Lakin bunlar haqqında tarixi m ənbəbr və toplular varmı? Hesab
edirəm ki, yoxdur... Əgər bizim millətimizin keçmişini, tarixini, mə-
dəniyyətini, onun mənbəyini bizim alimlərimiz, ziyalılarımız tədqiq
etməsələr, xalqımıza, dünyaya göstərməsələr, sübut etməsələr bəs
bunu kim edəcəkdir? Bax, bütün bu səbəbdən mən Naxçıvan Mux-
tar Respublikasmda Elmlər Akademiyasımn bölməsinin yaradılması
haqqm da qərar qəbul etmişəm”.
Ümummilli liderimizin diqqət və qayğısı nəticəsində Naxçıvan
abidələri ikinci ömrünü yaşamağa başlamışdır. Möminə Xatm və
Qarabağlar memarlıq kompleksi restavrasiya edilmiş, Əshabi-Kəhf,
İmamzadə, Buzxana abidələri, Bazarçay ətrafmdakı yeraltı abidə,
Şərq hamamı, Yusif Küseyir oğlu türbəsi, X an evi, Ordubadda Aza
körpüsü, qədim Zorxana abidəsi, Culfada Xanəgah kompleksi əsaslı
bərpa olunmuşdur. Bundan başqa, daşdan düzəldilmiş qədim qoç
heykəllərini qorum aq, bu nadir nümunələri öyrənmək və təbliğ
etmək məqsədi ilə Açıq Səma altmda muzey yaradılmış, Naxçıvan
memarlıq məktəbinin m üasir dövrümüzdə ən layiqli davamı olan
Hüseyn Cavid məqbərəsi ucaldılmışdır. Gəmiqaya qayaüstü təsvir-
lərini öyrənmək məqsədi ilə elmi ekspedisiyalar yaradılmış, Naxçı-
van abidələrinin sistemli şəkildə öyrənilməsinə başlanmışdır.
Bu abidələri yenidən və əsaslı şəkildə tədqiq etmək, öyrənmək,
siyahıya almaq, bərpa etmək və gələcək nəsillərə çatdırmaq məqsədi
ilə qərara alıram:
1.Naxçıvan M uxtar Respublikası ərazisindəki tarix və mədə-
niyyət abidələrinin qorunm ası və pasportlaşdırılması işinin təşkili
məqsədilə... komissiya yaradılsm:
2.
Komissiya 2006-ci ilin sonunadək tarix və mədəniyyət abi-
dələrinin pasportlaşdırılmasım təmin etsin.
3. Naxçıvan Muxtar Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinə, şəhər
və rayon icra hakimiyyətlərinə tapşırılsm ki, muxtar respublika ərazi-
sindəki tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunmasını təmin etsinlər.
4. Bu sərəncam imzalandığı gündən qüvvəyə minir.
Naxçıvan Muxtar Respublikası
Ali Məclisinin Sədri
Vasif TALIBOV
Naxçıvan şəhəri, 06 dekabr 2005-ci il
243
GÖRKƏMLİ İCTİMAİ XADİM, PUBLİSİST VƏ MAARİFÇİ
MƏHƏMMƏDAĞA ŞAHTAXTLININ ANADAN OLMASININ
160 İLLİYİNİN QEYD OLUNMASI VƏ XATİRƏSİNİN
ƏBƏDİLƏŞDİRİLMƏSİ HAQQINDA
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI
ALİ MƏCLİSİ SƏDRİNİN
S Ə R Ə N C A M I
2006-cı ildə Azərbaycanda maarifçiliyin, mətbuatm, dilçilik el-
minin və ictimai fıkrin inkişafmda böyük xidmətlori olan Məhəm-
mədağa Şahtaxtlınm anadan olmasmın 160 illiyi tamam olur.
1846-cı ildə Şahtaxtı kəndində anadan olan Məhəmmədağa
Şahtaxtlı ilk təhsilini Naxçıvan şəhər məktəbində almış, 1863-cü ildə
Tiflis klassik kişi gimnaziyasmı bitirmişdir. Peterburqda müstəqil
yolla alman dilini öyrənən Məhəmmədağa Şahtaxtlı 1869-cu ildə
Leypsiq Universitetinin ədəbiyyat, tarix və fəlsəfə fakültəsini bitir-
dikdən sonra 1873-1875-ci illərdə Parisdə Şərq dilləri məktəbində
mühazirələr dinləmiş, fransız dilini öyrənmişdir. Azərbaycan, rus,
alman, fransız, ingilis, ərəb və fars dillərində əsərlər yazan Məhəm-
mədağa Şahtaxtlı hərtərəfli hazırlığa malik mükəmməl ziyalı kimi
yetişib formalaşmışdır.
