Issn 81-0591 2 9 1 issn 2181-0591

Mavzuning dolzarbligi va hozirgi holati. 
«Markazlashgan pivot sug’orish» tizimi bu suv 
ta'minotiga ulangan markaziy burilish nuqtasi atrofida aylanadigan harakatlanadigan quvur 
inshoot. Markaziy burilishli sug'orish tizimlari yuqori samaradorligi, yuqori bir xilligi, notekis yerlarni 
sug'orish qobiliyati va kam mablag’, texnik xizmat ko'rsatish va boshqarish xarajatlari tufayli dunyodagi 
eng mashhur sug'orish tizimlari hisoblanadi. «Markazlashgan pivot sug’orish» tizimining burilishli 
sug'orish tizimlari tarixi 1950-yillarda Nebraskada boshlangan va hozirgi kunda dunyoda yuz minglab 
markaziy pivot sug'orish tizimlari mavjud. Tizimlar maydon bo'ylab elektr bilan ishlaydigan mator
g'ildiraklari orqali harakatlanadi. «Markazlashgan pivot sug’orish» tizimi eng keng tarqalgan o’lchami 
400 m (R-200 S-12.56 ga) standart mashinadir [12-16].
1950-yilda sug'oriladigan ekin maydonlari 250 ming gektar maydonni egalladi. Markazli pivotli 
sug'orish yordamida faqat Kanzas shtatida qariyb uch million gektar yer sug'orildi. Ba'zi joylarda, yer 
osti suvlaridan foydalanish paytida suv sathi yiliga 1,5 metrdan oshdi. Haddan tashqari holatlarda, 
quduqlar doimiy ravishda pasayib boradigan suv sathiga etib borish uchun juda chuqurlashtirilishi kerak 
edi. Texas shtatidagi Panxandlning ba'zi joylarida suv sathidan quritilgan (suvsizlangan). "Texas 
shtatining suv sathining ustida yotgan katta maydonlari endi sug'orishni qo'llab-quvvatlamaydi. 
Kanzasning g'arbiy-markazida suv sathining 100 millik (160 km) qismi bo'ylab sug'oriladigan qishloq 
xo'jaligi maydonlarining beshdan bir qismigacha allaqachon qurigan". Qurigan suv qatlamidagi yer osti 
suvlarini almashtirish uchun yuzlab-minglab yillar davomida yog'ingarchilik kerak bo'ladi.
Qo'shma Shtatlarda yarim quruq Yuqori tekisliklarning dastlabki ko'chmanchilari qurg'oqchilik 
davrlari sababli hosil yetishmovchiligiga duchor bo'lib, 1930-yillarning halokatli “Qum bo’roni” bilan 
yakunlandi. Faqatgina Ikkinchi Jahon Urushidan so'ng, markaziy pivotli sug'orishdan foydalanish 
yuzaga keldi. Markazlashgan pivotli sug’orish yuqori tekislikdagi yer maydonlari bo’lishni talab 
etmaydi, AQSh va ko’pgina mamlakatlar ushbu usuldan keng foydalanishi hisobiga dunyodagi qishloq 
xo'jaligi rivojlangan eng samarali mintaqalardan biriga aylandi [17-19].
Shuningdek yer yuzida jami suv xajmini 100 % deb oladigan bulsak 97,5 % sho‘r suvlarni 
tashkil etib, chuchuk suvlar 2,5 % ni tashkil etadi. Yer osti suv manbalari sug‘orish maydoniga yaqin
bo‘lganida juda arzon va qulay manbalardan biri hisoblanadi. Shuning uchun ham chet davlatlarda 
bundan keng foydalanishadi. Jumladan AQShda 40% sug‘orish maydoni yer osti suv manbasidan 
sug‘orilsa, Xitoy Xalq Respublikasida 33%, O‘zbekistonda esa 5-6 % ni tashkil etadi. Bugungi kunga 
kelib mintaqadagi mavjud va cheklangan suv resurslari mamlakatlar orasida to‘liq taqsimot qilingan va 

---