Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.2. Milli özünəqayıdış problemi
Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 121 dığı işığın pulunu da hər ayın başında elə bil balasının ətindən kəsib verirdi. Ayağı yer tutan kənddən çıxıb gedir. Kənddə yüz- dən çox ev başlı-başına qalmışdır. Bu kəndin tarixində belə şey heç vaxt olmamışdı. Burada çörək almağa bir «məmməd»pul tapmayan adamlar ola-ola, Bakıda on milyon dollar pulu olan o «yüz adam» hardan tapılıb çıxmışdı? O adamlar o pulu necə qa- zanmışdı? Düz yolla bu qədər pul qazanmaq... mümkün deyil- dir. Əyri yolla qazanırdısa, bəs hökumət hardaydı? O adamları niyə tutub dama basmırdılar?» (51, s, 44). Qeyd etmək lazımdır ki, yalnız «Ətirşah Masan» romanında deyil, müstəqillik dövründə yaranan bir sıra digər romanlarda da cəmiyyətin maddi yönümdən təbəqələşməsi məsələsi bədii ifa- dəsini tapmışdır. Məsələn, Sabir Əhmədlinin «Axirət sevdası» romanında maddi təbəqələşmə məsələsi çağdaş Azərbaycan cə- miyyətini narahat edən əsas problemlərdən biri kimi mövzu ob- yektinə çevrilmişdir: «Bir dəstə quldur daraşıb yeyir, yığır, xalq, ziyalı qalıb yaman günə. Soyhasoy, götürhagötürdür. Milyonçu, milyarder olublar. Əlli cür fırıldaq işlədir, ölkəni talayır, xarici banklara toplayırlar. Bir gün bir qəza baş versə, erməni, rus gə- lib lap Bakını da tutsa, onlara zaval yoxdur. Qaçıb gedib dünya- nın harasında istəsələr yaşayacaqlar» (39, s. 13-14). «Ətirşah Masan» romanında müəllifi n ən çox diqqət yetir- diyi məsələlərdən biri insanların sosial problemlər üzündən doğma yurd yerlərini tərk edərək qürbət ölkələrə üz tutmasıdır. Əsərin əsas qəhrəmanlarından olan Ələddin bir zamanlar dola- nışıq ucundan doğma kəndini tərk edərək Rusiyaya getmişdir. Uzun müddət orada işləyən, əlinə pul salan Ələddin nəhayət, doğma vətənə qayıdaraq burada məskunlaşmaq, ömrünün son günlərini doğma insanlar arasında keçirmək istəyir. O, gətirdi- yi pulla ev tikməyə başlayır, lakin tikəcəyi binanı başa çatdı- ra bilmir. Çünki kənd artıq bir zamanlar onu tərk etdiyi yurd yeri deyildir. Ələddin öz doğma kəndində özünü qərib kimi hiss edir və yenidən qürbətə getmək barədə düşünür. Yazıçı 122 Əhməd Sami Elaydi Ələddinin timsalında öz vətənində qəribə çevrilən insanların ümumiləşdirilmiş surətini yaratmışdır. «Əylislinin nəsrinə əlavə etdiyi bir xüsusiyyət də kəndə məhəbbətin kənddən qa- çışla əvəzlənməsidir . Safl ığın iyrənc siyasi oyunlarla, sadəliyin hiylə ilə, təmizliyin iyrəncliklə əvəz edildiyi kimi» (27, s. 25). «Ətirşah Masan» romanında müasir Azərbaycan cəmiyyə- tini narahat edən mənəvi-əxlaqi problemlərin bir sıra aspektlə- rinə aydınlıq gətirilmiş, həmin problemlərin sosial qaynaqları bədii təhlil obyektinə çevrilmişdir. 