K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Suyultirilgan gazda ishlaydigan avtomobil
dvigatelining ta’minlash tizimi sxemasi:
1 – 
karburator; 
2 – 
salt ishlash gaz nayi; 
3 – 
gaz aralashtirgich; 
4 
–
bug‘lantirgichdan suvni chiqarib yuboradigan shlang; 
5
 – suv kelti-
radigan shlang; 
6 
– bug‘latkich; 
7 
– dvigatelning kiritish kollektorini 
reduktor bilan birlashtiruvchi nay; 
8 – 
benzin baki; 
9 – 
reduktor bilan 
gaz aralashtirgichni birlashtiruvchi past bosimli gaz nayi; 
10 – 
dozalov-
chi ekonomayzer tuzilmasi; 
11 
– gaz reduktori; 
12 
– gaz filtri; 
13 
– gaz 
reduktorining monometri; 
14 – 
ballon monometri; 
15 
– magistral ventil; 
16 
– suyultirilgan gaz balloni. 
4. 3. 
Siqilgan gaz
Siqilgan gaz suyultirilgan gazdan farqli ravishda normal harorat 
va istalgan yuqori bosimda o‘zining gazsimon holatini saqlab qola-
93
di. Gaz faqat o‘ta sovitilganidan keyingina (–62°C dan past) suyuq-
likka aylanadi. Avtomobillarda yonilg‘i sifatida 20 MPa gacha siqil-
gan tabiiy gazdan foydalaniladi. Tabiiy gaz gaz konlaridan olinadi. 
Uning asosiy komponenti – metan. Siqilgan gaz yonganida, katta 
massa birligida – 49800 kJ/kg issiqlik ajralib chiqadi, biroq zichligi 
juda kam (0°C va atmosfera bosimida 0,0007 g/sm
3
) bo‘lganligidan 
hattoki 20 MPa gacha siqilgan tabiiy gaz yonganida hajmiy issiqli-
gi 7000 kJ/m
3
 dan oshmaydi, ya’ni suyultirilgan gazning hajmiy 
issiqligidan kamida 3 barobar kam. Yonganida chiqadigan hajmiy 
issiqlik miqdorining kam bo‘lishi avtomobilda hattoki yuqori bo-
simda ham yetarli miqdorda gaz saqlanishiga imkon bermaydi. Shu 
sababli siqilgan tabiiy gaz bilan ishlaydigan gaz ballonli avtomo-
billarda zaxira yo‘l benzin yoki suyultirilgan gaz bilan ishlaydigan 
avtomobillarga nisbatan ikki barobar kichik. Metanning tadqiqot 
yo‘li bilan aniqlangan oktan soni 110 atrofida. Siqilgan tabiiy gaz
-
ning zaxira miqdori ko‘p va u arzon bo‘lganligidan benzin o‘rniga 
bu gazdan foydalanish maqsadga muvofiqdir (ayniqsa, shahar ichi
-
da va shahar atrofiga qaytnaydigan transportlarda).