Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Yaban Hayatı Ekolojisi ve Yönetimi Bölümü

 
85 
Böceklerle geçinen kuĢlar, Biosönoze‟nin önemli üyeleri olduklarından doğadaki 
ahengin devamı  için  çok lüzumludurlar. Fakat böcek yiyen kuĢ  türlerinin bir  böcek 
epidemisini tamamen ortadan kaldırması hiçbir zaman beklenemez. 
 
KuĢların bu yararlı faaliyetleri, böceklerin fazla bulunmadığı normal zamanlarda 
yaptıkları önleyici etkilerinde görülür.  
Böcek  yiyen  kuĢların  bir  yöreden  diğer  bir  yöreye  nakledilmesi  pratikte  iyi 
sonuçlar  vermemiĢtir.  Bazı  türler  getirildikleri  yeni  alanlarda  çoğalmıĢlar  ve  yerli 
türlere arzulanmayan bir ortak olarak onların miktarını azaltmıĢlardır. 
Böceklerin  zararlı  etkilerini  önlemek  için,  böceklerle  geçinen  kuĢları  korumak 
çok  önemli  bir  tedbirdir.  Bunun  pratik  bir  Ģekilde  gerçekleĢtirilmesi  için  aĢağıdaki 
hususların sağlanmasına çalıĢılmalıdır. 
1.
 
Böcek  yiyen  kuĢ  türlerinin  yuva  yapabilmesi  için  ormanın  ve 
ağaçların  uygun  yerlerine  yapay  kuĢ  yuvaları  asmalıdır.  ABD‟nde  yapılan  bir 
araĢtırmaya  göre,  yapay  kuĢ  yuvalarının  konulduğu  ormanlarda 
Coleotechnites milleri (Busck) adlı Yaprak delicisinin miktarının %30 azaldığı 
saptanmıĢtır.  Fakat  yapay  kuĢ  yuvalarının  her  yıl  temizlenmesi  gerektiği 
unutulmamalıdır. 
2.
 
Açıkta üreyen kuĢların yuva yapabilmelerini kolaylaĢtırmak üzere 
kuĢ koruma ağaçları denilen fazla dallı bitkiler yetiĢtirilmelidir. 
3.
 
Ötücü kuĢların düĢmanları ile savaĢ etmelidir. 

---

 
86 
4.
 
KuĢları kıĢın fena havalarda yemlemelidir. 
5.5.3.1. 
Biyolojik Mücadelede KuĢların Rolü ve Önemi 
Günde  kendi  ağırlığının  birkaç  misli  kadar  böcek  tüketirler.  Mesela  sığırcıklar, 
Sturnus spp., çok oburdur. Genellikle besinlerini çayır ve bahçelerden temin ederler. 
Tarlada,  sığırcığın  gagasını  toprağa  sokup  Mayısböceği  kurtlarını,  Telkurtlarını  ve 
baĢka böcekleri topladığı çok  sık görülür. Bu kuĢlar, yazın, step ve tarlalara açılıp, 
çekirge ve ağustosböceği toplarlar. Özellikle tarım alanlarının korunmasında, salgın 
durumuna geçen böceklerin önlenmesi ve söndürülmesinde sığırcık sürülerinin rolü 
büyüktür. 
KuĢlar  çok  hareketli  olduklarından  fazla  enerjiye  ihtiyaçları  vardır.  Bu  sebeple  de 
oburluk  derecesinde  gıda  tüketirler.  Bir  kuĢun  günde  kendi  ağırlığının  birkaç  misli 
böcek  tükettiğini  ortaya  koymaktadırlar.  Bir  çit  kuĢu  Troglodytes  troglodytes 
ferdinin  yılda  8-10  milyon  küçük  böcek  yediği,  kırlangıçların  bir  yaz  döneminde 
birkaç  milyon  sineği  imha  ettiği  bilinmektedir.  Bir  çok  kuĢ  türü,  ömürleri  boyunca 
sadece  böcek  yiyerek  geçinirler.  Bunlar  arasında  kırlangıçlar  sayılabilir.  Tohum 
yiyen birçok kuĢ üreme dönemine girdiğinde, bu dönem boyunca hemen tamamen 
böcek yiyerek beslenir. 
Sığırcıkların çeĢitli böcek türlerinin yaptığı salgını durdurmaya yeterli olduğunu ispat 
etmiĢtir.  Calliptamus  italicus,  Melolontha  melolontha,  Euproctis  chrysorrhoea, 
Lymantria  dispar,  Tortrix  viridana  Yaprakarıları  (Tenthredinidae)  ve  Söğüttırtılları 
sayılabilir.  Erzurum-Hınıs‟ta  E.  chrysorrhoea  salgını  görülen  sahaların  civarında 
yaĢayan  köylülerin,  bazı  yıllar  sürüler  halinde  gelip  bu  kelebeğin  larvalarıyla 
beslenen  Sığırcık  ve  benzeri  kuĢlar  sayesinde  zararlının  tahribatında  hissedilir 
derecede  azalmanın  görüldüğünü  ifade  ettiklerini,  bu  bölgede  larvaların  kıĢlama 
keselerinden  çıkmaya  baĢladığı  tarihlerde,  GümüĢhane-Erzurum  arasındaki  düzlük 
ve  nispeten  alçak  vadilerde  tek  tek,  fakat  bol  sayıda  sığırcığın  gözlenebildiğini 
bildirmektedir (Eroğlu, 1990). 
ġakrak  kuĢu  gibi  bazı  türler  de  kendileri  tohum  meyve,  tomurcuk  gibi  Ģeyler 
yedikleri  halde  yavrularını  böcek  ve  larvalarla  beslerler.  Çünkü,  tohum  yiyen 
kuĢların yuva yaptıkları dönem, aynı zamanda böceklerin de fazla oldukları döneme 
rastlamakta  ve  dolayısıyla  bu  kuĢlar,  ormandaki  zararlı  böcek  populasyonunun 
azalmasında  önemli  rol  oynamaktadırlar.  Bu  bakımdan,  böcek  yiyen  kuĢlar, 
ekosistemin önemli üyeleri olarak, doğadaki dengenin devamı için gereklidirler. 
MeĢe-Kayın  ormanında,  YeĢil  meĢebükücüsü  Tortrix  viridana  larva  ve  pupalarıyla 

