Kəlilə və DİMNƏ azərbaycan respublikasi prezidentiNİN İ Ş L ə r id a r ə s I n I N

yub,  şən  və  şö v k ətli  h ö k m d arların  b a rig a h la rm ı  x ə ra b ə z a rlığ a  çe v irə n , 
m in lə rlə   m isilsiz  p ə h lə v a n la rı  m əğ lu b   e d ib ,  q ü ru rlu   cav an ları  d iz i  üstə 
ç ö k d ü rən  bu n a n k o r fə lə y ə .  V ax t az,  y o l u z u n ,  ö m ü r qısadır.  T e z  b a şı- 
na  ç a rə   qılıb,  a x irə t ü çü n  b ir  g ü n  a ğ la ” .
B e lə  d ü şü n d ü k d ən   so n ra ü rə y im  y ü n g ü llə şd i,  k ö n lü m   a ç ıld ı,  savab 
iş  g ö rm ə k  q ə ra rın a  g əld im .  B ir gün b a z a rd a  b ir o v ç u n u n   iki  şin ə b u b b u  
quşu  satdığını  g ö rdüm .  S avab  etm ək   ü ç ü n   h ə r  ik isin i  alıb  ə z iy y ə td ə n  
xilas  etm ək  fık rin ə  düşdüm .  O vçu o n lara iki  d irə m  q iy m ə t q o y d u .  M ə - 
n im   d ə   elə  v u r-tu t  ik i  d irə m im   v ar  idi.  T ə rə d d ü d   ed ird im ,  h ə r   iki  di~ 
rəm i  b ird ə n  itirm ə y i ü rə y im  rə v a  b ilm ird i,  o iki  q u şa d a  y a z ığ ım   g ə lir- 
di.  N ə h a y ə t,  “A lla h a   tə v ə k k ü l”  deyib  h ə r   ikisini  a ld ım ,  ş ə h ə r d ə n   k ə - 
n ara aparıb bir m e şə d ə  b u rax d ım .  Q alxıb  ağ a c m  b a şın a  qon d u lar.  M ən i 
sə slə y ib   tə şə k k ü r e td ilə r v ə   d ed ilər:  -   ” İndi  b izim   s ə n ə  y a x şılıq   e tm ə - 
y ə   b aşq a  im k an ım ız  yoxdur.  L akin  bu  a ğ acın   a ltın d a   qızıl  k ü p ü   var, 
qaz,  o n u   apar” .
M ə n  onlarm  b u  sö zü n ə tə ə c c ü b   edib  dedim :  “Q ə rib ə   işdir,  siz yerin 
altm dakı  küpü  görürsünüz,  am m a  o  b o y d a   o v çu n u   g ö rə   b ilm ird in iz ? !” 
C avab verib  dedilər:  “Q ə z a  üz v erd ik d ə  heç  b ir şeyi  g ö rm ək  o lm u r,  əql 
çaşır,  göz  tutulur,  qulaq  eşitm ir.  O na  g ö rə  d ə   q ə z a   ö z   bildiyini  e d ir” .
M ən   yeri  qazıb  k ü p ü   çıxartdım .  İndi  d e y ə   b ilə rə m ,  haradadır.  Q oy 
şah  ə m r  etsin,  onu  x ə z in ə y ə   aparsınlar.  M ü m k ü n sə ,  m ə n ə   d ə   b ir  şey 
versinlər.
Şah  dedi:  -   Y ax şılıq   to x u m u   ək ib ,  b ə h rə sin i  g ö tü rü b sən ,  h e ç   bir 
şey  lazım   deyil,  ham ısın ı  sə n ə   bağışlayıram .
B rə h m ə n   bu  fə sli  sö y lə y ib   q u rtard ıq d an   sonra  R ac  sakit  dayandı. 
A rtıq  heç  bir  sual  v erm əd i...
SƏYYAH  VƏ  Z Ə R G Ə R   FƏSLİ
Rac  b rəh m ən ə  dedi:  -   Şahların  başqa  x a siy y ə tlə rin ə   n isb ə tə n   h e l- 
m in  üstünlük  v ə  fəziləti  haqqındakı  əh v alatı  eşitdim .  İndi  elə  bir  d a s- 
tan  de  ki,  orada  x id m ə tç ilə ri  necə  seçm ək   və  hansılara  ü stü n lü k   v e r- 
m əy in   şərtləri  tə sv ir ed ilsin ,  b eləlik lə,  kim in  n an k o r,  kim in  q əd irb ilən  
olduğu  aşkara  çıxsm .
B rəhm ən  dedi:
Yaxşılıq  elə  yaxşıhq  bilənə,
Eyloınə  haqq yeyib,  nahaq  deyənə.
