Kichik maktab yoshida idrok turlarini rivojlanishi

---

592
www.
kokanduni.uz 
KICHIK MAKTAB YOSHIDA IDROK TURLARINI RIVOJLANISHI.
 
O
ʻ
ralova Dinora Aliboy qizi
Termiz Davlat Pedagogika instituti talabasi 
Annotatsiya:
Ushbu maqolada bola idrokining o‘sishi
, uning psixikasi va ongining 
taraqqiyoti, o‘quv faoliyati davomida bolaning bilish jarayonlarining namoyon bo‘luvchi 
xususiyatlari, aql sifatlari va fikr yuritish jarayonlarining rivojlanishida psixologik 
qiyinchiliklarning yuzaga kelishi, kichik maktab y
oshi davrining psixologik o‘zgarishlari 
haqida fikr yuritiladi.
 
Kalit so‘zlar
: Maktab, o‘quvchi, idrok, fazoviy idrok, idrok turlari.
 
Bolaning o‘sishi, uning psixikasi va ongining taraqqiyoti, jamiyat a'zosi sifat
ida voyaga 
yetishi muayyan qonuniyatlar
ga bo‘ysunadi. Kichik maktab yoshi davri 1
-4 sinf 
o‘quvchilarining yosh oralig‘ini o‘z ichiga oladi. Bu davrda bola psixikasida muayyan 
o‘zgarishlar sodir bo‘lishini kuzatish mumkin. Bolani birinchi bor maktab ostonas
iga qadam 
qo‘yishi bilan unda bir qator
psixologik qiyinchiliklar yuzaga kela boshlaydi. Kichik maktab 
davrida bolaning birinchi bor maktab ostonasiga qadam qo‘yishi unda o‘quv faoliyatining 
boshlanishi hisoblanadi. Bu davrni bola uchun qiziqarli, ta'sirch
an o‘tkazish talab etiladi. 
O‘quv faoli
yati bolaning bilish jarayonlarining ixtiyoriy va barqaror xususiyatlarini, aql 
sifatlari va fikr yuritish jarayonlarining rivojlanishida psixologik qiyinchiliklarning paydo 
bo‘lishiga sabab bo‘ladi.
Kichik maktab yos
hidagi o‘quvchilarning barcha o‘qish fa
oliyati qat'iy ravishda maqsadga 
muvofiqlashtirilgandir. Birinchidan, o‘quvchilar o‘qish, yozish, va hisoblash malakasini 
egallashlari, arifmetika, ona-tili, tarix, geografiya va tabiyatshunoslikdan geometriyaning 
elementar asoslaridan ancha katta hajmda bilimni orttirishlari kerak. Ikkinchidan, bolaning 
bilim darajasi va bilish qiziqishlari kengayadi hamda rivojlanadi. Uchinchidan bilim 
jarayonlarining taraqqiyoti, aqliy rivojlanishi yuzaga keladi. Faol mustaqil ijodiy faoliyat 
uchun qobiliyat tarkib topad
i va nihoyat o‘qishga bo‘lgan yo‘nalish, o‘qishga nisbatan 
ma'suliyatli munosabat hissi tarkib topa boshlaydi. Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning 
bilim jarayonlari va ularning faoliyatida bir qator o‘zgarishlarni
kuzatish mumkin: Jumladan, 
bola idroki
ning o‘tkirligi, sofligi bilan farq qiladi. Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilar 
diqqatining asosiy xususiyati sifatida esa uning ixtiyoriy zaifligini keltirish mumkin. 
Shuningdek, aynan shu yoshda diqqatni iroda kuchi bilan moslash va uni boshqarish 
imkoni
yati cheklangan bo‘ladi. Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarda xotira jarayoni haqida 
so‘z yuritadigan bo‘lsak, bu davrda so‘z mantiq xotirasining va ma'nosiga tushunib esda olib 
qolishning roli va uning salmog‘i kuch
ayadi, tartibga solish imkoniyatlariga 
bo‘ladi. Birinchi 
signal sistemasi faoliyatining nisbatan ustunligi tufayli kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarda 
so‘z mantiq xotirasi deb atalgan xotiraga qaraganda ko‘rgazmali
-
obrazli xotira ko‘proq 
rivojlangan bo‘ladi. Kichik maktab yoshidagi o‘quvchila
r qoida va tushuntirishlarga qaraganda 
konkret ma'lumotlarni, voqeliklarni, qiyofalarni narsalarni va faktlarni yaxshi tez esda olib 
qoladilar va xotiralarida mustahkam saqlaydilar. Xayol bilish faoliyatida esa o‘quvc
hining 
xayoli uning o‘quv faoliyatining
ta'siri va talablari bilan tarkib topadi. SHuning bilan bir 
qatorda bevosita taassurotlar (muzeylarga sayohat, kartinalarni ko‘rish, ekskursiyalarga 
borish, maktab yer uchastkasida ishlash va boshqalar) ham xayolni rivojlantiradi. 
Kichik maktabgacha yoshd
agi bolalar tomonidan adabiyotni idrok etishning o‘ziga xos 
xususiyati badiiy asarni tushunishning bolaning bevosita shaxsiy tajribasiga chambarchas 
bog‘liqligidir. Bolalarning hayotiy g‘oyalari bilan mos keladigan ad
abiy faktlar ular tomonidan 
oson va to‘g‘ri tushuniladi. Tajribaga zid bo‘lgan, unga to‘g‘ri kelmaydigan faktlar ko‘pincha 
noto‘g‘ri tushuniladi. Belgilarning yonma
-yon kelishi beixtiyor baholashga olib keladi, bu bola 

---

593