Karagöz karagöZ

KARAGÖZ

• KARAGÖZ

• Karagöz, bir gölge oyunudur. Bu oyun deriden kesilen ve tasvir adı verilen birtakım şekillerin (insan, hayvan, bitki, eşya vb.) arkadan ışıklandırılmış beyaz bir perde üzerine yansıtılması temeline dayanır.

• Gölge oyununun önce Çin’de veya Hint’te çıktığı söylentileri vardır.

• Evliya Çelebi ise Karagöz ile Hacivat’ın Anadolu Selçuklu Hükümdarı Alaaddin Keykubat zamanında (13. yy.) yaşamış gerçek kişiler olduğunu belirtir.

• Halk arasındaki bir söylentiye göre ise Karagöz ile Hacivat, Sultan Orhan (14. yy.) zamanında Bursa’da bir cami yapımında çalışmış işçilerdir. İkisi arasındaki nükteli konuşmalar, diğer işçileri oyaladığı için Sultan Orhan tarafından öldürtülmüşlerdir.

• Daha sonra Şeyh Küşteri , Hacivat ve Karagöz’ün deriden yapılmış tasvirlerini oynatmış ve onların şakalarını tekrarlamıştır. Bu nedenle Karagöz perdesine Küşteri Meydanı da denir.

• Bu oyuna “hayal-i zıll (gölge hayali)” ya da “hayal oyunu diye anılmış; bu oyunu oynatan kişilere de hayali (hayalci, karagözcü) denmiştir.

Karagöz Oyununun Bölümleri:

• Karagöz Oyununun Bölümleri:

• Mukaddime (Giriş): Oyunun başlangıç bölümüdür. Perdede görüntü verilmeden önce müzik başlar. Sonra konuya uygun olarak bir görüntü verilir. Hacivat Of… hay, Haaak! diyerek perde gazeline başlar.

• Muhavere (Söyleşme): Karagöz ile Hacivat arasında geçer. Muhaverede yalnız, Hacivat ve Karagöz bir oyun oynar. Bu oyun, önce olmayacak bir olayın gerçekleşmiş gibi anlatılmasıyla başlar, sonra bunun düş olduğu anlaşılır.

• Fasıl (Oyun): Asıl hikayenin anlatıldığı bölümdür. Hacivat ve Karagöz’den başka oyun kişileri fasılda görünürler.

• Bitiş: Bu bölüm çok kısadır. Karagöz’le Hacivat arasında kısa bir söyleşme geçer. Bu söyleşmede oyundan çıkarılacak sonuç da belirtilir.

• Karagöz oyunun bittiğini haber verir, kusurlar için özür diler, bir sonraki oyunun duyurusunu yapar ve perde kapanır.

Karagöz Oyununun Kişileri

• Karagöz Oyununun Kişileri

• Karagöz oyununun en önemli kişileri Karagöz ve Hacivat’tır.

• Karagöz okumamış halkı; Hacivat ise aydın ya da yarı aydın kimseleri temsil eder.

Oyunda konuya göre türlü meslek, yöre ve uluslardan kişiler, kendi şiveleriyle taklit edilir.

• Oyunda konuya göre türlü meslek, yöre ve uluslardan kişiler, kendi şiveleriyle taklit edilir.

• Karagöz oyununun diğer kişileri şunlardır:

.

• .

• Altı Kulaç Beberuhi (Cüce ve aptal)

• Efe (Zorba)

• Matiz (Sarhoş)

• Kastamonulu (Oduncu, bekçi)

• Bolulu (Aşçı)

• Kayserili (Pastırmacı)

• Rumelili (Pehlivan, arabacı)

• Kürt (Hamal, bekçi)

• Acem (Zengin tüccar)

• Yahudi (Bezirgan)

• Ermeni (Kuyumcu)

• Laz (Kayıkçı, kalaycı)

• ORTA OYUNU

• Orta oyunu çevresi izleyicilerle çevrili bir alan içinde oynanan, yazılı metne dayanmayan, içinde müzik, raks ve şarkı da bulunan doğaçlama bir oyundur.

• Orta oyunu, han ya da kahvehane gibi kapalı yerlerde de oynanmakla birlikte, genel olarak açık yerlerde ortada oynanan bir oyundur. Oyunun oynandığı yuvarlak ya da oval alana palanga denir.

