İqtisadiyyat elmi və onun yaranması tarixi İqtisadiyyat «oikonomik»

Mülkiyyətin obyekti və subyekti

Mülkiyyət münasibətlərinin obyekti və subyekti vardır. Bu, mülkiyyət münasibətlərinin mahiyyətini ifadə edən cəhətlərdən biri kimi struktur əlamətidir. Mülkiyyətin obyektinə: torpaq, yerin təki, daxili sular və ərazi suları, qitə şelfi, hava hövzəsi, bitkilər, mal-qara, bina və qurğular, avadanlıq, xammal və materiallar, pullar və qiymətli kağızlar, zavodlar, fabriklər, istehsal, sosial-mədəni və başqa təyinatlı əmlak, əməyin məhsulları və s. Deməli, mülkiyyətin obyekti hər şeydən əvvəl onun maddi zəmini, varlığıdır. Azərbaycan Respublikası qanunları ilə vətəndaşların mülkiyyət hüququnun obyektləri dəqiqləşdirilmiş və mülkiyyət münasibətlərinin hüquqi aspektləri müəyyənləşdirilmişdir. Mülkiyyət obyekti sahibsiz ola bilməz. Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət subyektləri: Azərbaycan Respublikası, Naxçıvan Muxtar Respublikası, rayonların yerli hakimiyyət orqanları, kollektiv müəssisələr ictimai birliklər, dini təşkilatlar və vətəndaşlardır. Subyektlərin obyektlər üzərində tam mülkiyyətçiliyi şəraitində onlardan səmərəli istifadə mümkün olur. Mülkiyyət obyektinin sahibi mövcud resurslardan nəinki cari dövrdə, eləcə də uzun müddətdə və perspektivdə də səmərəli istifadə etməkdə maraqlıdır.

Mülkiyyət obyektinin istehsalı və təkrar istehsalı prosesi subyektlər arasındakı münasibətlərin də təkrar istehsal olunmasını tələb edir. Deməli, mülkiyyət münasibətləri subyekt və obyekt arasındakı münasibətlər kimi, habelə subyektlər arasındakı münasibətlər kimi, eyni zamanda subyektlərlə hakimiyyət orqanları arasındakı münasibətlər kimi də araşdırılmalı və bu münasibətlər daima təkmilləşdirilməlidir. Deməli, “Hər hansı bir mülkiyyət forması üç elementdən: subyekt, obyekt və mənimsəmə iqtisadi münasibətindən ibarət olur. Bu elementlərin hansısa biri olmazsa, mülkiyyət münasibətləri mövcud olmur, bunlar bir-biri ilə sıx əlaqədardır. Mülkiyyətin inkişafı hər üç elementin hesabına baş verir: bu zaman onlar müəyyən nisbətdə olmalıdır. Mənimsəmə münasibətləri mülkiyyətin obyekti və subyektində maddiləşir və şəxslənir, onlara müəyyən iqtisadi forma verir. Mülkiyyət subyektlərinin müstəqilliyi mülkiyyətin çoxnövlüyünü doğurur”.

16.