Jahon arxivlari tarixi

II.Bob. Jahondagi boshqa mamlakatlarda arxivlarni davrlashtirish va mashhur arxivlari.
2.1. Yevropa Ittifoqi davlatlari arxivlarida davrlashtirish va yirik arxivlari.
Yevropa Ittifoqi mamlakatlari jahonning eng yetakchi davlatlari mavjud. U 27 ta Yevropa mamlakatlaridan tashkil topgan
Bundesarxiv nomi bilan ham tanilgan Germaniya Milliy arxivida saqlanayotgan hujjatlar haqiqatan ham Germaniyaning tarixiy rivojlanishi va boshqaruvini aks ettiruvchi bir necha davrlarga bo'lingan. Bundesarxiv Germaniya federal hokimiyati va muassasalarining hujjatlarini, shuningdek, Germaniya imperiyasi, Veymar Respublikasi, Uchinchi Reyx, Sharqiy va G'arbiy Germaniyaning tarixiy manbalarini saqlash uchun markaziy arxiv muassasasi hisoblanadi.
Hujjatlarni tasniflash muddatlari odatda quyidagilarni o'z ichiga oladi:

• 
  Germaniya imperiyasi: Bu davr 1871-yilda Germaniyaning birlashishidan
  

1918-yilda Birinchi jahon urushi tugaguniga qadar boʻlgan davrni oʻz ichiga oladi. Shu davrdagi hujjatlarda Germaniya imperiyasining boshqaruvi, boshqaruvi va tarixiy voqealari aks ettirilgan.

• 
  Veymar Respublikasi: Veymar respublikasi davri Birinchi jahon
  

urushidan (1919) 1933 yilda fashistlar rejimining kuchayishigacha bo'lgan davrni o'z ichiga oladi. Bu davrga oid hujjatlar Veymar Respublikasidagi siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy o'zgarishlarni ham o'z ichiga oladi. Duch kelgan qiyinchiliklar kabi.

• 
  Uchinchi Reyx: Bu davr Germaniyada 1933 yildan 1945 yilgacha bo'lgan
  

fashistlar hukmronligi davriga to'g'ri keladi. Uchinchi Reyxga oid hujjatlar fashistlar rejimining hukumati, mafkurasi va harakatlari, shuningdek, uning Germaniyaga ta'siri haqida tushuncha beradi. Va dunyo.

• 
  Sharqiy va G‘arbiy Germaniya: Ikkinchi jahon urushi tugaganidan keyin
  

Germaniya ikki alohida davlatga bo‘lindi: Germaniya Demokratik Respublikasi (Sharqiy Germaniya) va Germaniya Federativ Respublikasi (G‘arbiy Germaniya). Bu davrdagi hujjatlar Sharqiy va Gʻarbiy Germaniyadagi urushdan keyingi qayta qurish, boshqaruv va jamiyatdagi oʻzgarishlarni yoritib beradi.
Hujjatlarning ushbu tarixiy davrlarga bo‘linishi tadqiqotchilar, tarixchilar va jamoatchilikka Germaniya tarixining muayyan davrlariga tegishli bo‘lgan birlamchi manbalarga kirish va o‘rganish imkonini beradi. Ushbu yozuvlar Germaniyaning o'tmishi, siyosiy tizimlari va jamiyatdagi o'zgarishlarni har tomonlama tushunishga yordam beradi.
Ittifoqning yana bir arxivi rivojlangan davlati Fransiya hisoblanadi. Ushu mamlakat arxivlari nafaqat Yevropa balki butun dunyoda eng qadimiy va rivojlangalaridan biridir.
Fransiya Milliy arxivlari kirish va tadqiqotni osonlashtirish uchun o‘z hujjatlarini bir necha davrlarga ajratadi. Bu davrlar odatda muhim tarixiy davrlar va voqealarga mos keladi va ular quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin:

• 
  Qadimgi va oʻrta asrlar davri: Fransiyaning ilk tarixiga oid hujjatlarni,
  

jumladan, Rim Galliya davri, Merovinglar va Karolinglar sulolalari va oʻrta asrlarning oxirigacha boʻlgan oʻrta asrlar davrini qamrab olgan.

• 
  Ilk zamonaviy davr: Uyg'onish davridan Frantsiya inqilobigacha bo'lgan
  

hujjatlarni qamrab olish, Fransiyada muhim ijtimoiy, madaniy va siyosiy o'zgarishlar davri.

