Kilic cevdet
Yüklə 290,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
- 574 -
dünyanın nedeni idelerdir ama bu dünya idelere tam olarak uygun de ildir. Bunun sebebi duyu dünyasının ba ka bir ilkeye dayanmasıdır. Bu ilke “uzay”dır. Demiorgues duyu dünyasını uzayın içinde olu turmu tur. Platon’a göre uzay, Demiorgues’in hazır bulup ekil verdi i ilk maddedir. Platon atomcuların bo uzay tasavvurunu kabul etmez. Madde cisim de ildir, fakat idenin ekil verici tesiri ile cisim olabilen eydir. 22
Tanrı dünyayı mümkün oldu u kadar kavranabilen varlıkların en güzeline ve her bakımdan en kusursuzuna benzetmek istedi inden, özleri bakımından bütün canlı varlıkları içine alan, gözle görünür bir tek canlı varlık yaratmı tır.” 23
Platon’a göre Tanrı evreni bir sıra düzeni içerisinde yaratmı tır. Evreni düz, her yanı bir, ortasından aynı uzaklıkta, tam, kusursuz cisimlerden birle ik bir cisim olarak yapan Tanrı, ilk önce ortasına bir ruh koydu; onu her yana yaydı, cismin dı ını bile onunla kaplamı tır. Tanrı ruhtan sonra ya ve erdem bakımından daha altta olan vücudu yaratmı tır. Ruh emretmek vücut ise boyun e mek için yaratılmı tır. 24 Bundan sonra Tanrı zamanı yaratmak iste i ile güne i, ayı ve zaman sayısını ayırt etmek, korumak için gezegenler denen öteki be gök cismini yaratmı tır. Her birinin vücuduna ekil verdikten sonra yedisini de öteki tözün döndü ü yedi yörüngeye yerle tirmi tir. Ayı dünyaya en yakın yörüngeye, güne i dünyanın üstündeki ikinci yörüngeye, sonra Venüs ve Merkür’ü yerle tirmi tir. 25
Platon’da Tanrı anlayı ının, dealar dü üncesinin ve bu ba lamda ele alınabilecek tabiat felsefesinin olu masına kendisine gelinceye kadar birikmi pek çok felsefi mirasa ve prob- lemlerin bilgisine sahipti. Platon'a kadar olan Yunan felsefe tarihinde pek çok filozofun u ra tı ı en temel problemlerden biri varlık ve olu arasındaki ili ki olmu tur. 26
henüz olu madı ı için, varlı ın ve bilginin imkânının yadsınması ve açıklanamaması gibi bir sonuçsuzlu a giderken, varlı ı açıklama çabaları da olu un açıklanmasını ba arısız kılmı ve süreklilik anlayı ıyla sona ermi tir. Varlı ın ve olu un açıklanma çabaları zamanla varlı ın ve olu un ayrı ayrı açıklanması yerine beraber de erlendirilme gereksinimini ortaya koymu tur. Platon'un önemi de tam bu noktada ortaya çıkmaktadır. O, idealar nazariyesiyle olu u ve varlı ı bütüncül bir ekilde açıklama yoluna gitmi ve kendi ifadesiyle de sa lam ve güçlü bir kuram geli tirmi tir. dealar kuramı da böyle bir senteze olan ihtiyacın sonucudur. 27
Platon'un “idea” kavramı etimolojik olarak Yunanca “idein” kelimesinden türemi tir. “ dein,” fiil haliyle “görmek”, isim haliyle “bir eyin görüntüsü” anlamında kullanılmı tır. 28
lere (örnek) ve ekillere ( ekil) i aret etmek için kullanılmaktaydı. Platon “idea” kelimesini ba langıçta nesnelerin sınıflarını ya da türlerini ifade etmek amacıyla kullanmı , ancak daha sonraki dönemlerde kelimenin içeri i daha kapsamlı bir hal alıp çe itli anlamlarda kullanılmı tır. Bu cümleden olarak idealara “gerçekli i ve dü ünülürlü ü” açısından bakılacak olursa anlamı; “imgesel”in ya da “sanal”ın kar ıtı olarak manayı belirlemekte ve “örtülü olmayan,” “gizli olmayan,” “aldatıcı olmayan” anlamlarını yüklenmektedir. 29
22 Platon, Timaios, 52b-c; Gilabert, P.M., (2003). Felsefe Tarihi, stanbul, s. 65; Weber, a.g.e., s. 52; Copleston, a.g.e., s. 247.