X idm ətçi  seçm əy in   ə sa s  şərti:  kim i,  n ə   v a x t  v ə   hara  tə y in   etm əyi 
b acarm aq d an   ib arətd ir.  Ş ah  xidm ətçi  se ç ə rk ə n   onları  m ə h ə k   daşına 
vurub,  m ü x tə lif  sın aq lard an   keçirm əli,  h ə r  b ir  adam ın  n ə y ə   y arayıb, 
n ə y ə  qabil olduğunu, əq l  v ə   kam alının  d ə rə c ə sin i,  sə d a q ə t v ə   fə d a k a r- 
lığının  ən d azəsin l  aşk ara  çıxarm alıdır...  Ç ünki  şah  x id m ə tin d ə   olm aq, 
h ə r   şeydən  ə v v ə l,  dü zg ü n lü k   və  s ə d a q ə t  tə lə b   edir.  Ç ünki  istedad 
y a lm z   o  zam an  fayda  v e rə   b ilər  ki,  x id m ə tç ilə r  etibarlı  v ə   v əfalı  o l- 
su n lar.  D üzgünliik  v ə   so d aq əti  təyin  e tm ə k d ə   isə  birinci  n ö v b ə d ə   se - 
ç ilə c ə k   adam ların  əc d a d ın a ,  a ta -b ab aların a d iq q ə t y ctirilm o lid ir.  O nlar 
d o ğ ru lu q d a  şöhrot tapm ış,  sədaq o td o  ad  q azanm ış,  bərk   g ü n d ə d ö z ü m - 
Iü,  ağ ır  anlarda  davam lı  olduqlarını  sübut  etm iş  olm alıdırlar.  A ta -b a - 
b a la r belə  bir ş ə rə fə  nail  olu b larsa v ə  övladları  bu  gözəl  xüsusiyyotlori 
əc d ad ların d an   ə x z   etm işlo rso ,  o  zam an   onların  tə rb iy ə silo   m əşğul 
o lu b ,  şah  x id m ə tin o   h azırlam ağ ın a  d ə y ə r.  Y ox,  bu  c ə h o td ən   şübho 
v a rsa ,  q ə tiy y ə n   onları  y a x ın a  buraxıb,  şah  sirlə rin ə   m ohrom   etm ə k   o l- 
m az.  Ç ünki  ondan  çoxlu  zo ro r  töroyər,  zam an  keçdikdo  on ların   daha 
ziy an lı  olduğu  m eydana  çıx ar,  o nlar h ə m işə   o l-a y a ğ a  dolaşıb  işo  m ane 
olarlar.  O nlardan  heç  c ü r  x e y ir g ö tü rm ək   olm az.
Kabab  olmuşsa  atoş  ilo  ciyor,
Xeyri  yoxdur,  donizlor  içson  ogor.
Bu  dcyilon  şcy lo r y o x lan ılıb ,  sınaqdan  k eçirild ik d o n   və  belo  x ü su - 
siy y o tlə ri  olan  ad am lar seçib   ayrıldıqdan  sonra,  onları  doğru  dam şm aq 
vo  sadiq  olm aq  ruhunda tə rb iy o  etm ək   lazım dır.  E Iə  etm ok  lazım d ır ki, 
o n la r düz yoldan  azıb  y alan   cığırına  d ü şm o sin lər.  Y alan  böyiik  g ü n a h - 
d ır,  şah a  yaxın  ad am lar  o n d a n   q açm ah d ır.  Y alan çılıq d a  şö h rət  tapm ış 
a d a m a   heç  kəs  inam b  e tib a r  etm əz.  O n u n   b a şq aların a  n ecə  sodaqotli

---

o ld u ğ u n u   sın aq d an   k e ç irm ə d ə n   heç  b ir  ağ ıllı  p a d şa h   b e lə sin ə   e tib a r 
edib  m ü h ü m   iş  tap şırm az.  A lçaq   v ə   rə z il  a d a m la r  y a x şıh ğ ın   q ə d rin i 
b ilm ə z ,  x e y irx ah lığ a q iy m ə t q o y m azlar.  K ü lə k  h an sı  tə r ə f ə   ə sd i,  o  t ə -  
rə fə   ə y ilə rlə r.  A lic ə n a b   in san lar,  dahi  s ə n ə tk a rla r  ö lü m ü   bu  c ü r  m u r- 
dar  x a siy y ə td ə n   ü stü n   tutarlar.