• 
  Inqilobiy va Napoleon davri: Fransuz inqilobi, Napoleon Bonapart
  

davridagi Birinchi Fransiya imperiyasi va undan keyingi tiklanish davriga e’tibor qaratish.

• 
  Zamonaviy davr: XIX-XX asrlarga oid hujjatlar, jumladan, sanoat
  

inqilobi, mustamlakachilik ekspansiyasi, jahon urushlari va urushdan keyingi davr.

• 
  Eng yangi davr: XX asrning ikkinchi yarmidan hozirgi kungacha bo'lgan
  

hujjatlarni, jumladan dekolonizatsiya, Yevropa Ittifoqi va zamonaviy ijtimoiy va siyosiy o'zgarishlar kabi voqealarni qamrab oladi.
Ushbu davrlashtirishlar tadqiqotchilar va jamoatchilikka tarixiy yozuvlarga tizimli va tashkiliy ravishda kirish imkonini beradi, bu esa fransiya tarixidagi muayyan davrlar va mavzularni o'rganishni osonlashtiradi. Har bir davrda Fransiyaning vaqt o‘tishi bilan evolyutsiyasi haqida qimmatli ma'lumotlarni taqdim etadigan ko'plab asosiy manbalar, maʼmuriy hujjatlar, huquqiy hujjatlar, xaritalar va boshqalar mavjud.
Yevropaning yana bir rivojlangan mamlakatlaridan biri bu Italiya hisoblanadi. Undagi eng yirik arxivlardan biri esa Milan shahrida joylashgan Milan arxivi hisoblanadi. Ushbu arxivdagi eng qadimiy hujjat bu italyan pergamenti boʻlib u milodiy 721-yilga oid hisoblanadi. Ushbu arxivining shakillanksh jarayoni bevosita 1786-1851- yillar oraligʻiga toʻgʻri keladi. Milan davlat arxivi (o'sha paytda Milan hukumat arxivi deb atalgan)bo'lishi kerak bo'lgan narsaning ashkil topgan sana 1781 yil, Portadan hujjatlar olingan yil hisoblanadi. Giovia qal'asi, hozirgi Sforza qalʼasi San-Fedele cherkovida joylashgan Iezuit kollejiga ko'chirildi. Hujjatlar asosan Milan gersogligining Sforzalar qo'l ostidagi magistraturalari tomonidan ishlab chiqilgan aktlardan iborat edi, chunki Viskonti hujjatlari o'sha sulolaning so'nggi gertsogi Filippo Mariya (1447) vafotidan so'ng deyarli butunlay yo'q qilingan, ammo bu 16—18-asrlardagi Ispaniya va Avstriya kantsleriyasi arxivlari ham bor edi. Eski joydan yangi joyga ko'chish qarori arxivchi Ilario Korte (1723-1786) va imperator Iosif II ning vakolatli vaziri Venzel Anton fon Kaunitz-Ritbergning hujjatlarni xavfli Castello Sforzeskodan himoya qilish istagi bilan bog'liq edi. Balki keyinchalik Korti shogirdi Luka Peroni ishida radikallashuvni topadigan mavzu bo'yicha tartiblash usuliga ko'ra Ma'rifat temperamentini oqilona tashkil etish tamoyillariga muvofiq davlatning hujjatli merosini «ratsionalizatsiya qilish». Avstriya hukumatining 1786-yilda Lombard arxivlari ishini muvofiqlashtirishga qaratilgan Arxivlar Bosh boshqarmasini tashkil etish toʻgʻrisidagi qarori shu nuqtai nazardan asoslanishi mumkin.
Ushbu arxivining hujjatlarini quyidagicha davrlashtirish mumkin:

• 
  Milodiy 721-yildan to 1886-yilgacha.
  
• 
  1886-yildan 1939-yilgacha.
  
• 
  Ikkinchi Jahon urushi davri 1939-yildan 1945 yilgacha.
  
• 
  Soʻngi davr Ikkinchi Jahon urushidan to hozirgacha boʻlgan hujjatlardan
  

iborat hisoblanadi.
Italiyaning yan bir rivojlangan arxivi bu Vatikan arxiv-kutubxonasi hisoblanadi. Ushbu arxivining hujjatlari quyidagich davrashtiriladi.

•