23
24 Platon, Timaios, 34c. 25 Platon, Timaios, 38bd. 26 Hare, R. M. (2002). Dü üncenin Ustaları Platon, Çev. I ık im ek – Bediz Yılmaz, stanbul, s. 98; Weber, a.g.e., s. 52. 27 Platon, (1943). Phaidon, çev.: H.R. Atademir, S.K. Yetkin, stanbul, 100a-d; Marias, a.g.e., s. 52.; Aysever, R.Levent, (2002). “Kratylos: Adların Do rulu u ve Bilgi,” HÜEFD. CXIX, sa.2 Aralık, s. 165; Stumpf, Samuel E. (1977). Philosophy History and Problems, USA., s. 60.
28 Grube, G.M.A., (1964). Plato’s Though, Beacon Pres, Boston, s. 9; Urmson, J.O., (1967). “ deas” The Encyclopedia Of Philosophy (ed. Paul Edwards), New York, s. 118; Bolay, S. Hayri, (2013). Felsefi Doktrinler ve Terimler Sözlü ü, Ankara, s. 173; Çankı, M. Namık, (1955). Büyük Felsefe Lügati, C.II, stanbul, s. 171.
29 Collingwood, a.g.e., s. 69; kr , Köni, Y. Kazım, (1937). Eflatun’un de Nazariyesi, stanbul, s. 52.
- 575 -
Platon'un bütün diyalogları göz önüne alındı ında “idea” kavramının be önemli alanda kullanıldı ı görülmektedir. Epistemolojik anlamda bilginin ve dü üncenin konusu olan ey’leri ifade etmektedir. 30 Ontolojik anlamda türleri/cinsleri, ey’lerdeki ortak özleri, ey’lerin sebebini, ey’lerin asıllarını, ey’lerin görünen ekillerini, ey’lerin kendisini, ideal standartları veya örnekleri anlamında kullanılmaktadır. 31 Ahlâkî anlamda kâmil hakikatleri, 32 Mantıkî anlamda genel kavramları veya adları, 33 Metafiziksel anlamda tanrısal olanı, ezeli ve ebedi olanı, varlı ı kendinden olanı, gerçek varlıkları ve bu dünyanın ölçülerine sı mayan a kın ey’leri kastetmektedir. 34
rılabilirler: 1- yi deası, adalet ideası, güzellik ideası gibi ahlâksal ve estetik idealar. 2- Aynılık ve farklılık, varlık ve yokluk, benzerlik ve benzemezlik, bir ve çok ideaları gibi, genel olan belirli fikirlerin ideaları. 3- Daire ideası, çap ideası, iki, üç v.b. ideası gibi, matematiksel idealar. 4- nsan ideası, inek ideası gibi do al türler için ideaları. 5- Masa ve sandalye ideası gibi, insan elinden çıkma ürün türleri için idealar. 35 Platon’a göre görünü ler âlemindeki nesneler kendilerinden pay almak suretiyle ideaları taklit ederler. dealar, nesnelerin kendilerini kopya etmek suretiyle meydana geldikleri ilk örneklerdir. 36
ebedidirler. Onlar için do ma, ölme, artma ve eksilmeden söz edilemez. Onlar u anda veya ba ka bir anda, farklı açılardan farklı görünmedi i gibi kendi içlerinde de farklı de illerdir. Platon'un ifadesiyle, “formun biricikli i dolayısıyla ezelden ebede kendi kendisiyle ili kili olarak tezahür eder ve bütün di er güzel olan ey’ler bu güzelli e katılır.” 37 Platon’a göre idealar ezelî, ebedî ve de i mezdirler. 