İsmayil haciyev
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
123 çə), Naxçıvan əyalətinə 5 mahal (Naxçıvan, Əlincəçay, Məvazixatın, Xok, Dərələyəz), Ordubad dairəsinə isə 5 mahal (Ordubad, Əylis, Dəstə, Biləv, Çənnəb) daxil idi. “Erməni vilayəti”nə 6949 erməni ailəsindən ibarət 35560 nəfər köçürülmüşdü. 1 Bunun 23568 nəfəri İrəvan əya- lətində, 10652 nəfəri Naxçıvan əyalətində, 1340 nəfəri isə Ordubad dairəsində yerləşdirildi. İrəvan əyalətində yaşa- yan 2984 ailəsindən cəmi 847 ailə (28 faiz) qaldı, qalan- ların sayı isə 3,5 dəfə azaldı. Onların əksəriyyəti İrana və Osmanlı dövlətinə mühacirət etdilər. Köçürülən ermənilər isə İrəvan əyalətinin 119 kəndində, Naxçıvan əyalətinin 61 kəndində, Ordubad dairəsinin 11 kəndində məskunlaşdırıl- dı. Naxçıvan şəhərində 416 ailə, Əbrəqunusda 36, Bənəni- yarda 43, Qazançıda 22, Xəlillidə 24, Kültəpədə 70, Neh- rəmdə 208, Cəhridə 151, Ayrıncda 31, Qarababada 24, Külüsdə 13, Nursuda 30, Şahbuzda 20, Gecəzurda 14, Məzrədə 22, 2 Əylisdə 37, Aza, Dar, Dizə və Dırnısda 182 ailə 3 yerləşdirildi. Rusiya işğalınadək Naxçıvan əyalətində 434 erməni ailəsi olmuşdursa, sonrakı köçürülənlər he- sabına erməni ailələrinin sayı 2719-a çatdı. 4 Köçkünlərdən 2285 ailə əyalətin Naxçıvan mahalında, 266 ailə isə Or- dubad mahalında yerləşdirildi. Ümumiyyətlə, qeyri-rəsmi köçənlərlə birlikdə Şimali Azərbaycana gəlmiş erməni köçkünlərinin sayı 200 min nəfəri ötmüşdür. 5 Çarizmin bu 1 Шопен И.И. Исторический памятник состояния армянской области в эпоху её присоединения к Российской империи. СПб., 1852, с. 540,635- 642. 2 Naxçıvan tarixindən səhifələr. Bakı, 1996, s.117. 3 Azərbaycan tarixində Naxçıvan. Bakı, 1996, s.96. 4 Григорьев В. Статистическое описание Нахичеванской провинции. СПб., 1833, с.127. 5 Paşayeva E.M. 1801-1830-cu illərdə Rusiya, Türkiyə və İran müharibələrində Azərbaycan problemi. Namizədlik diss., Bakı, 2004, s.136. 124 mənfur siyasəti Naxçıvanda etirazla qarşılanmış, əhalinin böyük narazılığına səbəb olmuşdu. Nehrəm camaatı buna qəti etiraz etmiş və kəndlərin- də ermənilərə yer verməmişlər. Nəticədə onların Araz çayı sahilindəki torpaqları zorla əllərindən alınaraq ermənilərə verilmiş, orada onlar Təzəkənd yaşayış yerini salıb məs- kunlaşmışlar. Kəndin yuxarı tərəfindən təqribən 5 km Nehrəmdən aralı Güznüt kəndi də belə salınmışdır. Eyni hal Kültəpə, Bənəniyar kəndlərində də baş vermişdir. Yararlı torpaqların köçkünlərə verilməsi yerli azər- baycanlı kəndliləri narahat etməyə bilməzdi. Onlar öz tor- paqlarının bir hissəsindən məhrum olurdular. Bu hadisələ- rin şahidi olan rus səfiri A.S.Qriboyedov yazırdı: “Biz onunla, həmçinin müsəlmanları onların uzunmüddətli ol- mayacaq indiki ağırlaşmalarla barışdırmaq və onlardan er- mənilərin ilk vaxtlarda köçürüldükləri torpaqları həmişəlik tutacaqları barədə qorxunu çıxarmaq üçün müsəlmanlara olunacaq təlqin barədə çox mülahizələr etdik”. 