Jahon tarix

II BOB. “RUS HAQIQATI” MATERIALLARI ASOSIDA QADIMGI RUS DAVLATIDAGI IJTIMOIY GURUHLARNING HUQUQIY HOLATI.
2.1. Qadimgi Rossiyada feodallarning huquqiy holati
Alohida-alohida, "Rus haqiqati" ga ko‘ra aholi toifalarini, ularning huquqiy maqomi va maqomini ta’kidlash kerak. Imtiyozli qatlamlardan boshlashingiz kerak. Ikkinchi ming yillikning boshlarida Rossiyada boyarlar va knyazlar shunday bo‘lgan. Hujjatdagi knyazlar ma’lum bir mintaqada hokimiyatni egallagan shaxslardir. Kiev hukmdori Buyuk Gertsog vazifasini bajaradi, uning o‘g‘illari yoki qarindoshlari Rossiyaning boshqa shaharlarida o‘tirishadi. Knyazning ikkita asosiy vazifasi bor: hukm qilish va soliq yig‘ish³¹.
Hujjatda "knyazlik erkaklar" iborasi bir necha marta ishlatilgan. Shunday qilib, Rossiyada ular hukmdor tomonidan o‘ralgan odamlarni chaqirishdi. Bular shahzodaga sodiq bo‘lganlar, deyish mumkin, uning agentlari. Vakil qilingan shaxslarni alohida mulk sifatida ajratib bo‘lmaydi. Garchi "Rus haqiqati"da aholining huquqiy maqomi "knyazlik erlari" mavjudligini nazarda tutsa ham, bu shaxslar boshqa qadimgi rus manbalarida ko‘rsatilmagan³².
Feodallarning huquqiy maqomi hamisha har xil bo‘ladi, chunki imtiyozli tabaqaning har bir vakili o‘ziga xos funksiya va vazifalarga ega. "Rossiya pravdasi" da "tiun" tushunchasi tez-tez uchraydi. Bu boshqa huquqiy maqomga ega bo‘lishi mumkin bo‘lgan boyar yoki knyazlik menejeri. Kontseptsiyaning o‘zi Skandinaviyadan kelgan, u erda feodallar tiunlar deb atalgan. Ular o‘lpon yig‘ib, volostlarni boshqargan va hatto sudni boshqargan. Rossiyada vakillik qilgan shaxslarning pozitsiyasi boshqacha edi³³.
Feodallar sinfining tuzilishi ancha murakkab bo‘lib, turli ijtimoiy guruhlardan iborat edi. Unga knyazlar, boyarlar, jangchilar, mahalliy zodagonlar, hokimlar (posadniklar), tiunlar va boshqalar kirgan.Fuqarolik boshqaruvini amalga oshiruvchi va harbiy tashkilotga masʼul boʻlgan feodallar oʻzaro vassallik tizimi bilan bogʻlangan. Ular aholidan o‘lpon va sud jarimalarini undirdilar, boshqa ijtimoiy guruhlarga nisbatan imtiyozli mavqega ega edilar. Shunday qilib, "Rus haqiqati"da knyazlik xizmatkorlari, tiunlar, kuyovlar va o‘t o‘chiruvchilarni o‘ldirganlik uchun 80 grivna miqdorida ikki baravar jarima belgilandi. Shu bilan birga, boyarlar va jangchilar haqida hech narsa aytilmagan. Shunga qaramay , annalistik kodekslardan ko‘rinib turibdiki, o‘lim jazosi odatda ularni o‘ldirganlik uchun qo‘llanilgan.
Feodallar tabaqasining eng imtiyozli ijtimoiy guruhi, qoida tariqasida, knyazning maslahatchilari va katta jangchilari bo‘lgan boyarlar edi.
Bu haqda M.F. Vladimirskiy-Budanov , boyarlarning "ikki elementdan tashkil topganligini ko‘rsatadi:
birinchidan, har bir mamlakat aholisining eng yaxshi odamlaridan;
ikkinchidan, knyazlik saroyining eng yuqori vakillaridan - jangchilar.
