110 •
THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH •
7/13
medecek nitelikte bir cemiyetin kurulması yolunu tercih etmişlerdir. Bu fikri
benimseyen Yunan hekim İroklis Vasiadis, Almanya ve Fransa’daki çalış‐
malarından sonra 1859 yılında İstanbul’a gelmiş ve Rumlara dair bir cemi‐
yet kurmak için kolları sıvamıştır.
31
İroklis Vasiadis’in de içinde bulunduğu bir grup Rum aydın, 3 Mart
1861 tarihinde İstanbul Rum burjuvazisinin önemli isimlerinden Mavroge‐
nis’in ahşap evinde, kurmak istedikleri cemiyet hakkında toplantı yapmışlar
ve ilerleyen zaman içinde imparatorlukta büyük bir etki yaratacak olan
cemiyeti kurmaya karar vermişlerdir. Cemiyetin kurucuları ve destekçileri
arasında Tüccar G. Paspatis, Saray Hekimi Zografos, Saray hekimi Alek‐
sandros Zoeros Paşa, Banker Konstantinos Karaponos (Banker), Fenerli
Rumlardan Stephanos Karatheodori Paşa ve Spyridon Mavrogenis Paşa ile
Ortodoks Rum Patrikhanesi yöneticilerinden birinin oğlu olan Konstantinos
Kalliadis Bey gibi Rum burjuvazisinin önemli isimleri yer almıştır.
32
Yukarıda adı geçen Rum seçkinlerinin 17 Nisan 1861 tarihinde Georgios
Konstantinidis’in Pera’daki evinde yaptıkları toplantıda, daha önce Encü‐
men‐i Daniş üyeliği de yapan
33
Stephanos Karatheodori cemiyetin başkanlı‐
ğını üstlenmiştir.
34
Cemiyetin adı da ilk aşamada İstanbul Rum Edebiyat
Birliği/Şirketi
35
olarak belirlenmiştir. Ancak Karatheodori, yeni kurulan ce‐
miyetin ismine, özellikle “
Eteria” ifadesinden dolayı itiraz etmiştir. Karathe‐
odori, Yunan bağımsızlığında etkin rol oynayan ve bir yeraltı örgütü olarak
gizli siyasi faaliyetlerde bulunan Filiki Eteria
36
’da bulunan Eteria (Εταιρεία)
kelimesinin derneğin adında da geçmesinden rahatsız olduğunu ifade etmiş
ve bir sonraki toplantıda cemiyetin ismi İroklis Vassiadis’in önerisiyle İstan‐
bul Rum Edebiyat Cemiyeti
37
olarak değiştirilmiştir. Öte yandan Eteria (şir‐
ket, dernek) kelimesinin çıkarılması ve yerine
Syllogos(cemiyet, dernek) kelime‐
sinin kullanılması konusunda uzlaşmaya varılan toplantıda, cemiyetin siya‐
si ve dini etkilerden uzak tutulmasına ve cemiyetin dilinin Kathareuousa
38
olmasına karar verilmiştir.
39
Cemiyetin siyasetten ve dini etkilerde uzak bir
portre çizmeye çalışması, Osmanlı yönetimi ile iyi ilişkiler kurulması yö‐
nünde bir anlayışı benimsediğini akla getirmektedir. Bununla birlikte Syllo‐
gos’un dikkate alacağı güç Osmanlı yönetimi ile sınırlı kalmamıştır. Syllo‐
gos, dini bir otorite olarak Osmanlı sınırları içindeki Rum milletin yöneti‐
31
Dimaras
, age., s. 399.
32
Vassiadis,
age., s. 47-48.
33
Vassiadis,
age., s. 46.
34
Giannapoulos,
age., s. 31.
35
Ελληνική Φιλολογική Εταιρεία Κωνσταντινουπόλεος / Elliniki Filologiki Eteria Konstantinopoleos.
36
Φιλική Εταιρεία/ Filiki Eteria.
37
Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινοπόλεος / Ellinikos Filologikos Syllogos Konstantinopoleos.
38
Καθαρεύουσα/ Katharevusa. Yalın, temiz anlamına
gelen Katharevusa, Yunanca’da temiz, arı dil olarak anlaşılmakta-
dır. Sentaks açısından yenilikçi, ancak sözcükler açısından antik Yunanca’ya bağlıdır. Millas, age., s. 31.
