Jahon arxivlari tarixi

Laterangacha

Laterangacha boʻlgan davr, cherkovning dastlabki kunlaridan boshlanib kutubxonaning ilk kunlarini ham oʻz ichiga oladi. Bu davrdan faqat bir nechta jildlar saqlanib qolgan, shulardan baʼzilari juda muhim hisoblanadi.

• 
  Laterant
  

. Lateran davri — kutubxona Lateran saroyiga koʻchirilgandan soʻng boshlanadi va XIII asr oxirigacha yaʼni 1303-yilda vafot etgan Papa Boniface VIII hukmronligi davriga qadar davom etadi. Shu vaqtga qadar u Yevropadagi eng mashhur yoritilgan qoʻlyozma toʻplamlaridan biriga ega edi. Biroq, oʻsha yili Lateran saroyi yoqib yuborildi va toʻplam fransiyalik Filipp IV tomonidan talon-toroj qilindi.

• 
  Avignon
  

. Avignon davri — Avignon papaligi davrida Fransiyaning Avignon shahrida yettita ketma-ket papalar yashaganiga toʻgʻri keladi. Bu davrda Avignondagi papalar tomonidan kitob toʻplash va yozuvlarni yuritishda, Bonifasning oʻlimidan va papalik Rimga qaytgan 1370-yillar oraligʻida katta oʻsish kuzatildi.

• 
  Vatikangacha
  

. Vatikangacha boʻlgan davr taxminan 1370-yildan 1447-yilgacha davom etgan. Bu vaqt ichida kutubxona Rim, Avignon va boshqa joylarda boʻlgan qismlarga tarqalib ketgan. Rim papasi Yevgeniy IV vafotigacha 340 ta kitoblar bor edi.

• 
  Vatikan
  

. 1451-yilda bibliofil Rim papasi Nikolay V Vatikanda ommaviy kutubxona tashkil etishga, qisman, stipendiya uchun joy sifatida Rimni qayta tiklashga harakat qildi. Nikolay oʻzidan oldingilaridan meros boʻlib qolgan 350ga yaqin yunon, lotin va ibroniy kodekslarini oʻzining toʻplami va keng koʻlamli xaridlari, jumladan Konstantinopol imperator kutubxonasi qoʻlyozmalari bilan birlashtirdi. Rim papasi Nikolay ham oʻz kutubxonasi uchun yunon klassiklarini lotin tiliga tarjima qilish uchun italyan va vizantiyalik olimlarni jalb qilib, oʻz kolleksiyasini kengaytirdi. Bilimdon papa allaqachon butparast klassikalarni kiritishni ragʻbatlantirgan. Nikolay sayohat paytida toʻplagan va boshqalardan olgan koʻplab yunon asarlari va yozuvlarini saqlab qolishda muhim ahamiyatga ega edi. 1455-yilda toʻplam 1200 ta kitobga koʻpaygan, ulardan 400 tasi yunon tilida edi. Uning papaligi davrida ilohiyot, falsafa va badiiy adabiyot boʻyicha yutuqlar amalga oshirildi. Kutubxonachi Bartolomeo Platina imzo qoʻygan roʻyxatni yaratganida, qoʻlyozmalar soni 1475-yilda 3500 yoki 1481-yilda 2527 deb hisoblangan. Oʻsha paytda bu Gʻarb dunyosidagi eng katta kitoblar toʻplami edi.
. Rim papasi Yuliy II binoni kengaytirish haqida topshiriq berdi. Taxminan 1587-yilda Rim papasi Sixtus V arxitektor Domeniko Fontanaga kutubxona uchun yangi bino qurishni topshiradi va u binodan hozir ham foydalanilmoqda. Shundan keyin u Vatikan arxiv- kutubxonasi nomini oldi.
. Aksil-islohot davrida kutubxona fondlariga kirish taqiqlangan kitoblar indeksi joriy qilinganidan keyin cheklangan edi. Olimlarning kutubxonaga kirishi ham cheklangan, xususan protestant olimlari. XVII asr davomida cheklovlar olib tashlanadi va Rim papasi Leo XIII kutubxonani 1883-yilda rasmiy ravishda olimlar uchun qayta ochadi.
. 1756-yilda Vatikan kutubxonasidagi qadimiy qoʻlyozmalarni saqlaydigan Abbot Piadjioning oʻzi ham ixtiro qilgan mashinadan birinchi Herkulanum papirusini ochish uchun ishlatgan va u bunga bir necha oy vaqt sarflagan edi. 1809-yilda Napoleon Bonapart Papa Piy VII ni hibsga oldi va arxiv- kutubxonani Parijga olib ketdi. Tarkib 1817-yilda, Napoleon magʻlubiyatidan uch yil oʻtgach qaytarildi.
1992-yilda kutubxona million katalogdagi obyektli 2 ta arxiv- kutubxonaga ega edi. Ushbu arxiv kutubxona Yevropa tarixi uchun muhim ahamiyatga ega.
Ispaniya arxivlari ham oʻzini maqtansa boʻladigan tarixiga ega. Ispaniyada turli xil raqamli arxivlar mavjud bo'lib, ular qo'lyozmalar, fotosuratlar, rasmlar va boshqa materiallar kabi madaniy meros materiallariga kirish imkonini beradi. Mana Ispaniyadagi baʼzi mashhur arxivlar:

