J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari
Yüklə 11,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 12 ttp://icsid.worldbank.org/.
77 chegaraviy investitsiyalar doirasida tuzilgan sh artn o m alar in - vestitsion bahslarni yuzaga kelish holatini hal qiluvchi sifatida Investitsion bahslarni hal qilish b o ‘yicha xalqaro m arkazda izoh- d an o ‘tkaziladi. 4 . 4 . Mintaqaviy valuta-kredit va moliya tashkilotlari X X asrning 60-yillarida Osiyo, A frika va L o tin A m erikasidagi rivojlanayotgan m am lakatlar ham korligini kengaytirish va ushbu m intaqalardagi o ‘ziga xos m uam m o larni yechish uchun m in taq a viy rivojlanish bank lari tashkil etildi. M intaqaviy valuta-kredit tash k ilo tlarin in g m aqsadi b o ‘lib, m in taq a m am lakatlarida ijtimoiy taraqqiyot va iqtisodiy rivoj- lanishni qo‘llab-quvvatlash, qashshoqlik va qarzdorlik darajasini kam aytirish h am d a xususiy sektor rivojlanishiga ko‘m aklashish hisoblanadi. M intaqaviy valu ta-kred it ta sh k ilo tla rin in g resurslari xalqaro kapital bo zorlarid an o ‘zlashtirish orqali jalb etilgan m ablag‘lard an , ustav k ap itallarid an , shuningdek, te x n ik yordam ko‘rsatish va im tiyozli k red itlash uchun asosan a ’zo m a m lak a tla r b ad allari hisobiga tashk il topgan m axsus fondlar m ablag‘larid an ta sh k il topadi. U shbu tashk ilo tlarnin g operatsiyalari iqtisodiy rivojla- n ish n in g barcha yo‘nalish larin i moliyaviy qo£llab-quvvatlashga m o ‘ljallangan, lekin ustuvor yo‘nalish b o ‘lib iqtisodiy va ijtimoiy in fratu zilm alar (energetika, tran sp o rt, kom m unikatsiya va boshq.) rivojlanishini m oliyalashtirish hisoblanadi. B anklar resurslarining sezilarli qism i sanoatni kreditlashga yo‘naltiriladi. M intaqaviy valuta-kredit tashkilotlari faoliyatining asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat: — rivojlanish loyihalari va investitsiya dasturlariga o ‘z m ablagelarini qo‘yish ham da kreditlar ajratish. E k sp ort-im port va tijorat tash k ilo tlari bilan birgalikdagi loyihalarni m oliyalashti- rish n i tashkil etish. B unda kreditlashning tu rli usullaridan foy- dalaniladi: aniq loyihalarni m oliyalashtirish uchun qarzlar, tu - 78 zilm aviy qayta q u rish n i o ‘tkazish uch u n qarzlar, tiklash qarzlari, kredit liniyalari va boshqalar; — a ’zo m am lak atlar iqtisodiyotini rivojlantirish m aqsadida xususiy investitsiyalarni o sh irish n i rag‘b atlantirish; — rivojlanish loyihalari va m intaqaviy dastu rlarn i tayyorlash- da, shuningdek ushbu d astu r va loyihalarni am alga oshirishda texnik yordam ko‘rsatish va m aslahatlar berish. A m erikaaro rivojlanish b an k i (A R B , V ashington, 1959-yilda tuzilgan), A frika rivojlanish b anki (A fR B , A bidjan, 1963-yilda vujudga kelgan), Osiyo rivojlanish banki (O R B , M anila, 1965-yil- da tuzilgan). U shbu m intaqaviy rivojlanish ban k larin in g asosiy m aqsadi — m in taqalarga m os rivojlanish loyihalarini, shuning- dek, m intaqaviy b irlash m alarn i uzoq m uddatga kreditlash hisob- lanadi. Bu b an k larn in g u m um iy xususiyati b o ‘lib, ularning faoli- yatiga rivojlangan m am lak atla rn in g m u h im ta ’sir ko'rsatishi, ya’ni b an k lar kap italin ing anchagin a qism ini tashkil qilishi ham da ta x m in an 1/3 qismi u larn in g a ’zolariga tegishli b o ‘lishidir. M in taqaviy rivojlanish banklari resu rslarin ing shakllanishida bir