Qadimgi rus manbalarida feodallarning boshqa toifalari mavjud: eng yaxshi odamlar, qasddan odamlar, knyazlar, o‘t o‘chiruvchilar. Umuman olganda, boyarlarni shakllantirishning ikki yo‘li mavjud edi³⁴.
Avvalo, ibtidoiy jamoa tuzumining parchalanishi jarayonida ajralib turgan qabila zodagonlari boyarlarga aylandi . Bu toifaga qasddan erkaklar, shahar oqsoqollari va knyazlik sudida o‘z qabilasining manfaatlarini himoya qilgan zemstvo boyarlari kirishi kerak. Buyuk Gertsog bilan birgalikda ular harbiy yurishlarda qatnashdilar. Zemskiy boyarlari Buyuk Gertsoglarning qo‘lidan daxlsizlik xatlarini oldilar, unga ko‘ra ularga ega bo‘lgan erlar merosxo‘rlik (mulk) sifatida belgilandi.
Ikkinchi toifani Buyuk Gertsog saroyida eng yuqori lavozimlarni egallagan knyazlik boyarlari tashkil etdi. Ular knyazning jangchilari bo‘lib, harbiy yurishlar chog‘ida ular knyaz qo‘shinining asosini tashkil qilgan. Tinchlik davrida ular Buyuk Gertsogning davlatni boshqarish bo‘yicha turli topshiriqlarini bajardilar, uning ichki va tashqi siyosat bo‘yicha maslahatchilari bo‘ldilar. XI asrda. zemstvo boyarlari toifasi knyazlik boyarlari bilan qoʻshila boshladi va ular orasidagi tafovut butunlay yoʻqoldi³⁵.
Feodallar sinfi asta-sekin shakllana bordi. Unga knyazlar ­, boyarlar, jangchilar, mahalliy zodagonlar, posadniklar, tiunlar va boshqalar kirgan.
Knyazlar butun rus erining oliy egalari va boshqaruvchilari sifatida harakat qilishgan. Ammo X asrda. knyazlik domenining faol shakllanishi boshlanadi, ya’ni. ­kommunal erlar va cho‘l erlarni egallab olish natijasida shakllangan knyazlik oilasining yer egaliklari hali ham juda ko‘p edi. Boyar yer egaligi knyaz tomonidan berilgan yerlardan ham, qabila zodagonlarining mulkidan ham shakllangan. Kiev knyazlarining hokimiyati kuchaygani sari, boyarlar knyazning qo‘lidan daxlsizlik xatlarini oldilar ­, ular o‘zlariga ­ega bo‘lgan erlarni merosxo‘rlik (patrimoniyalar) ­, soliq va sud immuniteti sifatida belgiladilar. Kelajakda zemstvo boyarlari qatlami knyazlik boyarlari bilan butunlay birlashadi, ular orasidagi farqlar yo‘qoladi.
Feodallar fuqarolik boshqaruvini amalga oshirib, ­harbiy tashkilotga mas’ul edilar. Ular oʻzaro vassalomlik tizimi bilan bogʻlanib, aholidan oʻlpon va sud jarimalarini undirar, qolgan aholiga nisbatan ­imtiyozli holatda boʻlgan. "Rus haqiqati" knyazlik xizmatkorlarini, o‘t o‘chiruvchilarni, tiunlarni, kuyovlarni o‘ldirish uchun jarima shaklida jazo belgilaydi. Biroq, u boyarlar va jangchilarning o‘zlari haqida sukut saqlaydi, shundan bir qator tadqiqotchilar, ehtimol, ularning hayotiga ­tajovuz qilganlik uchun o‘lim jazosi tayinlangan degan xulosaga kelishadi³⁶.
