Kirish 1-bob. Narx iqtisodiy kategoriya sifatida

Qiyosiy yondashuv — baholash obyekti qiymatini baholashning baholash obyektini analog obyektlar — ular bilan bitimlar narxlari yoki taklif narxlari haqida axborot mavjud bo‘lgan obyektlar bilan, kiritilgan o‘zgartirishlar miqdorini asoslagan holda, qiyoslashga asoslangan usullari yig‘indisi. Bunday yondashuvda analog obyektlar yoki ularning o‘rnini bosuvchi obyektlar sotuvlari hamda tegishli bozor ma’lumotlari qaraladi, hisoblab chiqiladigan qiymat miqdori esa qiyoslashga asoslangan jarayon orqali aniqlanadi. Umumiy holda baholash obyekti bozorda kuzatilgan o‘xshash obyektlar sotuvlari bilan qiyoslanadi. Shuningdek listing (kotirovkalar) hamda qimmatli qog‘ozlarning dastlabki joylashtirilishi ma’lumotlari ham e’tiborga olinishi mumkin.
Daromad yondashuvi — baholash obyekti qiymatini baholashning baholash obyektidan kutiladigan daromadlarni aniqlashga asoslangan usullari yig‘indisi. Baholash obyektiga tegishli daromadlar va xarajatlar haqidagi ma’lumotlar ko‘rib chiqiladi hamda kapitallashtirish jarayoni orqali qiymat hisoblab chiqiladi. Daromad yondashuvi, mulkdan foydalanish va/yoki uni sotishdan kelgusida kutilayotgan daromadni joriy qiymatiga teng ekanligi haqidagi nazariy taxminga asoslangan.
Qiymatning bozordan tashqari turini aniqlashda baholovchi xuddi shunday yondashuvlarni qo‘llaydi, ammo baholashning bozor qiymatini aniqlashdan farq qiladigan boshqa maqsadlarini hisobga olib qo‘yadi.
Baholovchi baholashni o‘tkazayotganda baholashga yuqorida sanab o‘tilgan yondashuvlarni qo‘llashi yoki ularni qo‘llashni rad etish haqidagi qarorini asoslab berishi kerak.
Yondashuvlarning har birini turli usullar yordamida qo‘llash mumkin. Baholovchi baholashga har bir yondashuv doirasida aniq baholash usulini o‘zi mustaqil tanlashga haqli. Baholashga u yoki bu yondashuv doirasida qo‘llaniladigan usulni tanlash baholovchining malakasi, baholash standartlari talablari, bozor talablari, baholash obyekti haqidagi mavjud axborotdan kelib chiqadi. Muqobil yondashuvlar va usullarning mavjudligi baholovchiga bir qator tahliliy tartibotlarni ta’minlashdan iborat bo‘lib, ularning natijalari oxir-oqibat qaralayotgan qiymatning aniq turiga bog‘liq holda yakuniy hisoblangan miqdor (yoki miqdorlar intervali)ni olish uchun chamalab ko‘rilgan va kelishilgan bo‘lishi lozim.
Baholash yondashuvlari va usullari odatda barcha baholash obyektlari turlari, shu jumladan ko‘chmas mulk, ko‘char mulk, intellektual faoliyat natijalari, biznes, mulk huquqi va majburiyatlar uchun umumiydir. Shunga qaramay, har xil mulk turlarini baholash lozim darajada baholash obyekti qiymati aniqlanayotgan bozorni aks ettiradigan turli axborot manbalaridan foydalanishni taqozo etadi.