Jahon arxivlari tarixi

2.2. Jahonning boshqa rivojlangan mamlakatlarida arxivlarni davrlashtirish va tarixiy arxivlari.
Amerika Qoʻshma Shtatlarda juda ko'p ma'lumotlarni o‘z ichiga olgan bir nechta arxivlar mavjud. Bu erda asosiylaridan ba'zilari
. 1. Milliy arxivlar va yozuvlar boshqarmasi: Bu AQSh hukumati hujjatlari, jumladan, tarixiy yozuvlar, fotosuratlar, xaritalar va audiovizual materiallarning rasmiy ombori.
. 2. Kongress kutubxonasi: Kongress kutubxonasi dunyodagi eng katta kutubxona boʻlib, tarixiy gazetalar, xaritalar, qoʻlyozmalar va fotosuratlarni oʻz ichiga olgan birlamchi manbalarning keng raqamli arxiviga ega.
3. Smitson instituti: Smitsonian san'at asarlari, ilmiy ma'lumotlar va tarixiy yozuvlarning raqamli to'plamlarini taklif qiluvchi bir nechta muzey va tadqiqot markazlariga ega.
4. Amerika xotirasi: Bu Kongress kutubxonasi tomonidan yaratilgan raqamli arxiv boʻlib, Amerika tarixi, madaniyati va jamiyati bilan bogʻliq asosiy manbalarni taqdim etadi.
5. Milliy Park Xizmati (NPS) Raqamli Arxivi: Ushbu arxivda AQSh milliy bog'lari va ularni saqlash bilan bog‘iq tasvirlar va hujjatlar mavjud
. AQSH arxivlarida davrlashtirish quyidagicha amalga oshiriladi.

• 
  1-davr 1776-yildan 1890-yilgacha.
  

• 
  2-davr 1890-1945- yillar
  
• 
  3-davr 1945-yildan 1980-yilgacha.
  
• 
  4-davr 1980-yildan to hozirgi kungacha.
  

