Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
130 Əhməd Sami Elaydi da toxunulmuşdur. Məsələn, son illərdə bir sıra maraqlı yazıları ilə diqqəti cəlb edən, istedadlı yazıçı S. Ağayevin «Tənhalığın qaydaları» romanında Sovet İttifaqının dağıl- ması nəticəsində müasir Rusiyada dərhal immiqranta çev- rilən sovet vətəndaşlarının həyatından bəhs edilir. Romanda yaşı qırxı haqlayan, kifayət qədər var-dövlət yiyəsi olsa da, zərurət ucbatından Moskvada biznes aləminə düşən, acılar öz yerində, ölümlə üzləşən, ailə qurmağa macal tapmayan, qürbətə – qəribçiliyə məhkum iş adamı İslam Qarayevin ömür yolu fonunda qürbətin və tənhalığın gətirdiyi sarsıntı- lar qələmə alınmışdır. Elçin Hüseynbəylinin «Yovşan qağayılar» romanında Azər- baycan folklorunun mühüm incilərindən olan nağıllardan mə- harətlə yararlanılmışdır. Buna misal olaraq «Nəhlət daşı» və «Üç qardaş» nağıllarını göstərmək olar. Yazıçı «Nəhlət daşı» nağılından yaradıcı şəkildə bəhrələnmişdir: «Nəhlət daşının altında Şeytan yatır. Həmin Şeytan iki kəndi torpaq üstündə bir-birilə düşmən edib. Bir kəndin adamları o biri kəndin çoba- nını öldürüb. O biri kənd də bunun əvəzini çıxıb. Bu qan düş- mənçiliyinin qarşısını almaq üçün hər iki kəndin ağsaqqalları bir yerə toplaşıblar, həmin yeri lənətlənmiş yer sayıblar və ora «Nəhlət daşı» qoyublar» (59, s. 240). Göründüyü kimi, nağıl da romanda qaldırılmış məsələlər- dən biri olan qisas və qan düşmənçiliyi motivlərinin tənqidinə xidmət edir. Ümumiyyətlə, romanda nağıllardan yararlanma əsərin süjet xəttində mühüm yer tutan milli yaddaşın qaytarılması məramı- na uyğun gəlir və problemin açılışına yardım edir. «Yovşan qağayılar» romanında yazıçı digər əsərlərində ol- duğu kimi əsər boyu oxucunu keçmişə aparmağa çalışır, amma bu dəfə süjetin gedişatını kəsərək alleqoriya fonunda babası- nın atı ilə müsahibəni təsvir edir: «Atın gözlərinin yaşı və ağzının suyu üstümü isladırdı. Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 131 – Mən babanın atıyam – o, sanki qulağıma pıçıldayırdı. İndi o danışsa da, təəccüblənməzdim. Hər nəydisə mən onu eşidirdim. O təkrar edirdi: – Mən baban Mahmudun atıyam. Başımla təsdiqlədim. At: – Yara yeri onların yadigarıdır, – deyə mənim sığalladığım yara yerinə işarə ilə dedi. – Bu çoxdan olub – əlavə elədi. – Uzun bir yol gəldim – dərindən nəfəs aldı... » (59, s. 100-101). Göründüyü kimi, yazıçı Azərbaycan xalqının milli-et- nik yaddaşı ilə bağlı müxtəlif simvollardan istifadə etmişdir. Xatırladaq ki, at ən qədim dövrlərdən bəri türk soylarının, o cümlədən, Azərbaycan xalqının həyatında böyük rol oynamış, ondan həm sülh, həm də döyüş zamanı istifadə olunmuşdur. Romanda yaddaş haqqında danışılsa da, burada müəyyən bir zaman kəsimi, konkret bir dövr göstərilmir ki, bu da əsərin özünəməxsus səciyyəvi cəhətlərindən biridir. Ümumiyyətlə, «Yeni nəsrin daha bir xüsusiyyəti kimi, zamansızlıq və zaman- lar arasında əlaqənin pozulmasını qeyd edə bilərik. Burada söhbət ənənəvi zaman ardıcıllığının pozulmasından və «ha- disələr hansı zaman kəsiyini əhatə edir» – sualının oxucu ixti- yarına buraxılmasından gedir» (27, s. 15). Elçin Hüseynbəylinin «Yovşan qağayılar» romanında qal- dırılan problemlər bu gün olduğu kimi, gələcəkdə də insanlığı düşündürən, narahat edən məsələlərdir. Məhz bu cəhət roma- nın ictimai siqlətini, bədii tutumunu, ideya-estetik dəyərini tə- min etməkdədir. Romanın geniş oxucu auditoriyasının diqqət və marağını çəkəcəyi şübhə doğurmur. IV FƏSİL BƏDİİ-SƏNƏTKARLIQ XÜSUSİYYƏTLƏRİ 134 Əhməd Sami Elaydi Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanlarının bədii-estetik keyfi yyətlərinin üzə çıxarılması, mövcud bədii örnəklərin bu aspektdə təhlilə çəkilməsi, ayrı-ayrı müəllifl ərin fərdi yara- dıcılıq özünəməxsusluqlarının aşkarlanması olduqca zəruri məsələlərdəndir. Çünki nəsrin mühüm janrlarından biri olan, «özündə bütün digər janrların daxili təcrübəsini əridərək ümu- miləşdirən» (120,s. 100) rоmanın bədii potensialını duymaq, anlamaq üçün ilk növbədə yaranan əsərlərin bədii-estetik məqamlarına diqqət yetirilməlidir. Xatırladaq ki, müstəqil- lik dövrü Azərbaycan romanlarına həsr olunmuş ayrı-ayrı məqalələrdə və müxtəlif səpkili tədqiqatlarda həmin əsərlə- rin bədii-estetik yönü bu və ya digər formada təhlil obyektinə çevrilmişdir. Lakin bunlar yarımçıq və pərakəndə səciyyə da- şıdığından mövcud romanlarının bədii imkanları və poetikası haqqında canlı təsəvvür yaradılmamışdır. Dissertasiyada çağ- daş Azərbaycan romanlarının bədii-estetik keyfi yyətlərinin, özünəməxsusluqlarının müstəqil şəkildə araşdırılması məhz bu məqamdan irəli gəlir. Əlbəttə, tədqiqatın əvvəlki fəsillərin- də Azərbaycan romanları digər problemlər işığında nəzərdən keçirilərkən də yeri gəldikcə, poetika məsələlərinə yer veril- mişdir. Lakin roman janrı sənətkarlıq məsələləri müstəvisində təhlilə cəlb olunmadan onların bədii özəlliklərini dəyərləndir- mək mümkün deyildir. Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanlarını əvvəlki dövrlər- dən fərqləndirən bir sıra mühüm bədii-estetik məqamlar möv- cuddur ki, onları səciyyələndirmədən janrın yaradıcılıq təka- mülünü izləmək mümkün deyildir. Bu, ilk növbədə yazıçıların dövrün şərtlərinə uyğun mövzu seçimi, ideya axtarışları və qal- dırılan problemin bədii həlli yolları, dil-üslub fərdiyyəti, obraz və xarakter yaradılışı məsələsində bədii məharət nümayiş etdir- Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|