38 Platon ideaların hangi anlamda ezelî ve ebedî oldu unu Timaios’ta açıklar:“Geçmi ve gelecek, ölmez tözden bahsederken cahilli imizden kullandı ımız, zaman çe itleridir. Biz o tözün sözünü ederken vardı, vardır, olacaktır diyoruz. Vardı, olacaktır gibi sözler yalnız zaman içinde do an, geli en eylere yara ır.” 39 2. dealar sonsuzdur. Tahtaya çizdi imiz ve duyularımızla algıladı ımız bir dairenin, onu sildi imizde oradan yok olup gitmesi, ancak dairenin kendisinin (daire ideasının) hiçbir zaman yok olmaması örne inde oldu u gibi her idea sonsuzdur. 40 3. dealar kendileriyle aynı kalan ey’lerdir. Özleri gere i bütün nesnelere yataklık etmelerine ra men, içlerine aldıkları nesnelerden dolayı, kendi öz niteliklerini hiçbir zaman kaybetmezler. dealar kendi ba larına var olan ey’lerdir. Kendi kendileriyle özde tirler
30 Platon, Devlet, 505a, 507c; Kratylos, (1944). çev.: Suat Y. Bayur, stanbul, 440a-c; Menon,(2009). çev.:Adem Cemgil, (Diyaloglar içinde) stanbul, 97b-98b; Phaidon, 66e, 79a; Timaios, 51d.
31 Platon, (2001). Devlet Adamı, çev.: Behice Boran, Mehmet Karasan, stanbul, 262c, 263d; Devlet, 479e, 490b, 517c; Kratylos, 401c, 440b; Phaidon, 65d, 74e, 75a, 100c-d, 102b, 106a; Theaitetos, (2009). çev.: Macit Gökberk, (Diyaloglar içinde) stanbul, 147d; Lysis, (2009). çev.: Tanju Gökçöl (Diyaloglar içinde,) stanbul, 219d; Euthydemos, (2000). çev.: Vehbi Eralp, stanbul, 300e.
32 Platon, (1998). Philebos, çev.: S. E. Siyavu gil, stanbul, 61a-62a; Protagoras, (2009), çev.: Tanju Gökçöl, (Diyaloglar içinde) stanbul 2009, 354a-e.
33
100c
34 Platon, Devlet Adamı, 309c; Devlet, 96c-e, 486d 596c-e; Phaidon 74a, 78b-d 79a-e, 83d ,100c, 109c-110a-b, 247d;83d, 65d, 100b; Sofist çev.: Ö. Naci Soykan, diyaloglar içinde, stanbul 2009. 254b. 247d-248a, 254b; Parmenides 137d; Timaios 37c-d, 50a, 51a,52a.37a-38a, 51d; Phaidros, (1943). çev.: H. Akverdi, stanbul, 250b; Philebos 15a-d, 53a, 58a, 59a-60a, 61a-62a;
sparta, s. 15; Sevil, a.g.e., s. 31; Weber, a.g.e., s. 55; Turgut, hsan, (1992). Platon’un Son Dönem Felsefesinde Bilgi Sorunu, zmir, s. 16 vd.
35 Anders, Wedberg, (1999). Plato’s Philosophy of Mathematics’den derleyen: Ahmet Cevizci, dealar Kuramı, Ankara 1999, s. 84-85; Weber, a.g.e., s. 52.
36
37 Platon, Symposion, 211a-c; Laertios, Diogenes, (2007). Filozofların Ya amları ve Ö retileri, çev.: Candan entuna, stanbul, s. 135
38 Platon, Phaidon, 78d, 79a; Phaidros, 217d-e.
39 Platon, Timaios, 37e, 38a; Turgut, a.g.e., . s. 18; Ayrıca bkz, Talha Kaya, (2006). Platon ve bn Sina’da Tanrı Evren li kisi, SDÜSBE., Basılmamı Yüksek Lisans Tezi, sparta, s. 25-26.
40
Yüklə 290,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|