Pravoslav cherkovi vakillari "Rus haqiqati" ostida alohida huquqiy maqomga ega. Qadimgi Rossiya davlati aholisining katta qismini ruhoniylar, cherkov a’zolari va rohiblar tashkil etgan. Rossiyadagi ruhoniylar oq va qoraga bo‘lingan. Oq toifaga ruhoniylar (oddiy ruhoniylar eng katta guruh), arxiyoniylar, protopresbyterlar va har xil turdagi deakonlar kiradi. Rus pravoslavligida alohida o‘rin sxemani - alohida ruhiy holatni qabul qilgan cherkov a’zolari tomonidan egallangan . Qora toifaga monastirizm kiradi, u ham bir necha turlarga bo‘linadi. Yaroslav Donishmand Rossiyada ruhoniylarning rivojlanishiga faol hissa qo‘shdi. "Rus haqiqati"da cherkov vakillarini o‘ldirish yoki ularga zarar yetkazish uchun alohida normalar belgilandi.
Kiev Rusi davrida feodal munosabatlari shakllana boshladi. Xususiy yer egaligi tizimining shakllanishi, hukmron tabaqaning ierarxiyasi murakkablashib, feodal qaram aholining differensiatsiyasi jadal olib borilmoqda³⁷.
Oʻsha davr iqtisodiyotining yetakchi tarmogʻi qishloq xoʻjaligi boʻlib, uning rivojlanishi oldingi avlodlar anʼanalari va tajribasiga asoslangan edi. Ammo shu bilan birga, erni qayta ishlashning yangi texnologiyalarini izlash tobora kuchayib bordi va asboblar doimiy ravishda takomillashtirildi. Ammo ayni paytda hunarmandlar va turli hunarmandlar shaharlarida kontsentratsiya boshlanadi. Demak, hunarmandchilikning dehqonchilikdan ajralishi, hunarmandlarning shaharlarda to`planishi, ayirboshlash va savdoning kuchayishi pul tizimining shakllanishiga yordam berdi.
Asosiy ishlab chiqarish vositasi er edi, ammo u xususiy mulk bo‘lmagan va shahzoda tomonidan musodara qilinishi mumkin edi. Kiev Rusining mavjudligining boshidan boshlab, hatto cherkov erlari ham xususiy mulk emas edi, lekin keyinchalik cherkov ma’lum bir iqtisodiy mustaqillikka erishdi, er egasiga aylandi va mulkni hadya qildi. Knyazlar cherkov ehtiyojlari uchun soliqning bir turi - ushr to‘lardilar.
X-X II asrlar uchun. vassal munosabatlarning, feodal yer egaligining rivojlanishi xarakterli edi. Feodal iqtisodiy munosabatlari shakllandi, uning iqtisodiy asosini feodal qaram aholi mehnat qilgan yer tashkil etdi. Bundan tashqari, feodal foydasiga dehqonlar ijara haqi to‘lashga majbur bo‘ldilar.
Demak, dehqonchilik, xususan, dehqonchilik xalq xo‘jaligining asosiy tarmog‘i bo‘lgan, garchi hunarmandchilik ham ma’lum bir rivojlanishga erishgan.
Qadimgi rus jamiyatining iqtisodiy hayotida muhim o‘rinni hunarmandchilik (kulolchilik, zargarlik, to‘quv, metallurgiya, temirni qayta ishlash va boshqalar) egallagan. Shu bilan birga, qishloq hunarmandchiligi shahar hunarmandchiligidan farq qilar edi³⁸.
Hunarmandchilikning qishloq xo‘jaligidan uzluksiz ajralib turishi va hunarmandchilik ixtisosliklarining farqlanishi, shuningdek, hunarmandlarning to‘planishi va tashkil etilishi savdoning kuchayishiga va shaharlarning o‘sishiga, xalqaro savdo yo‘llarining rivojlanishiga, demak, hunarmandchilikning shakllanishi va rivojlanishiga olib keldi. pul tizimlari³⁹.