Ə n  düzgünü  b u d u r ki,  şa h la r x id m ə tç i  se ç ə rk ə n ,  şan və  şö v k ə t,  v a r 
v ə  d ö v lə tə   deyil,  isted ad   v ə   q a b iliy y ə tə ,  ə x la q   və  tə rb iy ə y ə   fık ir v e r- 
sin lər.  Ç ünki  şah  x id m ə tin d ə   o la n la r ü ç ü n  v a r v ə   d ö v lə t əq l  v ə   k a m a l- 
dan,  ş ə n  v ə   ş ö v k ə td ə n ,  elm  v ə   isted ad d an   ib a rətd ir...  A rif a d a m la r y a - 
n ın d a  zahiri  d ö v lə tin   h eç  b ir  v ə z n i  o la  b ilm ə z .  B ə z ilə ri  bu  ə q id ə d ə d ir 
ki,  şah  sarayına  ə z iz   v ə   g iram i  adam lar,  b ö y ü k   q ə d im   a ilə d ə n   o la n la r 
cəlb   ed ilm əli,  m ə su l  v ə z ifə lə r,  m ü h ü m   m ə n s ə b lə r,  ə y a n   və  ə ş ra fla n n  
ix tiy arın a v erilm əlid ir.  B u n la r ham ısı  sö zd ü r,  ağıl  sa h ib lə ri  b ilir k i,  şah 
x id m ə tin ə   layiq  o lan   əsl  a d am   elm li  v ə   b ilik li  ad am lard ır,  ə lid ü z lü k , 
tə v a z ö k a rlıq   və  p ə h riz k a rlıq   iftixarı  y a ln ız   on lara  xasdır.  S a ray a  kim i 
g ə tirm ə k   m ə s ə lə s i  is ə   şah m   ira d ə sin d ə n   asılıdır...  O ,  kim i  se ç sə ,  kim i 
istə sə , o  da bu ş ə rə fə  n ail o lacaq d ır, K im in  x o şb ə x t,  k im in  b ə d b ə x t o l- 
m ası  isə   q əzan ın   ə lin d ə d ir  v ə   heç  b ir  z irə k   adam   y ax asın ı  o n d a n   q u r- 
tara b ilm əz.  L ak in  b u n a b ax m ay araq   alçaq v ə   rəzil  a d a m  işə k e ç sə ,  b ö - 
yük  b ə d b ə x tlik lə r  baş  v erər...
Ş ah ların   v ə z ifə lə rin d ə n   biri  d ə  öz  tə rb iy ə   etd iy i  x id m ə tç ilə rə  
v ə z ifə   tapşırıb,  ö lk ə n i  d o lan d ırm aq   işin d ə  o n lara  e tim ad   g ö s tə rm ə s i- 
dir.  O   d a  pis o lm az k i,  x id m ə tç i  fəd ak arlıq   ed ib  tə ş ə b b ü s   g ö stə rsə ,  şah 
o na m ü k afat verib  h ə v ə slə n d irsin ,  onun  v ə z ifə si  n ə   q ə d ə r kiçik o lsa,  o 
q ə d ə r  böyük  m ə rh ə m ə t  ə ta   etsin.  Ç ünki  x id m ə tç in in   daha  böy ü k   rü t- 
b ə y ə   qalxm ası  b aşq a  yol  ilə  m ü m k ü n   ola  bilırıəz.  A m m a  bu,  o  zam an  
c d ilm ə lid ir ki,  x id m ətçin in   d ü z,  sə d aq ətli,  ağıllı  və  kam ailı  o ld u ğ u   s ü - 
but  ed ilm iş  olsun.  B u  x ü su siy y əti  o lm ay an lara  “yaxşı  b ə n d ə ”  adı  y a - 
raşm ad ığ ı  kim i  “q ə d irb ilə n ”  lə q ə b i  d ə   dü z  g ə lm ə z .  X ülasə,  p a d şah lar 
x id m ə tç ilə rin   kim   o ld u q larım   v ə   n ə y ə   y arad ıq ların ı  m ütləq  b ilm ə lid ir 
ki,  tə sad ü fı  olaraq  iş  tap şırıb   n ə tic ə d ə   p eşm an   olm asınlar.  B una  m isal 
olaraq  z ə rg ə r ə h v alatım   g ö s tə rm ə k   olar.
R ac  soruşdu:  -   O   n ecə  o lm u şd u r?
Rəvayət. 
B rəh m ən   dedi:  -   B elə  nəql  e d irlər ki,  ovçular heyvan  tu t- 
m aq ü çün  çöldə bir quyu qazıb,  üstünü basdırm ışdılar.  B ir gün bir b əb ir, 
bir m eym un, bir  ilan  v ə   o n ların   ardınca bir z ə rg ə r həm in  quyuya düşdü. 
H eyvanlar öz  haylarına  q aldıqlarından  z ə rg ə rə   əziy y ət verm ədilər.
