Kəlilə və DİMNƏ azərbaycan respublikasi prezidentiNİN İ Ş L ə r id a r ə s I n I N

ixtiyarı  verir.  B u n u n   ü çü n   b ü tü n   im k a n la r v ardır.  B ir  d ə   ki,  şah  q u llu - 
ğ u n d a  olan  m ə n sə b   sa h ib lə ri  azca  lo v ğ a la n ıb   h ə d lə rin i  aşd ıq d a,  ə d ə -  
b azlıq  edib  şaha  b ə ra b ə r  k im i  bir  şey  o ld u q la rın ı  n ə z ə rə   ç a rp d ırm a q  
iddiasına  d ü şd ü k d ə,  h ö k m d arın   izzət v ə   ş ə rə fi,  h a k im iy y ə tin   q a n u n   v ə 
tə lə b i  n ecə  lazım   bilirsə,  o n la ra   elə  b ir  q u la q b u rm ası  v e rilə r  k i,  bu, 
h ə m   başq aların a  ib rə t  d ərsi  olar,  h ə m   d ə   cam aat,  ordu  v ə  r ə iy y ə t  q a r -  
şısında  onların  son  d ə rə c ə   ac iz   v ə   g ü csü z  o ld u q ları  m ey d an a  çıx ar.
Ç ərxi-fələk  səninlə  olarsa  qanlı  düşmən,
Sən  fələyi  helminlə  yıxıb  məğlub  edorsən.
B e lə   adam lar  e lə   ki,  şah ın   q ü d rət  v ə   ə z ə m ə tin i  görüb  baş  ə y m ə k , 
ita ə t  edib  m üti  o lm a q   m ə c b u riy y ə tin d ə   q ald ılar,  şah  öz  adına  lay iq , 
v erdiyi  c ə zan ın   a ğ ırlığ m a  m ü v afiq   ə n a m ,  p e şk ə ş  v ə   h ə d iy y ə   b ə x şiş 
edər.  B eləlik lə,  y e r ü zü n ü n   fəx ri  sayılan  h ö k m d arın   adı  şahlar ta rix in in  
y araşığı  olar,  d ü n y a  şö h rəti  tap ıb   d illə rə   düşər.
B ütün  bu rad a  sad alan an   q ü v v ə  və  iq tid ara  m alik  olan  şah  m ə n im  
kim i  b ir  b ə n d ə n in   k o b u d   v ə   sə rt  sö z lə rin ə   tə m k in lə   qulaq  asaraq   o n u  
cəzalan d ırm am ışd ır.  H ansı  b ə n d ə   bu  m in n ə td a rh ğ ı  unuda  b ilə r  k i,  iti 
x ə n c ə r  ə ld ə   p arıld a y a rk ən ,  v u ru lacaq   b aş  q a rşıd a   h a z ır  d u ra rk ə n   şah 
onu  b ə d ə n d ə n   ay ırm am ışd ır.  B unu  h ö k m d arın   m ə rh ə m ə t  və  k ə r a m ə -  
tin d ən ,  helm   v ə   s ə x a v ə tin d ə n   başqa  heç  b ir  şey lə  izah  etm ək   o lm az. 
Şahın  b ən d əsi  olan  m ən   öz  g ünahım ı  e tir a f   ed irəm .  Ə g ə r  şah  m ə n ə  
əzab  v ə   işg ə n c ə   v e rə rso ,  b u n a  onun  haqqı  vardır.  M ən   səh v   bir  iş  g ö - 
rüb  şahm   əm rini  tə x irə   salm ağı  ö zü m ə  rə v a  b ilm işə m ,  bütün  b u rad ak ı 
sö h b ə tlə ri  qorx u d an   ö z ü m d ə n   uyd u rm u şam .  İndi  isə   şahın  x id m ə tin ə  
ərz  ed irəm   ki,  d ü n y an ın   m ə lə k ə s i  İrandüxt  ö ld ü rü lm əm işd ir.
Şah  bu  sözü  eşitd ik d o   qolbi  şadlıq  h isslo rilə   doldu,  üzü  güldü, 
g ö zlo rin d o   sevinc  nuru  p arıld am ağ a  başladı  vo  dedi:
Mon  kimi  bax  oli  hor  şeydon  üzülmüş  bir adam,
Necə  gör bir sözilo  çatdı  muradına  tamam!..