39
Vassiadis, age., s. 56.
7/13 •
ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE •
111
minden sorumlu olan Patrikhane’yi de dikkate almakla birlikte, seküler
yapısından dolayı tümüyle denetimi altına girmemeye özen göstermiş ve
daha çok Yunanistan ile doğrudan ilişki kurmayı tercih etmiştir.
40
Syllogos,
Parikhane’nin denetiminden uzak olan seküler duruşunu, 20. yüzyılın ilk
on yılına kadar devam ettirmiştir.
Kuruluşunun ilk yıllarında merkezi Pera’da bulunan cemiyet, ilerleyen
yıllarda Beşiktaş’ta Concord Mahfeli, Kadıköy’de Minerva Mahfeli, Üskü‐
dar’da Hrisopoulou Mahfeli ve Boğaziçi’nde Yeniköy Mahfeli gibi şubeler
açmıştır.
41
Syllogos şubeler açarak hızlı bir şekilde örgütlenme yoluna giderken,
zamanla başka cemiyetlerin de desteğiyle gittikçe güç kazanmıştır. Döne‐
min Rum küçük burjuvazisini oluşturan Rum doktorların eğitime verdikleri
destek, onların da kurmuş oldukları cemiyet ya da oluşumlarda Syllogos ile
işbirliği içine girmelerine neden olmuştur. Dolayısıyla Syllogos’un önemli
destekçileri, İstanbul’da kurulan üç hekim cemiyeti olmuştur. Bunlardan
ilki Syllogos’tan yedi yıl önce (1854) kurulmuş olan Tabipler Birliği’dir.
42
Haftada bir gün toplanan ve üye yapısındaki kozmopolitlikten dolayı dil
olarak Fransızcayı tercih eden cemiyetin kuruluşundan 2 yıl sonra, içinde
Konstantinos Karatheodori’nin de bulunduğu üç hekim 15 Şubat 1856 tari‐
hinde, bir tanesi Türk, çoğu Rum olan 39 kurucu üye tarafından Osmanlı Tıp
Cemiyeti’ni
43
kurulmuştur.
44
Cemiyetin kuruluşu Padişah (Abdülmecid’in)
fermanı ile ilan edilirken, amaçları da yine aynı belgede belirtilmiştir. Diğer
taraftan Osmanlı Tıp Cemiyeti ve Syllogos’un yakınlaşması 1870 yılında
çıkan bir yangın sonucu, Syllogos’un binasının yanması ve Osmanlı Tıp
Cemiyeti’nin ofisine yerleşmesiyle başlamıştır. İki cemiyet arasındaki yakın‐
laşma hem bilimsel hem de Osmanlıcılık ideolojisi ekseninde gerçekleşmiş‐
tir.
45
Diğer yandan Syllogos ile iletişim içinde olan bir diğer hekim cemiyeti
de
İstanbul Tabipler Birliği’dir.
46
İstanbul Tabipler Birliği’nin açılması için,
Syllogos’un da kurucularından olan Stephanos Karatheodori ve Spiridon
Mavrogenis, Sarayla olan bağlantılarından dolayı, 15 Şubat 1861’de kolay‐
lıkla padişah iradesini almışlardır. Birlik imparatorluk bünyesindeki tüm
hekimlere açık bir oluşum olarak hizmet vermiş, bilimsel faaliyetlerde de
40
Syllogos, Yunanistan ile olan bağlantısını, genç bir eğitim kurumu olan Atina Üniversitesi aracılığıyla gerçekleştirmiştir.
41
İlhan Tekeli-Selim İlkin,
Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Türk
Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999, s. 103.
42
Ιατρικός Σύλλογος / İatrikos Syllogos.
43
Η Αυτοκρατορική Ιατρική Εταιρία / İ Aftokratoriki İatriki Eteria
44
Konstantinos Trombukis, İ Elliniki İatriki Stin Konstantinupoli 1856-1923, Syndesmos ton en Athinais Megalosholiton,
Athina, 2000, s. 168-168.
45
Trombukis
, age., s. 173.
46
Εν Κωνσταντινουπόλει Ιατρικός Σύλλογος / En Konstantinoupoli İatrikos Syllogos.