Bu  hadisədən  bir  n eçə  gün  k eçdikdən  so n ra  oradan  bir  səyyah 
keçirdi.  Z ərg ərin   v əziy y ətin i  görüb  ö z -ö z ü n ə   dedi:  “Bundan  da  savab 
iş  olmaz  ki,  bu  kişini  bu  vəziy y o td ən   q u rtaram ” .  İp  gətirib  quyuya  sal- 
Iadı,  birinci  m eym un  yuxarı  qalxdı,  ikinci  d ə fə   ilan  qabağa  düşdü, 
üçüncü d ə fə  b əb ir, h ə r ü çü çölə çıxdıqda o na d ed ilər: -  h ərəm izin  b o y - 
nunda  sənin  böyük  m in n ətin   var,  sən  b izə  çox  y ax şıh q   ed ib sən ,  lakin 
çox  tə ə s s ü f ki,  indi  bunların  əvəzini  verm ək   m ü m k ü n   deyildir.  M ey- 
m un dedi: -  M ənim   v ə tə n im   şəh ərə  bitişik olan  dağdadır.  B ə b ir dedi: -  
M ən  yaxınhqdakı  m e şə d ə  oluram .  İlan dedi: -  M ə n im  də yuvam   həm in 
şəh ərin   divarı  d ibindədir.  Y olunuz  oradan  d ü şsə,  k ö m əy ə  ehtiyacınız 
olsa,  bizə  x ə b ə r  ediniz,  b ə lk ə   x əcalətin izd ən   ç ıx a   bilək.  İndi  isə  sən ə 
b ir  m əsləh ətim iz  var:  -   O   kişini  oradan  xilas  e tm ə ,  yalançı,  yaxşılığa 
pislik  edən,  vəfasız  v ə  n a x ə lə f adam dır.  Z ahirin  g ö zəlliy in ə  aldanırıa, 
batini  çox  çirkindir.
Ü zü  gözəl  olsa  da,  q əlb in d ə   q ə b a h ə t  var,  g ü lə -g ü lə ,  başqasını 
ağladar.
O nun  x a siy y ə tin ə   x ü su silə  bizim lə  dost  o ld u ğ u   bu  bir  n e ç ə   giində 
b ə lə d   olm uşuq.  H ə r halda  q ə d irb ilən  deyil,  elə  e tm ə   kı,  ax ırd a  peşrnan 
olasan...
S əyyah  onların  sö z ü n ə   baxm ayıb  ipi  y en ə  quyuya  sal'ad ı,  zo rg ər 
ondan  yapışıb  yuxarı  qalx d ı.  S əyyaha  tə ş ə k k ü r  edib  m innotdarlığını 
b ild ird i  və  dedi  ki,  o g o r y o lun  fılan  y erd ən   d ü şsə,  hoınişo  onun  q u llu - 
ğ u n d a  hazırdır.  S onra  v id alaşıb   hərosi  bir  to rə fo   getdi.
Bir  m ü d d o t  so n ra  soyyahın  yolu  hom in  şo h o rə   diişdü.  M eyınun 
onu  uzaqdan  g ö rco k   scvincindon  atılıb -d ü şd ü .  H a y -k ü y   q o p arıb   q u y - 
ru ğ u n u   ycro  döy d ü   vo  dcdi: 
M eym unlarda  clo  b ir  şcy  y o x d u r  ki,  so -
nin  x o calotindon  çıx a  bilom ,  ancaq  bir b alaca g ö zlo ,  sono  m cyvo  g o ti- 
rim .  Bir  az  k eçm om işdi  ki,  m cym un  m cyvo  g o tird i.  S əyyah  istodiyi 
q ə d o r  ondan  y cy ib   yola  d ü zəld i.  U zaqdan  b ə b ir  o n a  n əzo r  saldı,  so y - 
y ah  qorxdu,  istodi  qaçsın.
B obir dedi: -  Q o rx ın a,  biz holo sən in  y ax şılığ ın ı  unutm am ışıq.  İroli 
g o lib   salam laşdı.  Ə liboş  o ld u ğ u   üçün  ü zr  istodi  vo  sonra  dcdi: 
Bir  az
g ö z lə  bu  saat q ayıdaram .  B o b ir bir bağa girib oranın  oınirinin  qızını  ö l- 
d ü rd ü ,  boyunbağısını  g ə tirib   soyyaha verdi.  S əy y ah   onu  götürüb  b ə b i- 
ro  to şə k k ü r etdi  v ə   şo h o ro   t ə r ə f  yollandı.  B irdon  z ə rg o r yadına  düşdü, 
ö z -ö z ü n ə   dedi:  “Ə g ə r  h e y v a n la r  o h d lo rin ə  vo fa  ed ib   m oni  belo  h ö r- 
m ə tlə  q arşıladılarsa,  gör z ə r g ə r  x ə b ə r tu tsa, n ə lə r e d ər.  No q o d o r m ch -

---