---

 
87 
beslenen  10  kuĢ  türünden  alınan  34315  gıda  örneği  üzerinde  yapılan  incelemede, 
kuĢların  parazitlenmiĢ  böcekleri  tercih  etmediği  tespit  edilmiĢtir.  Bu  durum 
parazitlenmiĢ  larva  ve  pupaların  iyi  geliĢmemesiyle  ve  özellikle  parazit  ihtiva  eden 
larvaların  daha  hareketsiz  olmaları  ve  bir  tarafa  çekilip  sinme  eğilimi 
göstermeleriyle  izah  edilebilir.  Çünkü  kuĢlar,  besinlerini  görerek  bulurlar. 
Dolayısıyla,  böceklerin  hareketli  fertleri  kuĢların  dikkatini  kolayca  çekmekte, 
hareketsiz  olanların  yakalanma  ihtimali  de  böylece  azalmıĢ  olmaktadır.  Keza, 
kuĢların  Lymantria  dispar  tırtıllarından  parazitlenmemiĢ  olanlarını  tercih  ettiği 
görülmüĢtür. 
BaĢtankaralar,  Parus  spp.,  Ekinkargası  Corvus  frugilesus,  Küçükkarga  Corvus 
monedula  ve  Sığırcıklar,  Sturnus  spp.,  çoğu  zaman,  meĢe  ormanlarında  bir  böcek 
afeti  oluĢturacak  derecede  çoğalan  tırtılları  yemeye  gelerek  bu  alanlarda 
yoğunlaĢırlar.  Bir  denemede,  kuĢ  yuvaları  asılan  28  ha‟lık  bir  meĢcerede  ağaç 
baĢına 50 Bupalus piniarius L. (Lep., Geometridae) tırtılı bulunduğu, civardaki yuva 
asılmayan  alanlarda  ise  her  ağaca  ortalama  5.000  tırtıl  düĢtüğü  gözlenmiĢtir. 
Böceklerin  populasyon  artıĢı  gösterdiği  mıntıkalarda,  Ģayet  Ģartlar  uygunsa,  çoğu 
defa  kuĢ  türlerinde  de  buna  paralel  bir  artıĢ  gözlenmektedir.  Ġspanya‟da  Büyük 
baĢtankara  Parus  major‟ün  Çam  keseböceği  Thaumetopoea  pityocampa  tırtıllarının 
karnını  deĢerek  yemek  suretiyle,  orman  zararlılarıyla  mücadeleye  hizmet  ettiği 
gözlenmiĢtir.   Kızılgagalı  dağkargası  da  Çam  keseböceği  tırtıllarını  yediği 
kaydedilmektedir. 
Birçok araĢtırmalarda kuĢların zararlı böceklerle beslendiği ortaya konulmuĢtur. 
Kızılkuyruğun  besininin  %79,5  ini  böcekler  oluĢturmaktadır.  Bunlar;  %34,4 
Coleoptera, %17,2 Lepidoptera, %11,6 Diplopoda, %9,8 Diptera, %8 Hymenoptera 
Anadolu  sıvacısı  besininin  %  33,3  Coleoptera  oluĢtururken,  %20,7  küçük 
kurtçuklar,  %13,8  Lepidoptera,  %6,9  Solucan,  %  4,6  Homoptera,  %  4,6  Karınca 
oluĢturmaktadır. 
Ormanlarımızda  bulunan  4  BaĢtankara  (Parus  major,  P.  ater,  P.  caeruleus  ve  P. 
lubupris) türünün besininin % 48, (%6-70,2) arasında ormanlarımızda önemli zarar 
yapan  Thaumetopoea  pityocampa,  Tortrix  viridana,  Euprochtis  chrysorrhoea  ve 
Diprion pini oluĢturmaktadır. 
Böcek  populasyonlarını  dengelemek  için  böceklere  karĢı  böcekçil  kuĢların 
korunmasını sağlamaya yönelik tedbirlerden bazıları Ģunlardır: 

 
KuĢlar, kıĢın kötü havalarda yemlenmelidir.  

---