3.2. Milli özünəqayıdış problemi İstiqlaliyyət dövrü Azərbaycan romanının ən çox müraciət etdiyi mövzulardan biri milli özünəqayıdış problemi ilə bağlıdır. Bu, bəhs olunan problemin çağdaş Azərbaycan cəmiyyəti üçün son dərəcə mühüm aktuallıq kəsb etməsindən qaynaqlanır. Qeyd edək ki, milli özünəqayıdış problemi bədii nəsrin di- gər formalarından daha çox roman janrında öz bədii ifadəsini tapmaqdadır. Bu da təsadüfi deyildir. Çünki milli özünəqayı- dış probleminin bədii təcəssümü üçün roman digər janrlardan daha böyük imkanlara malikdir. «Roman janrının inkişafı və çiçəklənməsi realizmlə sıx bağlıdır. Buna görə də romanın problematikasını realizmdən ayrı təsəvvür etmək mümkün deyildir. Realizm varlığın ob- yektiv təsvirini tələb edir. Romanda bu tələb özünün daha dol- ğun ifadəsini tapır» (6, s. 17). Müstəqillik dövrü Azərbaycan nəsrində milli özünəqayıdış problemi İsa Hüseynovun (Muğanna) «İsahəq, Musahəq», Elçin Hüseynbəylinin «Yovşan qağayılar» romanlarında əsas mövzu obyektinə çevrilmiş və onun bədii həllinə səy göstərilmişdir. Milli özünəqayıdış problemi İsa Hüseynovun (Muğanna) «İsahəq, Musahəq» romanında özünəməxsus şəkildə işlənil- Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 123 mişdir. Qeyd edək ki, adıçəkilən əsər yazıçının əvvəllər yazmış olduğu «Doğma və yad adamlar» romanının əsasında qələmə alınmışdır. «İsahəq, Musahəq» romanında milli özünəqayıdış problemi açıq publisistik səpkidə deyil, bədii müstəvidə qaldırıldığın- dan yazıçı qarşısına qoyduğu məsələni obrazların taleyi və ha- disələrin ümumi axarında canlandırmağa çalışmışdır. Bəzi tədqiqatlarda «nəsrimizin Nəsimisi» (144) (Yaqub Zəlimxan) kimi dəyərləndirilən İsa Hüseynov (Muğanna) romanda belə bir həqiqəti təsdiq etməyə çalışır ki, öz soykö- künü bilməyən, milli-mənəvi dəyərlərinə sahib olmayan xalq qloballaşan dünyada digər xalq və toplumların güclü təzyiq və təhdidlərinə məruz qalacaqdır. Bütün bunlar romanda şər- ti-metaforik yazı tərzi ilə təqdim olunduğundan oxucuya qa- ranlıq qala biləcək məqamların olması labüddür. «İsahəq, Musahəq» romanı həcmcə kiçik olsa da, məzmun və ideya yükü baxımından dərin və düşündürücü bədii sənət örnəyidir. Yazıçıya bələd olanların fi kirlərinə əsasən demək olar ki, burada avtobioqrafi k elementlər üstünlük təşkil edir. Roman müəllifi n baş qəhrəman kimi təqdim etdiyi gənc yazıçı Rəşidin dilindən nəql olunur. Yazıçı öncə Rəşidin uşaqlıq illə- rinə, daha doğrusu, o illərin konkret bir parçasına nəzər salır. Bu parça Rəşid və onun bacılığı Nailə (Nalə) ilə ilk tanışlıq səhnəsidir. İlk baxışda sadə kənd həyatını əks etdirən kiçik bir epizod – Seyid Əlinin qızı Nailəni gətirib Rəşidin anasına tap- şırması və müharibəyə getməsi bir qədər ağrılı olsa da, sadə görünür. Bu sadəlik isə İsa Muğannanın yazılarına xas olan maraqlı bir keyfi yyətdir. Onun yazılarında həmişə sadədən başlayıb, mürəkkəbə doğru irəliləmək özünü göstərir. Romanda təsvir olunan hadisələr bir-birini əvəzləyir; Rəşi- din anası rəhmətə gedir və o, bacılığı ilə Taftı nənə, İsa, Musa babanın yanında yaşamağa məcbur olur. Bu itki ilə barışa bil- məyən Rəşidin yeganə təsəllisi cəfalı Nalə bacısı olur. Lakin Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|