Məhəmmədağa Şahtaxtlmm ilk elmi fəaliyyəti Şərq tarixinə
dair tədqiqatlara həsr olunmuşdur. O, bir müddət Parisdə yaşamış,
Fransa Kollecində və Ali Təcrübi Təhsil Məktəbində şərq dillərində
dərs demiş, Sorbonna Universitetində fonetika sahəsində tədqiqatlar
aparmışdır. Onun bu dövrdə fransız dilində nəşr etdirdiyi əsərlər
Qərbi Avropada və Amerika m ətbuatnda elmi müzakirələrə səbəb
olmuş, müəllifmə tədqiqatçı və şərqşünas kimi böyük şöhrət qazan-
dırmışdır. Məhəmmədağa Şahtaxtlı 1899-cu ildə Beynəlxalq Fone-
tika Cəmiyyətinin, 1900-cü ildə Beynəlxalq Asiya Cəmiyyətinin,
1903-cü ildə isə Rusiya İm perator Coğrafıya Cəmiyyəti Qafqaz Şö-
bəsinin həqiqi üzvü seçilmişdir.
Məhəmmədağa Şahtaxtlımn dilçiliklə bağlı elmi fəaliyyətində
əlifba islahatı m ühüm yer tutur. O, bu sahədə məşhur mütəfəkkir
Mirzə Fətəli Axundovun yolunu davam etdirmiş, əlifba islahatı ilə
244
bağlı ilk dəyərli tədqiqat əsəri olan “Təkmilləşdirilmiş müsəlman əlif-
beyi” kitabmı 1879-cu ildə Tiflisdə nəşr etdirmişdir. Azərbaycan əlif-
basınm daha da sadələşdirilməsi, latm qrafikalı əliftaya keçid
sahəsindəki çoxillik səmərəli fəaliyyəti, çap etdirdiyi orijinal əlifba
layihələri M əhəm mədağa Şahtaxtlmm dilşünaslıq sahəsində gör-
kəmli alim olduğunu göstərir.
M əhəm mədağa Şahtaxtlı mədəniyyətlərin yaxmlaşmasma,
Qərb maarifçiliyinin ən yaxşı ənənələrinin Azərbaycana gətirilməsinə
çalışmış, xalqımızm maariflənməsi və tərəqqisi yolunda səyini əsir-
gəməmişdir. O, böyük vətənpərvər kimi mətbuat tariximizdə silin-
məz izlər qoymuş, “Moskovskiye vedomosti”, “Novoye vremya”,
“Kavkaz”, “Rossiya” kimi dövrünün nüfuzlu mətbuat orqanlarmda
çoxsaylı məqalələr dərc etdirmiş, 1891-1893-cü illərdə “Kaspi” qə-
zetinin redaktoru olmuşdur. Məhəmməd- ağa Şahtaxtlı 1898-ci ildə
Azərbaycan dilində “Tiflis” adlı qəzet çıxarmaq istəmiş, lakin çar
senzurası buna icazə verməmişdir. Nəhayət 1902-ci ildə Tiflisdə
xüsusi mətbəə açmış, 1903-cü ildə burada “Şərqi-Rus” qəzetinin nəş-
rinə nail olmuşdur. Iyirminci əsrin ilk Azərbaycan qəzeti olan
“Şərqi-Rus” qəzeti mətbuat və ictimai fıkir tariximizdə mühüm rol
oynamışdır. Görkəmli Azərbaycan yazıçısı Cəlil Məmmədquluza-
dəni Tiflis ədəbi mühitinə və mətbuat aləminə cəlb etməsi Məhəm-
mədağa Şahtaxtlmm xidmətləri sırasmda özünəməxsus əhəmiyyətə
malikdir. O nun baş redaktoru olduğu “Şərqi-Rus” qəzeti məşhur
“M olla Nəsrəddin” jurnalm m sonrakı fəaliyyəti üçün ciddi əsas ya-
ratmışdır.
Məhəmmədağa Şahtaxtlı ictimai xadim və böyük elm təşkilat-
çısı idi. Göstərdiyi səmərəli ictimai fəaliyyətə görə xalqm dərin eti-
madmı qazanan Məhəmmədağa Şahtaxtlı 1907-ci ildə Naxçıvandan
2-ci Dövlət Dumasma deputat seçilmiş və D um ada Azərbaycan xal-
qınm maraqlarmı fəal müdafıə etmişdir. Sonrakı illərdə o, Bakı Döv-
lət U niversitetinin yaradılm asm da fəal iştirak etmiş, bu təhsil
ocağınm ilk professorlarmdan olmuşdur.
Məhəmmədağa Şahtaxtlmm Azərbaycanda ictimai fıkrin, maa-
rifçiliyin, mətbuatm və dilçilik elminin inkişafındakı xidmətlərini nə-
zərə alaraq qərara alıram:
1. Görkəmli ictimai xadim, publisist, maarifçi və dilçi-şərqşü-
245
Dostları ilə paylaş: |