1 Çar Rusiyası erməniləri Şimali Azərbaycan torpaqla- rına, eləcə də Naxçıvan ərazisinə köçürməklə burada de- moqrafik vəziyyəti dəyişdirmək, özünə dayaq yaratmaq məqsədi güdürdü. Ermənilər isə “böyük Ermənistan” ya- ratmaq xülyalarını gerçəkləşdirmək, ilk növbədə isə er- məni dövləti yaratmaq arzusu ilə kütləvi olaraq bu ərazi- lərdə məskunlaşırdılar. Rus şərqşünası K.N.Smirnov “Naxçıvan diyarının ta- rixinə və etnoqrafiyasına aid materiallar” kitabında köçü- rülən ermənilərin bölgədə yerləşdiyi əraziləri aşağıdakı kimi göstərir: Əliabad kəndinə Xoydan 136 nəfər, Şıx- 1 Грибоедов А.С. Записка о переселении армян из Персии в наши об- ласти. Соч. в двух томах, т.II, Москва, 1971, с.341. 125 mahmud kəndinə Xoy və Salmasdan 430 nəfər, Qaraxan- bəyli kəndinə Salmasdan 440 nəfər, Hacıvar kəndinə Salmasdan 102 nəfər, Aşağı Uzunoba kəndinə Xoydan 65 nəfər, Badamlı kəndinə Salmasdan 101 nəfər 1 , Qulubəy- Dizə kəndinə Urmiya və Salmasdan 136 nəfər, Kültəpə kəndinə Salmasdan 330 nəfər, Didivar kəndinə Salmasdan 15 nəfər, Nəzərabad kəndinə Xoy və Salmasdan 198 nə- fər 2 erməni köçürülmüşdü. Naxçıvan torpaqları tarixi Azərbaycan ərazisi olmaq- la, onun yerli əhalisini azərbaycanlılar təşkil edirdi. Naxçı- van bölgəsi əhalisinin tərkibindəki ermənilər gəlmə idi. Gəlmə erməniləri də iki yerə bölmək olar: 1. Rusiya işğa- lınadək bu bölgəyə gələnlər; 2. İşğal zamanı və sonra gə- lənlər. 3 1801-ci ildə Naxçıvan ərazisində 54,2 min nəfər azərbaycanlı, 7,4 min nəfər erməni olmuşdur. İşğal döv- ründə isə - 1826-cı ildə müvafiq olaraq 64,2 və 8,5 min nəfər idi ki, bu da ümumi əhalinin 81,7 və 10,8 faizini təş- kil edirdi. 4 Köçürmədən sonra isə - 1832-ci ildə azər- baycanlıların sayı azalaraq 49,7 min nəfərə (59,4 faizə) enmiş, ermənilərin sayı isə artaraq 29,2 min nəfərə (34,8 faizə) çatmışdır. 5 1826-1828-ci illər Rusiya-İran mü- haribəsi dövründə və müharibədən sonra İran və Tür- kiyədən ermənilərin kütləvi surətdə bu yerlərə köçü- rülməsi nəticəsində əhalinin etnik tərkibi dəyişdi. Fransız mənşəli rus tədqiqatçısı İ.Şopenin 1829-1832-ci illərdə 1 Смирнов К.Н. Материалы по истории и этнографии Нахичеванского края. Баку: «Ozan», 1999, c. 123-137. 2 Yenə orada, s. 129, 131-132. 3 Şahverdiyev Z. Naxçıvan bölgəsi XIX-XX əsrin əvvəllərində. Bakı, 2008, s.126. 4 Сафаров Р. Изменение этнического состава населения Иреванской губернии и XIX-XX веках. Баку, 2009, с.143. 5 Yenə orada. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|