İsmayil haciyev
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
164 fər erməni köçürülərək yerləşdirilir. 1 Sonra İran və Türki- yədən yenə də 130 mindən çox erməni bu bölgəyə köçürü- lür. Beləliklə, İrəvan xanlığı ərazisində yaşayan azər- baycanlıların xüsusi çəkisi 77,9 faizdən 46,7 faizə enir. Rus tarixçi statistiki İ.Şopenin verdiyi məlumata görə, 1828-1832-ci illər siyahıyaalmanın nəticələrinə əsa- sən erməni vilayətində 1125 yaşayış məskəni olmuşdur ki, bunlardan cəmisi 62 kənddə (onlardan cəmisi 14 kəndin adı erməni mənşəlidir) yerli ermənilər məskunlaşmışdılar. 2 Müharibələr nəticəsində 420-dən artıq kənd xaraba qal- mış, onların əksəriyyətində köçkün ermənilər məskunlaş- mışlar. İndiki sərhədlər daxilində Ermənistan əhalisi 1831-ci ildə 162 min nəfərə yaxın, 1879-cu ildə 798 min nəfərə, 1913-cü ildə 1 mln. nəfər, 1920-ci ildə 720 min nəfər, 1926-cı ildə 881 min nəfərdən çox olmuşdur. Ümumiyyət- lə, 1820-1920-ci illərdə Zaqafqaziyaya 600 min erməni gətirilmiş, əvəzində 2 milyon azərbaycanlı öz doğma ocağından çıxarılmışdı. 3 İkinci Dünya müharibəsindən sonra Ermənistan hö- kuməti Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi məsələsini qaldırır. Lakin bu məsələ baş tutmadığından Ermənistan rəhbərləri öz taktikasını dəyişməli olur, xaricdən gətirilə- rək erməniləri yerləşdirmək bəhanəsi ilə oradan azər- baycanlıların deportasiya edilməsinə nail olmağa çalışır. Ermənistan KP MK-nın birinci katibi Q.Harutun- yan Stalini inandırır ki, köçürülən azərbaycanlıları Azər- 1 Rəhimoğlu H. Silinməz adlar, sağalmaz yaralar... Bakı, 1977, s. 22. 2 Шопен И. Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху ее присоединения к Российской империи. СПб, 1852, с. 34. 3 “Naxçıvan” qəzeti, 1997, 24 dekabr; “Azərbaycan” qəzeti, 1998, 13 yanvar. 165 baycanın pambıq yetişdirilən rayonlarında, Mil-Muğan düzənliyinə yerləşdirmək iqtisadi cəhətdən sərfəlidir. İ.Stalinin 1947-ci il dekabrın 23-də imzaladığı SSRİ Nazirlər Sovetinin 4083 nömrəli qərarına əsasən, 1948-1953-cü illərdə yüz min azərbaycanlı əhalinin Ermə- nistandan Azərbaycanın Kür-Araz ovalığına köçürülməsi planlaşdırılır. 1 Qərarda göstərilirdi ki, 1948-1953-cü illərdə “kö- nüllülük prinsipləri əsasında” Ermənistan SSR-də yaşayan 100 min kolxozçu və digər azərbaycanlı əhali Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülsün. “Könüllülük” ifa- dəsi xüsusi məqsədlə qərara salınmışdı. Əslində bu, qəti repressiya idi. Qərara görə, 1948-ci ildə 10 min nəfərin, 1949-cu ildə 40 min nəfərin, 1950-ci ildə isə 50 min nəfə- rin köçürülməsi nəzərdə tutulurdu. 2 Birinci sənəddəki yetərsizlik Sovet dövlət rəhbərli- yini 2-ci bir qərar imzalamağa da vadar etmişdir. İkinci qərar 1948-ci il mart ayının 10-da verilmişdir və burada tədbirlər planı ətraflı şərh olunmuşdur. Göründüyü kimi, qış aylarında, həm də müharibədən sonra acınacaqlı həyat sürən əhalinin zorla köçürülməsi əs- lində ən ağır antihumanist akt – repressiya idi. Bu, əsası ça- rizm dövründə qoyulan siyasətin Ermənistanı azərbaycan- lılardan təmizləmək, xaricdəki erməniləri Qafqaza yerləşdir- mək planının yeni formada davamı idi. Qərarın 11-ci mad- dəsində də bu, açıqca qeyd edilmişdi. Həmin bənddə deyilir- di: “Ermənistan SSR Nazirlər Sovetinə icazə verilsin ki, azərbaycanlı əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalı- 1 Paşayev A. Köçürülmə. Bakı, 1995, s. 3. 2 Məmmədov İ., Əsədov S. Ermənistan azərbaycanlıları və onların acı taleyi. Bakı, 1992, s. 48. 166 ğına köçürülməsi ilə əlaqədar onların boşaltdıqları tikililər- dən və yaşayış evlərindən xaricdən Ermənistana gələn erməniləri yerləşdirmək üçün istifadə etsinlər” 1 Azərbaycan Respublikası Nazirlər Soveti özünün 14 aprel 1948-ci il 455 saylı qərarı ilə SSRİ hökumətinin bədnam qərarlarının icrasına başladı. Lakin bir cəhəti qeyd etməliyik ki, Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin sədri T.Quliyev köçürülənlərin qəbul edilməsi üçün görülən ha- zırlıq işlərinin “qeyri-qənaətbəxş olmasını, azərbaycanlı- ların Ermənistanın əsasən dağlıq rayonlarında yaşamaları- nı, Kür-Araz ovalığı rayonlarında yaşayış evinin olmadı- ğını, torpağın yararlı hala salınmadığını nəzərə alaraq Ermənistan azərbaycanlılarının yaşayış üçün daha əlverişli olan rayonlara köçürülməsinə icazə verilməsini SSRİ hökumətindən xahiş edirdi. 2 Lakin bu xahişlərə məhəl qo- yulmadı. Nəticədə 1948-1953-cü illərdə Ermənistanın 23 ra- yonunun 150-dən artıq yaşayış məskənindən 150 min nə- fərdən çox azərbaycanlı kütləvi surətdə və zorakılıqla öz doğma yurdlarından deportasiya olunmuşdular. Dəniz sə- viyyəsindən 1900-2000 metr yüksəlikdə, dağlıq rayonla- rında yaşayanlar Azərbaycanın aran rayonlarına köçürülür və onlar yerli şəraitə uyğunlaşa bilmədiklərindən Azərbay- canın müxtəlif rayonlarına səpələnməli olurdular. Son illərə qədər azərbaycanlıların 1948-1953-cü il- lərdəki deportasiyasının öyrənilməsi qadağan olunmuş mövzulardan idi. Bu haqda ilk dəfə 1988-ci il hadisələrin- dən sonra açıq danışılmağa başlandı. 1990-cı ildə “Didər- ginlər” kitabı çapdan çıxdı. Bir il sonra “Respublika” və 1 “Vətən səsi” qəzeti, 1991, 8 may; “Respublika” qəzeti, 1997, 20 avqust. 2 “Xalq qəzeti”, 1997, 26 dekabr. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|