• Oyunun dekoru; yeni dünya denilen bezsiz bir paravandan ve dükkan denilen iki katlı bir kafesten oluşur. Yeni dünya ev olarak, dükkan da iş yeri olarak kullanılır.

• Orta oyunun kişileri ve bölümleri Karagöz oyunuyla büyük oranda benzerlik gösterir. Oyunun en önemli iki kişisi Kavuklu ve Pişekar’dır. Kavuklu, Karagöz oyunundaki Karagöz’ün karşılığı, Pişekar da Hacivat’ın karşılığıdır.

• Orta oyununda da gülmece öğesi, Karagöz oyunundaki gibi, yanlış anlamalara, nüktelere ve güldürücü hareketlere dayanır.

• Oyunda çeşitli mesleklerden, yörelerden, uluslardan insanların mesleki ve yöresel özellikleri, ağızları taklit edilir.

• Bunlar arasında Arap, Acem, Kastamonulu, Kayserili, Kürt, Frenk, Laz, Yahudi, Ermeni vb. sayılabilir.

• Orta oyununda kadın rolünü oynayan kadın kılığına girmiş erkeğe Zenne denir.

• Kavuklu Hamdi ile Pişekar Küçük İsmail Efendi orta oyununun önemli ustaları sayılır.

• Orta oyununun Bölümleri:

• Mukaddime (Giriş): Zurnacı Pişekar havası çalar. Pişekar çıkar ve izleyicileri selamladıktan sonra zurnacıyla konuşur. Bu konuşmada, oynanacak oyunun adı bildirilir. Daha sonra zurnacı Kavuklu havasını çalar. Kavuklu ile Kavuklu arkası oyun alanına girer. Kavuklu ile Kavuklu arkası arasında kısa bir konuşma geçer. Sonra bu kişiler birden Pişekar’ı görüp korkarlar ve korkudan birbirlerinin üstüne düşerler.

• Muhavere (Söyleşme): Bu bölüm Kavuklu ile Pişekar’ın birbirleriyle tanıdık çıktıkları tanışma konuşmasıyla başlar. Kavuklu ile Pişekar’ın birbirinin sözlerini ters anlamaları bir gülmece oluşturur ki buna azbar denir. Azbardan sonra tekerleme başlar. Tekerlemede Kavuklu, başından geçen olağan dışı bir olayı Pişekar’a anlatır. Pişekar da bunu gerçekmiş gibi dinler, sonunda bunun düş olduğu anlaşılır.

• Fasıl (Oyun): Oyunun asıl bölümü, belli bir olayın canlandırıldığı bölümdür. Orta oyunu fasılları genellikle iki paralel olay dizisinde gelişir.

• Dükkân dekorunda gelişen olaylarda genellikle Kavuklu bir iş arar. Pişekâr'ın ona iş bulmasıyla olaylar gelişir.

• İkinci olaylar dizisi yeni dünya denilen ev dekorunda geçer. Zenne takımının, Pişekâr aracılığıyla ev araması ve bir eve yerleşmesi biçiminde olaylar gelişir.

• Bitiş: Oyunun son bölümüdür. Pişekâr, izleyicilerden özür dileyerek gelecek oyunun adını ve yerini bildirir. Oyunu kapatır.

.

• .

MEDDAH

• MEDDAH

• Methedici (övücü), taklitler yapıp hoş öyküler anlatarak halkı eğlendiren sanatçıya meddah denir.

• Meddahlık için tek adamlı tiyatro diyebiliriz. Meddah, tiyatronun bütün kişilerini varlığında toplayan bir aktördür. Yüksekçe bir yerde oturarak bir öyküyü başından sonuna kadar, canlandırdığı kişileri ağız özelliklerine göre konuşturarak anlatır.

• Perdesi, sahnesi, kostümü, dekoru, kişileri bulunmayan bu tiyatronun her şeyi meddah denilen o tek adamın zekasına, bilgisine, söz söylemedeki başarısına bağlıdır.

• Meddahın iki aksesuarı vardır; biri boynuna doladığı mendili, öteki de elinde tuttuğu sopasıdır. Mendille çeşitli başlıklar yapar, terini siler ya da herhangi gerekli bir eşya niyetine kullanır. Sopayı da seyirciyi suskunluğa çağırmak, kapıyı vurmak için, ya da saz, süpürge, tüfek, at vb. eşya niyetine kullanır.

• Bitişte özür diler, oyundan çıkan sonucu (kıssa) bildirir. Daha sonra anlatacağı öykünün adını ve yerini söyler.