S o n ra əla v ə  etdi:  -  S ən ə  c ə z a  v e rm ə m ə y im in  sə b ə b i  bu idi  ki,  m ən 
sənin  sə m im iy y ə t  v ə   sə d a q ə tin ə   in an ırd ım ,  bilirdim   ki,  sən  q ə z ə b  
ü z ü n d ən   verilm iş  b u   əm ri  y e rin ə   y e tirm ə y o   tə lə sm ə y ə c ə k ,  qayıdıb 
m ə sə lə n i  d ə rin d ə n   y o x la d ıq d a n   sonra  o n u   ic ra   e d ə c ək sən .  İrandüxtün 
günahı  böyük  idi.  L akin  o  q ə d ə r   d ə  b ağ ışlan ılm az  deyildi  ki,  b elə  bir 
əzab  o na  layiq  g ö rü lsü n .  B undan  əla v ə ,  İran d ü x tü n   vəfalı  b ird o st,  e ti- 
barh  b ir sirdaş  o ld u ğ u ,  x ey irli  v ə   faydalı  x id m ə tlə r göstərdiyi,  q əd əm i
xoşbəxtlik  g ətirdiyi  sübut  ed ih n işd i.  S ən in   d ə  ki,  ey   Bilar,  bu  cü r  sö h - 
b ə t  açıb,  söz  g ü ləşd ird iy in i,  m ə z ə m m ə t  etm ə k   olm az.  Ç ünki  sən   əm ri 
y e rin ə   y e tirib -y e tirm ə m ə k d ə   bizim   fıkrim izi  ö y rən m ək ,  arx ay ın   o l- 
duqdan  sonra  icra  etm ək   istəy ib sən .  B u  isə  s ə n in   əql  v ə   k am alm ın 
dah a çox olduğuna,  e h tiy at v ə   tə c rü b ə n in  daha  kam il  olduğuna  d ə la lə t 
edir,  bizim   g ö zü m ü zd ə  sə n in   q əd ir-q iy m ə tin i,  inam   və  etibarını  daha 
da  artırır.  S ən  bu  h ə rə k ə tin lə   b izə  çox  böyük  x id m ə t  g ö stərd in .  Biz 
onu  layiq  o lduğu  kim i  q iy m ətlən d irərik .
X idm ətçi  a x tarark ən   e lə   ehtiyath  v ə   təcrü b əli,  tə m k in h   v ə   b a c a - 
rıqlı  adam   tap m aq   lazım d ır  ki,  onun  x ey ir  v e rə c ə y i  ə w ə ld ə n   b ilinsin, 
o d u r ki, d ey ib lər:  “ İşi b ilə n ə  tapşır, istə y ə n ə  y o x ” .  İndi isə  gedib  bizim  
bu  sö h b ətim izi,  arzu  və  istəy im izi,  ü zr v ə   peşm an çıh ğ ım ızı  İran d ü x tə 
çatd ırm aq   la z ım d ır v ə   d e m ə k   lazım dır ki:
Olmaz  iso camahn aysız qalar asiman,
Olmaz  iso  qamotin,  sərvsiz  qalar bustan.
E lə   et  ki,  İran d ü x t  tez  g əlsin,  onun  h ə y a tilə   y e n id ən   çu şə  g əlm iş 
sevinc  v ə   şad lığ ım ızı  tam am lasın...  B iz  də  fə raq   zind an ın d an   çıxıb 
v üsal  o tağ ın a  g e d ə k ,  m ə c lis  qurub  k e f edək.
Öylo  mey  ver ki, o  aşiqlorin  öz qolb  qanıdır,
Rongi  moşuqolorin  loblori,  atəş  kanıdır.
Öylə  mey  ver  ki,  şofoq  tok  qızarıb  al  olsun,
Onu  içdikdo  könül eşqlo bihal olsun.
Öylo  mey  ver ki,  dağıtsın  qomü  ənduhimizi,
Oxşasın  qəlbimizi,  hissimizi,  ruhumuzu.
B ilar dcdi: 
D oğru  b u y urursunuz,  indi  artıq g ecik m ək  olm az.  S o n -
ra  İrandüxtün  y an ın a  g olib  dedi:
Arzu  günü çatdı,
Qomlor dağılır  indi.
Qüsso günü  batdı,
Şadlıq  çağıdır  indi.
Hicran  odu  söndü,
Göz yaşları  bitdi.
Tale  sono güldü,
Yarın  çağırır indi.
İrandüxt  bu  x ə b ə ri  c ş itc ə k   o  saat  g ey in ib   b ə z ə n d i,  B ilarla  b irlik d ə  
şah ın   hüzuruna  g ə ld i,  tə z im   e d ə rə k ,  baş  əy d i  və  d ed i:  -   M on  şahın  bu

---

a licən ab lığ ın a qarşı  n e c ə  tə ş ə k k ü r e d ə c ə y im i  özüm   də  b ilm irəm .  B ilar 
şahın  m ə rh ə m ə t  v ə   k ə ra m ə tin ə ,  əd l  v ə   sə x a v ə tin ə   m ö h k ə m   bel 
b ağ lam asay d ı,  bu  əm ri  tə x irə   salm ağ a  c ə s a rə t  etm əzdi.
