J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari

«Yevro» valutasi muomalada ishlatiladigan mamlakatlar
5 .2 - ja d v a l
Mamlakat
Amalda bo'lgan valutasi
0 ‘tish muddati
Almashuv
kursi
Yevrohudud
&
■, 
m m
Avstriya
avstriya shillingi
1-yanvar 1999
13,7603
ATS
S 
i Belgiya
belgiya franki
1-yanvar 1999
40,3399
BEF
S l i
Q e r
maniya
nemis markasi
1-yanvar 1999
1,95583
DEM
I 1 
Irlan- 
diya
irlandiya funti
1-yanvar 1999
0,787564
IEP
« ш
Tspaniya
ispaniya pesetasi
1 yanvar 1999
166,386
ESP
1 1 ltaliya
italiya lirasi 
Vatikan lirasi 
sanmariya lirasi
1 yanvar 1999
1936,27
ITL
явттш
Lyilk
semburg
belgiya franki lyuksem 
burg franki
1-yanvar 1999
40,3399 
LU F
ш ш ш
Gollan- 
diya
gollandiya guldengi
1 yanvar 1999
2,20371
NLG
I B
Por 
tugaliya
Portugal iya eskudosi
1 yanvar 1999
200,482
РТЕ
Hh* 
Fin
lyandiya
finlandiya markasi
1-yanvar 1999
5,94573
FIM
В 
I 
Fransiya
fransuz franki monak 
franki
1-yanvar 1999
6,55957
F R F
=Ш
Gretsiya
gretsiya drami
1-yanvar 200]
340,750
GRD
É ü Sloveni- 
ya
sloven iya tolari
1 yanvar 2007
239,640
SLT
" Kipr
kipr funti
1 yanvar 2008
0,585274
CYP
124

---

1 Malta
malta lirasi
1 yanvar 2008
0,429300
MTL
kiya
slovakiya kronasi
1-yanvar 2009
30,1260 
SK K.
m m
Estoni-
ya
estoniya kronasi
1 yanvar 2011
15,6466
EEK
Yevropa ittifoqining a’zosi bo‘lmagan, lekin YMB bilan kelishgan 
holda yevroni ishlatuvchi mamlakatlar
Vatikan
italiya lirasi Vatikan 
lirasi 
sanmariya lirasi
1-yanvar 1999
1936,27
VAL
1 I Mayotta
fransuz franki
1 yanvar 1999
6,55957
FRF
Monako
fransuz franki monak 
franki
1 yanvar 1999
6,55957
MCF
Marino 
'
italiya lirasi 
V a t i k a n
lirasi 
sanmariya lirasi
1 yanvar 1999
1936,27
SML
Yevroni norasmiy tarzda ishlatuvchi mamlakatlar va hududlar
1 1 Andorra
fransuz franki ispaniya 
pesetasi
1 yanvar 1999
6,55957
FRF
166,386
ESP
Ö K o s o v o
nemis markasi
1 yanvar 2002
1,95583
DEM
9 IS en Bar 
telmi
fransuz franki
1 yanvar 1999
6,55957
FRF
I l S e n
Marten
fransuz franki
1 yanvar 1999
6,55957
FRF
nogor iya
nemis markasi
1 yanvar 2002
1,95583
DEM
Yagona valutadan foydalanish bir qator o ‘ziga xos xususiyatlarga 
ega. Bir to m on d an yevro alm ashuv kurslari bilan bog‘liq risklarni 
pasaytiradi, bu esa davlatlararo investitsiya m unosabatlarini yengil
125

---

lashtiradi. Risk valuta hududida am alga oshiriladigan investitsiya 
chegarasida valuta kurslarining o ‘zgarishiga, hattoki, eksportga 
ham ta ’sir kolrsatib, yuqori riskli holatlar kom paniyalar va xususiy 
sektor valuta risklaridan him oyalanish uchun ishlab chiqilgan moli- 
yaviy instirum entardan foydalanish yo'llarini qidirishga olib keladi. 
Yagona valutaning muomalaga kiritilishi bir valutani boshqa bir 
valutaga bank operatsiyalarini am alga oshirishdagi bank kom is- 
siya to'lovlarini olib tashladi. Bunday opcratsiyalardan tejamkorlik 
m inglab operatsiyalarni hisobga olganda sezilarsiz edi.
Ikkinchi tom ondan nisbatan barqaror moliya bozori tashkil 
etildi. Oldingi holatga nisbatan yevrohududda yagona valutaning 
kiritilishi likvidlikni oshiradi ham da raqobatni kuchaytirib, tovar- 
larni Yevropa Ittiloqi doirasida taqsim lan ish in i yengillashtirdi. 
Shuningdek, hududda moliyaviy operatsiyalar bilan bog‘liq xara- 
ja tlarn i kam aytirdi.
Tuyanch so‘z va iboralar
Valuta tizim i, valuta savati, YKY, oltin pariteti, Triffen di- 
lem m asi, oltin dem onetizatsiyasi, oltin deviz andozasi, valuta in- 
tervensiyasi.
Takrorlash uchun savollar:
1. Valuta tizim in in g qanday turlari mavjud?
2. Jahon valuta tizim i qanday funksiyalarni bajaradi?
3. M illiy va jah o n valuta tizim in in g elem entlarini izohlang.
4. Jahon valuta tizim in in g asosiy m aqsadlari nim alard an ibo- 
rat?
5. Jahon valuta tizim i rivojlanishiga ta ’sir ko'rsatgan o m illarni 
izohlang.
6. O ltin andozasi tizim i qanday shakllarda yuzaga keldi?
7. Parij valuta tizim i qanday tam oyillarga asoslangan edi?
8. G enuya valuta tizim in in g m ohiyatini izohlang.
9. Bretton-Vuds valuta tizim iga xos bo4gan xususiyatlar n i­
m alardan iborat?

