Məhəmməd Hadi və mətbuat
375
şeirdə qəfəsə salınmış quşun vəziyyəti ilə hüququ əlindən alınan,
arzu və isrəklərinə qadağalar qoyulan insanların, xüsusilə
qadınların taleyi müqayisə olunur. İrəlidə qeyd etdiyimiz kimi,
sözlə mahir rəssam əli ilə yaradılmış rəsmlərə bənzər tablolar
yaradan şair bu əsərində də həmin məharəti göstərmişdir. Bir neçə
misraya diqqət edək:
Divara asılmıĢ qəfəs ənzarım önündə,
Bir mürğ əsir iĢtə bu zindanın içində.
Bir ovçu əli ilə qəfəsarayi-əsarət,
Hürriyyəti pamal edilən tairi-cənnət.
Bir zalım əlin pənceyi-qəhrilə tutulmuĢ,
Yoxkən günahı, nami qəfəs həbsə atılmıĢ.
Çırpınmada, çırpınmada, çırpınmada ciddən,
Bir məqsədi var, qurtula bilsin bu qəfəsdən(332, N 16).
İslam Qəribli
376
M. Hadinin 1914-cü ildə çap olunmuş “Şükufeyi-hikmət”
kitabının üz qabığı
Yazıq, günahsız quşcuğaz nə qədər çırpınsa da, qəfəsdən
azad olamaq, azada şəkildə səmalarda qanad çalmaq ona nəsib
Məhəmməd Hadi və mətbuat
377
olmur. Quşun bu halını seyr edən, onu dar qəfəsdə yaşamağa
məhkum edən zalımı lənətləyən şair əsas məqsədini aşağıdakı
kimi bəyan edir:
Ey tairə, ey tairə, artırma məlalım,
Gördükcə səni yaralənir bali-xəyalım.
Məsumə qadınlar kimi məsuməsən əlbət,
Bizlərdə də dustaq yaĢayır güldəhən Ġsmət.
Tifillərimiz sən kimi zindanlar içində,
Gülruxlarımız yox ki gülüstanlar içində.
Ġzzətlərimiz zillətə məhkumdur, əfsus,
Ġzzət kimi hürriyyətimiz qalmada məhbus(332, N 16).
Qəzetdəki mətn əsasında şairin “Seçilmiş əsərləri”nə daxil
edilən “Fəzilət sahibləri” şeiri(379, 240-241) Türkiyə azadlıq
hərəkatının tanınmış simalarından olan Mustafa Sübhiyə ithaf
olunmuşdur. Tərtibçilərin fikrinə görə şeir “İqbal” qəzetinin 20
iyun 1914-cü il, 691-ci nömrəsində dərc olunmuşdur(381, 427).
Əslində şeir “İqbal”da yox, “Bəsirət” qəzetinin 16 avqust 1914-cü
il tarixli 17-ci nömrəsində dərc olunmuş(333, N 17) və şeirin
sonunda əsərin yazılma tarixi “15 avqust 1914, Bakı” kimi
göstərilmişdir. Bircə bu fakt sübut edir ki, 15 avqustda yazılan şeir
iyirmi beş gün əvvəl “İqbal”da nəşr oluna bilməzdi. Yeddi bəndlik
bu şeir janrına görə təsdisdir və M. Hadi özü sərlövhədən əvvəl
tərtibçilərin kitaba salmadığı və ya diqqətlərindən yayınan
aşağıdakı qeydi vermişdir: “Türkiyənin ən məşhur şairlərindən
olan Şünasinin bir şeirini təsdis”(333, 17).
Hər bəndin sonunda Şünasinin nəqarət kimi səslənən:
Bədbəxt ona derlər ki, əlində cühəlanın –
Qəhr olmaq üçün kəsbi-kəmalü hünər eylər,-
misraları M. Hadinin estetik idealı ilə yaxından səsləşir və bu
əsərdə cəhlin və nadanlığın cəmiyyət üçün böyük bəla olduğu
ürək ağrısı ilə qeyd olunur.
Abbas Səhhətə ithaf olunmuş yeddi bəndlik çarpaz
qafiyəli (abab) “Aşiqi-giryan, canani-xəndan” şeiri(334, N 19)
qəzetdə olduğu kimi “Seçilmiş əsərləri”nə salınsa da(379, 246-
İslam Qəribli
378
247), şeirin çap tarixi səhvən “5 sentyabr 1914, N 19” kimi qeyd
olunmuşdur(381, 428). M. Hadinin qadın – ana mövzulu
şeirlərindən olan bu əsərdə əsas ideya ondan ibarətdir ki, hələ də
qadınların həyatı qaranlıq gecələr kimidir, hələ də onların
həyatında “qəmli təranə, qəmli ahəng” yaşamaqdadır. Qadınsız
həyatın bir heç olduğunu əsərlərində dönə-dönə iqrar edən şair
qadını, gözəli şeirlərinin ilham pərisi elan edərək əsərini bu
bəndlə bitirir:
Ey zülfü siyah, nuri Ģəbfam,
Ey qönçələb, ey yanağı gülĢən!
Sənsiz bu cahan olurmu rövĢən?
Bu Ģeirləri sən etdin ilham(379, 247).
“Bəsirət”də “Həyat səhifələri” başlığı altında dərc olunan
“Tamaşayi-riqqətəngiz” şeiri(335, N 22) qəzetdən götürülərək
eyni ilə “Seçilmiş əsərləri”nə salınsa da(379, 249-251), əsərin dərc
olunma tarixi səhvən “27 sentyabr 1914, N 22” kimi
göstərilmişdir(381, 428). Həyati müşahidələrinin nəticəsi olan bu
əsərində şair varlılarla kasıbların vəziyyətini müqayisə edir. Biri
əli cibində acı sözlərlə gücsüzlərə həqarət edir, “Duzəxliqa,
cəhimtəbiət nigahı var”. Gözləri ilan gözlərinə bənzəyir, digəri isə
belində palan bir tikə çörək qazanmaq üçün özünü oda-közə
vurur. Lakin bu ağır, üzücü zəhmətlə çörək qazanmağa da
fəqirlərə imkan verməyənlər var. Cəmiyyətdə elə nadanlar,
adamcığazlar var ki, qocaları, əlsiz-ayaqsızları nəşəsi xatirinə
döyüb-yamanlayır, elədiklərindən həzz alırlar. Kimdir günahkar?
Döyən, yaxud döyülən?
M. Hadiyə görə günah nə döyəndə, nə də döyüləndədir.
Günah zəmanədədir. O zəmanədə ki, orada qanunlar yox, zor,
qüvvət hökm edir. O yerdə ki insan öz hüququnu tələb edə, onu
ala bilmir, orada zalımın məzlumu əzməsi adi məişət normasıdır.
Odur ki, insan övladı özündə təpər, güc tapıb zalıma, zülmə qarşı
üsyan etməli, qanı, canı bahasına hürriyyətini qazanmalıdır.
M. Hadi yuxarıda haqqında bir neçə söz dediyimiz şeirlə
məzmun və ideyaca səsləşən “Rarlaq günəş altında işıqsız gözlər”
