İsgəndər Atilla
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
76 Əsrin şairi IX Şimdi topraq yiyor da, fəryadı Çıqmış əflaka, həp yanar, sızlar...
Şair zəvali-vətənin iqbalını himmət və ittihadda görür, sualu “Əgər sual edələr Salikin xəyalı nədir?” şəklində qoyur və ona bu cür cavab verir:
- Deyin həqiqəti, ancaq olub məali-vətən. Yəni: Əgər Salikə sual etsələr xəyalı nədir? Həqiqəti deyin: Onun xəyalı ancaq vətəndir, vətən məfhumudur. O, üzünü vətən kişilərinə tutaraq, onları himmətə, ittihada- ittifaqa, birləşməyə, həmrəy və həmfikir olmağa çağırır. Bu fikir o zamanlar Türkiyə, Krım və Azərbaycanda geniş yayılmış türklük, ittihad və tərəqqi məfkurə və ideyasından, “Türk yurduna şan verən, ölgün millətinə qan verən” İsmayıl bəy Qasprinskinin “İşdə birlik, dildə və fikirdə birlik!” şüarından irəli gəlirdi. Şair 1914-cü ildə İsmayıl bəyin vəfatından kədərlənəcək və onun vəfatı münasibətilə şeir yazacaq. 1905-1906-cı illərə qədər yaradıcılığında müəyyən təkamül yolu keçən şair sonralar gözəl və bədii cəhətdən mükəmməl əsərlər yazmaq istedad və qabiliyyətini ortaya qoyur. Şeir və sənətdə daha çox axtarışlar aparan bir modernist və moralist sənətkar kimi diqqəti cəlb edir. Sənətin sirlərinə dərindən yiyələn- məklə, düşünən və oxucuları düşündürən bir şair kimi ədəbiyyat aləminə atılır. Vətən, millət, əsarət və hürriyyət haqqında ciddi düşünməyə başlayır. Bu cəhətdən onun “Növhə” müxəmməsi əhəmiyyətlidir. Müxəmməs şairin 1905-1906-cı illərə qədər qələmə aldığı ilk iri həcmli əsəridir. 17 bənd, 85 misradan ibarət- dir. 1906-cı ildə İstanbulda yazılmış, “Xeyirxahi-vətən: H.Rasi- zadə” qeydi ilə “İrşad” qəzetinə göndərmişdir. Qəzet onu öz səhifəsində dərc etmişdir. 1
1
“İrşad”, 18 yanvar 1906. 77 İsgəndər Atilla Növhə - dini istilah olsa da, adətən bir şəxsin ölümünə həsr edilmiş ağıya, naləyə deyilsə də, hüzn, kədər və s. mənalarını ifadə etsə də, şair ona yeni məzmun vermişdir. Şeir dini məzmundan uzaqdır. Millətin, vətənin halına və əhvalına “dekodans şairin” hüzn, kədər, ağı və naləsinin bədii ifadəsidir. Müxəmməs öz poetik üslubu və məzmununa görə mü- kəmməl bir sənət əsəri təsirini bağışlayır. Dini məzmundan çox milli, sosial məzmun və mahiyyət daşıyır. Şair sanki çar Rusiyasının əsarəti altında inləyən vətən və millətinə yas tutur. Vətən və millətin ağrı-acısını, dərdini, məşəqqətini, problemlərini dilə gətirir. Təsadüfi deyil ki, şeirin ilk misrasını “Gönlüm quşu geyib genə matəm libasını” misrası ilə başlayır. Fikir və məsləkcə müasiri M.Ə.Sabirin yolunu tutur, səsinə səs verir. Gələcəkdə bö- yük Şəhriyar sanki Cavidi yad edərək yazacaq: “Gönlüm quşu qanad çalmaz sənsiz bir an, Azərbaycan!..” Şairin dərddən, möhnətdən, millət əzasından könlünün quşu ney tək fəğana gəlir. Millətin vücudunun fani olması, islam dinindən yalnız söz qalması, * vətən torpağında mədəniyyət atə- şinin sönməsi, ondan yalnız köz qalması şairi düşündürür. Mədə- niyyət atəşinin ziyasından qalan közü söndürmək istəyənlərin niyyəti onu hiddətləndirir. Müxəmməsdə qaldırılan problemlərdən biri vətən və millət dərdidirsə, digəri cəhalətdir. Ölkə cəhalətdən dəstigiri-ğəmdir. Ona hər səmtdən möhnət və ələm yetişir. O zillətə tab etdikcə, hər cür sitəmlə üzləşir. Vətənin və millətin dərdini, ələm ini özünün dərdinə və ələminə çevirən lirik qəhrəman, bundan dərin təəssüf hissi keçirir.
Millət vücudi fani olub, iki göz qalıb, İslam dini tərk olub, ancaq iki söz qalıb... Olduq cəhalətilə əcəb dəstəgiri-ğəm, Hər səmtdən bizə yetişir möhnətü ələm...
*
maq ələlərində daha geniş şəkildə şərh etmişdir. 78 Əsrin şairi IX Bihimmət olduq, olmadı bizlərdə bir xəyal, Əğyar içində olduq odur kim füsürdəhal... *
Bu məqamda Cavid fikir və düşüncə etibarilə qələm dostları M.Ə.Sabir və M.Hadi ilə birləşir. Şair şeirində millət və onun hüququ probleminə də toxunur. Bir çox millətin öz hüququna nail olması, onun mənsub olduğu millətin isə olmaması lirik qəhrənmanı narahat edir. Özgə millətlər, başlarına odlar tökülsə də, çalışırlar, vuruşurlar, istədiklərinə nail olurlar. Bəs bizlər, bizimkilər?.. Bizlər isə ictimai fəallıq baxımından passivik, ətalət və əsarətdən xilas ola bilmirik. Şair nicat yolunu inqilabda deyil, ictimai-siyasi fəallıqda, xalqın maariflənməsində görür. Düşünür ki, hər millət öz təriqinə hür- riyyət, kəsb etdiyi maarifə qiymət axtardığı halda, biz əynimizə geydiyimiz qəflət libası ilə özümüzə töhmət axtarırıq.
- Gözdən rəvadı su yerinə xani-dil gilə. Qan ağla, ey bəlalı göz, aramasan hələ? Aləm köçüb, yatıbdı bizim nuri-qafilə, Və həsrata, əcəb işimiz düşdü müşkülə...
- deyərək, haray çəkir, şivən qoparır. Vətən və millətin bu gününə baxıb, gələcəyini düşünür. Vətəni cəhalətə sürükləyənləri, vəh- şiliyi əbnayi-millətə irs qoyanları, onu qəflət yuxusuna qərq edənləri Allaha tapşırır. Vətəndə məktəb, maarif və təhsilin səviyyəsi və vəziyyətindən dilxor olur. “Əcnəbilər seyrə balon- larla çıxır, // Biz hələ avtomobil minməyiriz” deyən böyük Sabirin səsinə səs verir.
Oldu əcəb bu əsrdə pəjmürdə halımız, Lal oldu qəflətilə lisanü məqalımız. Nə ar var, nə elmü hünər, nə kamalımız, Yox bircə məktəb açmağa xəlalımız, Ta görməyərək bu halilə millət bəlasını.
*
Ruhdan düşmüş, bürüşmüş...
Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|