xil tam oyil am al qiladi, ijtim oiy fondlardan qarz m ablag‘larini jalb qilish, shuningdek, ko‘p incha Jahon banki guruhiga o ‘xshashlik b o ‘yicha kredit siyosati yuritiladi. Shu bilan birgalikda m intaqaviy rivojlanish banklari faoliya- tida b ir-biridan farqlilik ham mavjud. B ular ushbu uchta — L o- tin A m erikasi, Osiyo va A frika m intaqalarid agi m am lak atlarn in g iqtisodiy, m adaniy rivojlanishining turli xildagi darajasi ham da tarixiy a n ’an ala rin in g xususiyatlari bilan belgilanadi. 0 ‘z faoliyati davom ida A m erik aaro R ivojlanish banki kredit- larin in g k atta qism ini «katta uchlik» m am lakatlariga bergan (Ar gentina, Braziliya, Meksika). Osiyo rivojlanish b anki esa — 5 m am lakatg a (Indoneziya, Ja- nubiy Koreya, F ilippin, Pokiston, Tailandga). Shuningdek, A frika rivojlanish b an ki — ko‘proq to ‘lovga qodir m ijozlarga (M arokko, Zair, K eniya, Tunisga va boshqalarga). A f rika rivojlanish fondi vujudga kelishi b ilan M arkaziy va G ‘arbiy 79 A frikaning un chalik rivojlanm agan m am lakatlarin i ham kredit- lashni boshladi. M i n t a q a v i y ri voj l ani sh b a n k l a r i r i vo j i a n a y o t g a n m a m l a k a t l a r - ga n i s b a t a n u l a r n i n g i qt isod i y ri v oj lani sh d a r a j a s i g a va siyosati- n i n g y o ‘n a l i s h i g a q a r a b t a b a q a l a n g a n k r e d i t s i yos at ini ol i b b o ra di . M i n t a q a v i y ri voj l ani sh b a n k l a r i n i n g t a s h k i l t o p i s h s ana l a r i : A m erikaaro Rivojlanish banki - tashkil etish g‘oyasi 1889-yil, 1959-yil dekabr. Osiyo taraqqiyot banki — tashkil etish g‘oyasi 1957-yil, 1966- yil dekabr. A frika rivojlanish banki — 1960-yil, 1963-yil N izom i tas- diqlangan. Yevropa taraqqiyot va tiklanish banki — tashkil etish g‘oyasi 1989-yil oktabr, N izom i 1990-yil 9-aprelda tasdiqlangan. G ‘arbiy Yevropa integratsiyasi m ajm uining institutsional tu - zilishi b ir qator m intaqaviy valuta-kerdit va moliya tashkilotla- rini o ‘z ichiga oladi. Yevropa Ittifoqi m intaqaviy valuta-kredit va moliya tashk ilo tlari turli xil m aqsadlarni n azard a tutadi: o ‘z in sti tutsional tuzilm asini tuzish bilan G ‘arbiy Yevropa integratsiyasi ni va jahon m arkazini m ustahkam lash; Yevropa Ittifoqi m am lakat- lari iqtisodiyotini rivojiantirish; 1993-yil noyabrda kuchga kirgan M aastrixt shartnom asiga muvofiq ravishda iqtisodiy va valuta it- tifoqini tuzish; assotsiatsiyalangan m am lakatlarga nisbatan ke- lishilgan siyosatni o ‘tkazish. 0 ‘z oldiga qo‘ygan m aqsadlarga muvofiq ushbu tash k ilotlar davlatlararo va qism an m illiy chegarada iqtisodni m intaqaviy da- rajada tartib ga solish va G ‘arbiy Yevropa iqtisodiy integratsiyasi rivojlanishida m u h im rolni o ‘ynaydi. B irinch idan , u lar Yevropa Ittifoqi institutsional tu zilm asining tarkibiy elem entlari hisobla- nadi. Ularga Yevropa parlam enti, Yevropa H am jam iyati Kengashi h am da boshqa tashk ilo tlar kiradi. lk k in ch id an , ularn ing vujud- ga kelishi va faoliyatining m oddiy bazasi bo‘lib qo‘shm a budjet va fond xizm at qiladi. U lar o ‘zida a ’zo m am lak atlarn in g rasmiy o ltin -d o llar rezervlarining 20% ini m ujassam qiladi. A’zo m am - 80 1акаИаг тППу budjetlarining 2,5—3% з и т т а Б т ! Ы г^Ш щ ап Уеугора т а г к а г ^ И П п ^ а п ЬгхсУе111тоЬ^а Ь1г песИа Yüklə 11,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|