---

10. Yamayka valuta tiz im in in g asosiy jih a tla rin i izohlang.
11. Yevropa valuta tiz im in in g rivojlanish bosqichlarini ayting.
Mustaqil o ‘rganish uchun topshiriqlar
1. Jahon valuta tizim iga oid asosiy tu sh u n ch alard an «klaster» 
tu zing.
2. M am lak atlarn in g X V Fdagi kvota m iq d o rining SDRdagi 
u lu sh in i ta h lil eting.
3. M illiy valuta tizim i doirasidagi operatsiyalarning m ohiya- 
tin i o'rganing.
4. M illiy valuta so‘m n in g boshqa xorijiy valutalarga nisbatan 
k u rsin in g o ‘zgarishini ta h lil eting.
5. Asosiy te rm in la r lug‘atin i tuzing.
Test savollari
1. Valuta tizim i deganda — ...
A) m am lak atlard a valuta-kredit m uno sabatlarin i joriy etish va 
uni q o ‘llab-quvvatlash tu sh u nilad i.
B) valuta m un o sabatlarini tash k il etish n in g tashkiliy-huquqiy 
shakli tushuniladi.
C ) valutalarni erkin ayirboshlash jaray o ni tushuniladi.
D) valuta kurslarini belgilash jaray o n i tushuniladi.
2. Valuta tizim in in g tu rlari to ‘g‘ri keltirilgan javobni ko'rsating.
A) milliy, hududiy va ja h o n valuta tizim i.
B) milliy, ja h o n va banklararo.
C ) ja h o n , birja va hududiy valuta tizim i.
D ) milliy, hududiy va b an k lararo valuta tizim i.
3. Jahon valuta tiz im in in g funksiyalari qaysi javobda to ‘g‘ri 
keltirilgan.
A) tartibg a solish, likvidlilik, boshqarish.
B) tartibga solish, likvidlilik, rag‘batlan tirish.
C ) tartibga solish, likvidlilik, boshqarish va ta ’m inot.
D) tartib ga solish, taqsim lash, likvidlilik va boshqarish.
4. Jah o n valuta tizim i — ...
127

---

A) m am lakatlar iqtisodiyoti barqarorligini ta ’m inlashga qara- 
tilgan ch ora-tadb irlar m ajm uasidjr.
Ë) m am lakatlar o ‘rtasidagi valuta m unosabatlarini am alga 
oshirish uchun tashkil etilgan, instrum entlar, shartnom alar, tar- 
lib -qoidalar va tash kilo tlarn in g m ajm uasidir.
C) valuta kurslarini aniqlash jarayonida qoMlaniladigan c h o ­
ra-tadbirlar majmuasidi r.
D) valuta siyosatining m aqsadlarini o ‘zida m ujassam lashtir- 
gan tizim dir.
5. Valuta bozorlarida dollar kursining pasayishi natijasida 
qanday holat yuzaga keladi.
A) AQSHga im port qilinadigan tovarlar A m erika fuqarolari 
uchun arzonlashadi.
B) xorijiy bozorlarda dollar yuqori xarid qobiliyatiga ega 
bo'ladi.
C) xorijiy fuqarolar uchun AQSH eksporti arzonlashadi.
D) xorijiy fuqarolar uchun AQSH eksporti qim m atlashadi.
6. O ltinni dem onetizatsiya qilish jarayoni rasm an tugallangan 
jaho n valuta tizim ini ko‘rsating.
A) 1867-y. Parij.
B) 1922-y. G enuya.
C) 1944-y. Bretton-Vudds.
D) 1976—78-y. Yamayka.
7. O ltinning dem onetizatsiya qilinishi deganda n im an i tushu- 
nasiz?
A) m illiy valutalarning oltin m a zm u n in i belgilash.
B) oltindan xalqaro kredit m unosabatlarida garov sifatida foy- 
dalanish.
C) o ltinn ing q a t’iy belgilangan ja h o n bahosini o ‘rnatish.
D) oltindan xalqaro to'lov vositasi sifatida foydalanishga chek 
q o ‘yish.
8. Yaponiya hukum ati ienaning kursini AQSH dollariga nis- 
batan pasaytirilishini e ’lon qildi, m azkur holat qanday nom la- 
nadi?
128

---

A) inflyatsiya.
V) deflyatsiya.
S) devalvatsiya.
D) revalvatsiya.
9. S D R bu - ...
A) Yevropa Ittifoqi doirasidagi pul birligi.
V) X V F to ‘lov b irlik lari sifatida va m axsus hisob raq am lard a 
yozish yo‘li bilan xalqaro naqdsiz h iso b -k ito b larn i am alga oshi- 
rish da q o ‘llaniladi.
C ) X V F to m o n id an k red itlash n in g asosiy shakli.
D ) X V F to ‘lov b irlik lari sifatida va m axsus hisob ra q a m la r­
da yozish yo'li bilan xalqaro naq d pulli h iso b-k ito b larn i am alga 
o sh irish d a qo‘IIaniladi.
10. S D R valuta savati tark ibid a qaysi valutalar mavjud?
A) AQSH dollari, yevro, iena va funt sterling.
B) AQSH dollari, yevro, iena va dinor.
C ) A Q SH dollari, yevro, iena va m arka.
D ) AQSH dollari, yevro, iena, fran k va m arka.
129

---