Ызбекистон республикаси олий ва ырта
Yüklə 2,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Daromadlilik indeksi (
PI ) uslubiy jihatdan ilgari «kapital qo‗yilmalar samaradorlik koeffitsienti» ko‗rsatkichi bo‗yicha foydalanilgan baholashni eslatib turadi. SHu bilan birga iqtisodiy tarkibiga ko‗ra umuman boshqacha ko‗rsatkich hisoblanadi, chnuki investitsiyalardan olinuvchi daromad sifatida sof foyda emas, balki pul oqimlari qabul qilinadi. Bundan tashqari investitsiyalardan olish kutilayotgan daromad (pul oqimlari) baholash jarayonida hozirgi qiymatga keltiriladi. Daromadlilikni hisoblash quyidagi formula bo‗yicha amalga oshiriladi: DI = PO / IM, yoki ; ) ( 1 1 n t t t n t t t t d K d X H PI bu erda ID – investitsiya loyihasi bo‗yicha daromadlilik indeksi; DP – hozirgi qiymatda pul oqimlari miqdori; IS – investitsiya loyihasini amalga oshirishga kiritiluvchi investitsiya mablag‗lari miqdori (qo‗yilmalar vaqti turlicha bo‗lganda hozirgi qiymatga keltiriladi). Misol . YUqorida ko‘rib chiqilgan ikki loyiha ma’lumotlari bo‘yicha ularning daromadlilik indeksini aniqlaymiz. «A» loyihasi bo‘yicha daromadlilik indeksi: 8758:7000 q 1,25. Ikkinchi loyiha bo‘yicha esa: 8221:6700 q 1,23. Investitsiya loyihalarini «daromadlilik indeksi» bo‘yicha solishtirish shuni ko‘rsatadiki, «A» loyihasining samaradorligi yuqori. Daromadlilik indeksi ko‗rsatkichi solishtirma baholashdan tashqari loyihani amalga oshirishning maqsadga muvofiqligi mezoni sifatida ham qo‗llanishi mumkin. Agar daromadlilik indeksi qiymati birga teng yoki undan kichik bo‗lsa, loyiha investorga qo‗shimcha daromad keltirmaydi va rad etilishi lozim. Boshqacha qilib aytganda, daromadlilik indeksi qiymati 1 dan katta bo‗lgan investitsiya loyihalarigina amalga oshirishga qabul qilinishi mumkin. «Daromadlilik indeksi» va «sof keltirilgan daromad» ko‗rsatkichlarini solishtirishda ular yordamida investitsiyalar samaradorligini baholash natijalari bir- biriga to‗g‗ridan-tug‗ri bog‗liqligiga e‘tibor qaratish lozim: sof keltirilgan daromadning absolyut qiymati o‗sishi bilan daromadlilik indeksi ham o‗sadi va aksincha. Bundan tashqari, sof keltirilgan daromad nolga teng bo‗lganda daromadlilik indeksi doimo 1 ga teng bo‗ladi. Bu esa shuni anglatadiki, investitsiya loyihasini amalga oshirishning maqsadga muvofiqligi mezoni sifatida ulardan faqat bittasi 142 qo‗llanishi mumkin. Solishtirma baholashni o‗tkazishga keladigan bo‗lsak, bu holatda ikkala ko‗rsatkichni ham qarab chiqish lozim, chunki ular investorga investitsiya loyihasi samaradorligini har tomonlama baholashga imkon beradi. Daromadlilik indeksi quyidagi ko‗rsatkichlar bilan bir xil ma‘noga ega: «rentabellik indeksi», «foydalilik indeksi». «Ichki daromadlilik normasi» ko‗rsatkichini tavsiflashda shunga e‘tibor qaratish kerakki, u solishtirma baholash uchun eng to‗g‗ri keluvchi ko‗rsatkich hisoblanadi. Bunda solishtirma baholash nafaqat investitsiya loyihalari doirasida, balki undan keng miqyosda ham qo‗llanishi mumkin (masalan, investitsiya loyihasi bo‗yicha ichki daromadlilik normasini kompaniyaning joriy xo‗jalik faoliyati jarayonida foydalaniluvchi aktivlarning foydalilik darajasi bilan, investitsiyalar foydaliligining o‗rtacha normasi bilan, muqobil investitsiyalash bo‗yicha foydalilik normasi bilan solishtirish). Bundan tashqari, har bir kompaniya o‗zining investitsiya tavakkalchiligi darajasini hisobga olgan holda o‗zi uchun investitsiya loyihalarini baholashda ichki daromadlilik normasining mezon ko‗rsatkichini belgilashi mumkin. Ichki daromadlilik normasi pastroq bo‗lgan loyihalar avtomatik ravishda real investitsiyalar samaradorligiga mos kelmasligi sababli rad qilinadi. Bunday ko‗rsatkich investitsiya loyihalarini baholash amaliyotida «ichki daromadlilik normasining yo‗l qo‗yish mumkin bo‗lgan stavkasi» nomini olgan. «Ichki daromadlilik normasi» ko‗rsatkichi shuningdek, boshqa nomlarga ham ega, masalan, «investitsiyalar rentabellik normasi». YUqorida ko‗rib chiqilgan ko‗rsatkichlarning barchasi o‗rtasida o‗zaro aloqa mavjud. SHu sababli real investitsiyalar samaradorligini baholashda bu ko‗rsatkichlarni kompleksli ravishda ko‗rib chiqish maqsadga muvofiq. «O‗zini qoplash davri» ko‗rsatkichini tavsiflashda shunga e‘tibor qaratish kerakki, bu ko‗rsatkich investitsiyalar samaradorligini bashoratlashdan tashqari, investitsiyalar likvidligi bilan bog‗liq tavakkalchilik darajasini aniqlashda ham qo‗llanishi mumkin (yaxshi bilamizki, loyihani amalga oshirish davri qanchalik uzoq bo‗lsa, investitsiya tavakkalchiliklari ham shunchalik yuqori bo‗ladi). Bu ko‗rsatkichning kamchiligi shundaki, u investitsiyalar o‗zini qoplagan davrdan keyin shakllangan pul oqimlarini hisobga olmaydi. Masalan, ekspluatatsiya muddati uzoq bo‗lgan investitsiya loyihalari bo‗yicha olingan sof keltirilgan daromad miqdori ekspluatatsiya muddati qisqa bo‗lgan investitsiya loyihalari bo‗yicha olingan sof keltirilgan daromad miqdoridan ancha ko‗p bo‗ladi. Yüklə 2,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|