• 
  Biblioteca Digital Hispánica – Biblioteca Digital Hispánica raqamli
  

kutubxona boʻlib, Ispaniya Milliy kutubxonasi va boshqa unga qarashli muassasalarning oʻrta asr va zamonaviy qoʻlyozmalari, nodir kitoblari, fotosuratlari va boshqa materiallariga kirish imkonini beradi.

• 
  Memoria Digital de Canarias – Memoria Digital de Canarias raqamli
  

arxiv boʻlib, Kanar orollaridagi madaniy meros materiallariga, jumladan qoʻlyozmalar, fotosuratlar va otkritkalarga kirish imkonini beradi.

• 
  Archivo del Museo Nacional del Prado – Archivo del Museo Nacional
  

del Prado – bu Madriddagi Prado muzeyi kolleksiyalari va ko'rgazmalari bilan bog'liq arxiv materiallariga kirish imkonini beruvchi onlayn arxiv.

• 
  Archivo Histórico Nacional – Archivo Histórico Nacional raqamli arxiv
  

boʻlib, Ispaniya tarixiga oid turli materiallarga, jumladan qoʻlyozmalar, xaritalar va fotosuratlarga kirish imkonini beradi.

• 
  Archivo Digital de la Ciudad de Salamanca – Archivo Digital de la
  

Ciudad de Salamanca raqamli arxiv boʻlib, Salamanka tarixi va madaniyati bilan bogʻliq turli materiallar, jumladan qoʻlyozmalar, fotosuratlar va gazetalardan foydalanish imkonini beradi.

• 
  Biblioteca Virtual del Patrimonio Bibliográfico – Biblioteca Virtual del
  

Patrimonio Bibliográfico raqamli kutubxona bo'lib, Ispaniya kutubxonalari va arxivlaridan turli xil dastlabki bosilgan kitoblar, qo'lyozmalar va inkunabulalarga kirish imkonini beradi.

• 
  Archivo Municipal de Madrid - Archivo Municipal de Madrid - bu
  

Madrid tarixiga oid turli materiallar, jumladan fotosuratlar, xaritalar va ma'muriy hujjatlarga kirish imkonini beruvchi onlayn arxiv.
Ispaniya davlat arxivlari quyidagicha davrlanadi. Bular:

• 
  Qadimgi davr miloddan avvalgi VII asrdan to milodiy V asrgacha
  
• 
  O‘rta asrlar V asrdan 1834-yilgacha.
  
• 
  Yangi davr 1834-yildan 1931-yilgacha boʻlgan davrlarni oʻz ichiga
  

oladi. Ushbu arxivlardagi asosiy hujjatlar lotin, ispan, arab, fransuz tillarida yozilgan. XI asrda Arab xalifaligining Qurdoba amirligida ilm fan va adabiyot rivojlangan. Ushbu asrlardagi qo‘lyozmalar Ispaniya arxivlarning eng qimmatli asarlaridandir.