. Yana bir arxivi rivojlangan mamlakatlaridan biri bu Turkiya hisoblanadi. Ushbu mamlakatdagi eng yirik arxivlardan biri bu Usmoniy arxivi hisoblanadi. Usmonlilar davlati olti asrlik hukmronlik davrida o‘zi bevosita aloqador bo‘lgan mamlakatlarning geografiyasi va tarixiga oid millionlab hujjatlarni yaratdi. Bugungi kungacha yetib kelgan bu hujjatlar Turkiya arxivlari fondlarida saqlanmoqda va ularning soni millionlarni tashkil etadi. Bu boy to‘plam keng geografiyani o‘z ichiga olgan mamlakat.
. Usmonlilar imperiyasi tarkibida bo‘lgan va bugungi kunda mustaqillikka erishgan qariyb qirq davlat, shuningdek, XV-XX asrlarda Yaponiyadan Amerikaga qadar mavjud bo‘lgan yuzlab mamlakatlar tarixiga oid hujjatlarni o‘z ichiga oladi. Arxivda ushbu davlatlarning XX asrgacha bo‘lgan tarixini yoritib turuvchi hujjatlar mavjud. Shunday qilib, turkiy arxiv fondlarida tarixiy Turkiston xonliklarining farmonlari, o‘zaro munosabatlari, shuningdek, atrofdagi davlatlar va bevosita yoki bilvosita Usmonlilar davlati bilan munosabatlariga oid minglab hujjatlar mavjudligi shubhasiz.
. Ushbu arxivining asosiy hujjatlari quyidagi davrlarga boʻlinadi. Bular:
• Ilk hukmdorlik davri 1299-yildan to 1453-yil Istanbul egallanishiga qadar.
• Oʼrta asrlar XV-XIX asrlar.
• Yangi davri XX asr boshlaridan boshlab 1923-yilga qadar.
. Turkiyada mamlakatning madaniy merosini asrab-avaylash va uni ommaga ochiq qilish maqsadida bir qancha raqamli arxivlar mavjud. Eng mashhurlaridan biri Istanbul shahar universiteti va Madaniyat va turizm vazirligining qo'shma tashabbusi bo'lgan Istanbul raqamli meros loyihasidir.
. Istanbul raqamli meros loyihasi Istanbulning boy madaniy merosini, jumladan tarixiy binolar, yodgorliklar, sanʼat va qoʻlyozmalarni raqamlashtirish va ularga kirishni taʼminlashga qaratilgan. Loyiha tarixiy joylar va artefaktlarning batafsil raqamli modellarini yaratish uchun fotogrammetriya, LIDAR va 3D modellashtirish kabi ilg‘or tasvirlash texnologiyalaridan foydalanadi.
Turkiyadagi yana bir muhim raqamli arxiv turk qoʻlyozmalarining raqamli kutubxonasi boʻlib, Turkiya Milliy kutubxonasi tomonidan boshqariladi. Raqamli kutubxona minglab raqamlashtirilgan qoʻlyozmalarga, jumladan Qurʼon, adabiy matnlar va 8-asrga oid tarixiy hujjatlarga kirish imkonini beradi.
. Madaniyat va turizm vazirligiga qarashli Davlat arxivlari bosh boshqarmasi ham Turkiya tarixiga oid tarixiy yozuvlar va hujjatlarga kirish imkonini beruvchi raqamli arxivni yuritadi. Raqamli arxivda Usmonlilar imperiyasi va Turkiya Respublikasiga oid hujjatlar mavjud.
. Avstraliya ham rivojlangan arxiv tarmogʻiga ega ma
Avstraliyada tarixiy yozuvlar, fotosuratlar va san'at asarlari kabi ko'plab maʼlumotlarga ega bo'lgan bir nechta arxivlar mavjud. Bu yerda asosiylaridan ba'zilari:
1. Avstraliya Milliy arxivlari: Bu Avstraliya hukumatining rasmiy arxivi boʻlib, u bir qator tarixiy hujjatlarga, jumladan, immigratsiya va harbiy xizmatga oid yozuvlarga raqamli kirishni taklif etadi.
2. Trove: Bu Avstraliya Milliy kutubxonasi tomonidan yuritiladigan bepul onlayn qidiruv tizimi boʻlib, Avstraliya kutubxonalari, arxivlari va boshqa madaniyat muassasalaridan millionlab raqamlashtirilgan kitoblar, jurnallar, fotosuratlar, xaritalar va gazetalarga kirish imkonini beradi.
3. Avstraliya urushi yodgorligi: Ushbu raqamli arxivda Avstraliyaning harbiy tarixiga oid fotosuratlar, xatlar, kundaliklar va boshqa narsalar mavjud.
4. Avstraliya Milliy galereyasi: Bu raqamli arxiv Avstraliya Milliy galereyasi kolleksiyasidagi sanʼat asarlarining raqamli tasvirlariga, shuningdek, koʻrgazma va tadbirlarning audio va video yozuvlariga kirish imkonini beradi.
5. Avstraliya ekrani: Bu Avstraliya kino va televideniyesining raqamli arxivi, jumladan hujjatli filmlar, kinoxronikalar va badiiy filmlar.
. Ushbu raqamli arxivlar tadqiqotchilar, talabalar va Avstraliya tarixi, madaniyati va san'ati bilan qiziqqan har bir kishi uchun qimmatli manbalarni taqdim etadi.
Avstraliyada fuqarolar o‘z geneologiyasini Avstraliya Milliy arxivi tomonidan tashkil etilgan maxsus sayt orqali aniqlashlari mumkin. Shuning bu saytda oilasining tarixi, geneologiya arxivlari, tug‘ilish, o‘lim va nikox ma’lumotlarini olishlari. Shuningdek xizmatlardan: oila tarixi, oila daraxti, hayotiy yozuvlar, sertifikatlar, hamda geneologik tadqiqotlar haqidagi ma’lumotlarni olishlari mumkin. Ushbu xizmatdan Avstraliya fuqarolari xech qanday mablag‘ evaziga, bepul foydalanishlari mumkin.⁵
. Avstraliyada arxiv hujjatlari 1831-yildan boshlab arxiv hujjatlarini yigʼish boshlangan. 1901-yildan esa harbiy hujjatlar yig‘ila boshlangan. Hujjatlar quyidagi davrlarga boʻlinadi. Bular:

•