Kompyuter lingvistikasi: muammolar, yechim, istiqbollar

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“KOMPYUTER LINGVISTIKASI: 
MUAMMOLAR, YECHIM, ISTIQBOLLAR”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya 
Vol. 1 
 
№. 01 (2022)
 
http://compling.navoiy-uni.uz/
 
331 
ajratilganda omonimlik saqlanib qoladi yoki ular oʻrtasidagi bu xususiyat yoʻqoladi. 
Masalan,
ot 
feʻl 
badandan chiqadigan 
suyuqlik 
bittalab terib olmoq 
ter
ing
ter
ing
ter
ingiz
ter
ingiz
ter
laring
ter
laring
Bu yerda egalik va shaxs-son shakllari bir xil shakldagi ikki leksemaga qoʻshilib 
omonimlikni hosil qilmoqda. Bu shakllar asosdan ajratilganda ham leksemalar 
oʻrtasidagi omonimlik yoʻqolmaydi. Lekin bunday soʻzlarimiz juda kam hollarda 
uchraydi.
Yuqoridagi misolda grammatik shakllar boʻlmasa ham asoslar oʻrtasidagi 
omonimiya saqlanib qolgan. Shakl yasovchi bu qoʻshimchalar asosdan ajratilsa 
asoslar omonimik xususiyatga ega boʻlmasligi ham mumkin. Masalan, 
koʻz 
lar 
ot 
koʻz 
la
-r 
feʻl 
ter I (ot) 
leksemalar 
oʻrtasidagi 
omonimlik 
ter II (feʻl) 
ter
ing
I (ot) 
grammatik 
omonimlik 
ter
ing
II 
(feʻl) 

---

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“KOMPYUTER LINGVISTIKASI: 
MUAMMOLAR, YECHIM, ISTIQBOLLAR”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya 
Vol. 1 
 
№. 01 (2022)
 
http://compling.navoiy-uni.uz/
 
332 
Bu yerda asos faqat koʻz (ot) leksemasidan iborat, grammatik shakllar qoʻshilgach 
grammatik omonimiya hodisasi yuzaga kelmoqda. Grammatik omonimlar: 
1.
Leksema va soʻz shakl omonimligi 
2.
Soʻz shakl va soʻz shakl omonimligi kabi koʻrinishlarda uchraydi.
leksema
soʻz shakl 
ot
feʻl 
tort
ma
tortma 
Bu yerda tort (feʻl) asosiga ot yasovchi 
–ma
qoʻshimchasi qoʻshilib yangi leksemani 
hosil qilgan. Ikkinchisi esa feʻlning boʻlishsizlik qoʻshimchasi 
–ma
harakatni 
bajarmaslikni bildirib, faqat soʻzning formasini oʻzgartirmoqda. Bu leksema va soʻz 
shakl oʻrtasidagi grammatik omonimlik hisoblanadi. 
Terim I
va 
terim II
(ot) soʻzlarida esa soʻz shakl va soʻz shakl omonimligi 
yuzaga kelgan. 
Terim I
(tanadan chiqadigan suyuqlik) – ter+im (ot+egalik shakli), 
terim II
(tana) – teri+m (ot+egalik shakli) koʻrinishida boʻlib, har ikkisi ham soʻz 
shaklini hosil qiladi.
Grammatik omonimlikni yuzaga keltiruvchi grammatik shakllar
: -ma, -lar, 
la+r, -im, ing, -i, -si, -ga, -siz, -(i)ngiz, -(i)miz, -laring, -da, -ni, -cha, -moq, -ish, -
(a)r, -dan 
kabilar. Aynan shu shakllar nutqiy vaziyatda baʻzi soʻzlarga qoʻshilib 
omonimlikni hosil qiladi. Qolgan hollarda bunday hodisa kuzatilmaydi.
Leksema 
soʻz shakl 
qaynat