Şah  B ilara  dedi:  -   S ə n   b izim   b o y n u m u za  çox  böyük  m in n ə t  q o - 
yu b san .  M ən  sən in   x e y irx ah   o ld u ğ u n a h eç  vaxt  şü b h ə  etm irdim .  L akin 
o,  b u   gün  bir daha  sübut o lu n d u .  A rx ay ın   o la b ilə rsə n   ki,  b u n d a n   sonra 
sə n in   ixtiyarın  d ah a  geniş,  rü tb ə n   dah a  y ü k sək ,  hüquq  və  s ə la h iy y ə tin  
b aşq aların d an  d ah a artıq o lacaq d ır.  B u n d an   sonra b ü tü n  böyük v ə   kiçik 
m ə s ə lə lə rin   h ə llin d ə ,  ə m r v erib ,  h ö k m  ç ıx arm aq d a  sənin  m ə s lə h ə t  və 
tə k liflə rin ə   etiraz  e d ilm ə y ə c ək d ir.
B ila r  dedi:  -   Ş ahm   d ö v lə ti  ə b ə d i,  q ü d rəti  sarsılm az,  ö m rü   uzun 
olsun.  O nun  b ü tü n   q əd im   b ə n d ə lə ri  şah a  tab e  olub  x idm ət  g ö s tə rm ə - 
y ə ,  tə m ə n n a sız   o laraq   b acard ıq ları  y ax şılıq ları  e tm ə y ə   m əcb u rd u rlar. 
O n lar  m in  il  ö m ü r  sürüb,  m in   il  b u y ru q   q u lu   olsalar,  yenə  d ə   o n larm  
x id m ə ti  şahların  g ö stə rd ik lə ri  lü tf v ə  m ə rh ə ın ə tin   m in d ə  b irin ə   b ə ra - 
b ə r ola bilm əz.  M ə n im  a rzu m a g ə ld ik d ə   isə ,  m ən şahdan yalnız b ir şey 
xahiş  ed irəm   ki,  o,  bu n d an   so n ra  ə m r  verib,  hökm   çıx arark ən   ə c ə lə  
edib  tə lə sm ə sin ,  b e lə lik lə ,  o n u n   n ə tic ə sin in   q əm ,  k ə d ə r  və  tə ə s s ü f  
d o ğ u ra  b ilə c ə y in d ə n   x ilas  o lsun.
Şah  dedi:  -   M ən   sən in   bu  n ə sih ə tin i  q ə b u l  ed irəm .  B undan  sonra 
d ü şü n m əd ən ,  m ə s lə h ə t  v ə   m ə şv ə rə t  e tm ə d ə n ,  ölçüb  b iç m ə d ə n   əm r 
v e rm ə y ə c əy ə m .
Şah  İrandüxt  v ə   B ilara  b ö y ü k   h ə d iy y ə lə r  verib  b ə x şişlə r v ə d   etdi. 
O n lar  h ə r  ikisi  tə ş ə k k ü r  e td ilə r.  Sonra  y u x u n u   e lə   yozan  b rə h m ə n lə r 
haq q ın d a  m ə s lə h ə tlə şib   q ə ra r  çıxardılar.  Ş ah  o n ların   cəzalan d ırılm a - 
sını  ə m r  etdi.  B ə z ilə rin i  d a ra   çə k d ilə r,  b ə z ilə rin in   boynunu  v urdular, 
b ə z ilə rin i  zin d an a  saldılar.
Şah  hək im   K əy arı  çağ ırtd ırıb   saraya  g ətirtd i.
O n a  bahalı  x ə lə tlə r  verdi,  b rə h m ə n lə ri  n ə   k ö k ə  saldığını  g ö stərd i. 
K əy ar dedi:  -  Z alım   v ə q ə d d a r x ain lərin   m ükafatı  bu olar.  Sonra üzünü 
şaha  çevirib,  onu  təriflo d i...
K ə y a r g etd ik d ən   sonra  şah  Biları  çağ ırıb   dedi:  -   Sən  də  get d in c ə l, 
biz d ə   İrandüxtlə  aranı  x ə lv o t cd ib  b ir az m ə h rə m a n ə   söhbət ed ək .  R ə - 
v a d ey il  ki:
Dura qarşında  gözol,  son  holo  bikar olasan,
Dola  qarşında  qodoh,  son  holo  huşyar olasan...
Ş ah ların   və  h ö k m d arların   b aşq a  x a siy y ə tlə rin ə   nisbətən  hclm in  
üstünlüyü  və  fo zilə ti  h aq q ın d ak ı  dastan  bundan  ibarətdir.
ŞAHZADƏ  V Ə   ONUN  YOLDAŞLARI  FƏSLİ
Rac  B rəh m ən ə  dedi.:  -   Şahların  xidm otçi  se ç m ə k d ə   n e c ə   h ə ro k ə t 
edib,  alçaq,  rəzil  v ə  n a n k o r adam ların  v ə z ifə y ə   tə y in  e d ilm ə m ə si  üçün 
n ə   q ə d ə r ehtiyatlı  o lm aları  haqqındakı  təm sili  eşitdim .  İndi  e lə   b ir h e - 
k a y ə   de  ki,  orada  ağıllı,  işbilən,  xeyirxah,  istedadlı  bir  ad am ın   b əla 
zən c irin d ə   çırpınm ası,  axm aq,  iş  bacarm ayan  n ad an   və  cahil  b ir  ad a - 
m m  cah -calala, y ü k sək   m ö v q ey ə çataraq bütün d ü nyanm  q ib tə sin ə   s ə - 
b ə b   olm ası  to sv ir  edilsin.  N ə   birincinin  əq l  v ə   kam alı  ə lin d ə n   tutub 
q ald ıra  bilsin,  n ə   ikincinin  cəhli  və  axm aqlığı  onun  ay ağ ın d an   çəkib 
aşağ ılara  en d irə  bilsin...
Gordişi  dövrana  bax,  min  arifı  etmiş  zəlil,
Dövri-çorxə  sal  nozor,  bir obləhi  etmiş  vəkil.
Elm,  alim  mohv  olur,  aclıq  çokir,  görmür hoyat,
Cohl-cahil  k ef edir,  hor gün  qurur eyşü-büsat.
B elə  h allard a z ə rə ri  d ə f  edib  m ə n fə ə t g ö tü rm ək  üçün  n ə   k im i  to d - 
b ir  g ö rm ək   olar?
B rə h m ə n   cavab  verib  dedi:  -   Ə ql  bütün  x o şb ə x tlik lə rin   ə sa sı,  b ü - 
tün  sə a d ə t  q ap ıların ın   açarıdır.  Bu  n e m ə t  k im ə  q ism ət  olsa,  elm   vo 
h e lm   onunla  b irlo şsə,  o  adam   şən  v ə  şö v k ətə,  c a h ü -iz z ə tə   layiqdir. 
L ak in   onun  bu  m ö v q cy o   çatıb -çatm am ası  q o zan ın   ə lin d ə d ir.  Bir 
şah zad o   M atro n '  şohorinin  darv azasın d a  b elə  yazm ışdı:  “ Ə sl  so ad ət 
ta le y o   bağlıdır,  y c rd ə   q alan   nə  varsa,  ham ısı  h e ç d ir” .  Bu  b a ro d o   bir 
ro v a y o t  do  danışırlar.
Rac  soruşdu: 
O   no  ro v ay ətd ir?
Rəvayət. 
B clo  noql  cd irlo r  ki,  bir  gün  dörd  n o fo r yolda  b ir-b irin o  
ra st g olib dostlaşdılar.  B unlardan  biri  h o rə k ə tlo rin d ə n   böyüklük  yağan, 
ro ftarın d an ,  durub  otu ru şu n d an   h ökm darlıq  o lam əti  görünon  şah za- 
d o ...  ikincisi  -   gözol  v ə   ağıllı,  kam alh  zad əg an   oğlu...,  ü çü n cü sü  
ay ıq ,  huşyar,  tocrüboli,  b acarıq lı  iş  b ilə n ,  düzd ü şü n o n ,  uzaq g ö ro n   bir 
ta c ir  oğlu...,  d ö rd ü n cü sü   -   giiclü,  ə k in -b iç in   işlərindon  başı  çıxan, 
k o n d   tosorrüfatında  xüsusi  m oharoti  olan  b irk o n d li  oğlu  idi...  H o r d ö r -  
dü  q ü rb o t vilayotdo  çotin  v ə z iy y ə tə  d ü şın ü ş, aclıq,  yoxsulluq  onları  o l- 
d o n   salm ışdı.  B irg ü n   şa h z a d ə  dedi: -  B u d ü nyanın  bütün  işlori  qozanın 
ə lin d o d ir.  Ç alışm aq,  özünü  od a  suya  vurm aq d an   b ir  şcy  çıxm ır.  Y a x -
1  Bozi  nüsxolordo  Matur,  M an tu r yazılıb.

---