Kompyuterlashgan loyihalash tizimlari fakulteti, intellektual muhandislik tizimlari kafedrasi

Axborotlarni qayta ishlashning umumiy usullari. Axborotlami kodlashtirish
«Axborot» so‘zi, avvalgi sahifatlarda ta’kidlanganidek, lotincha «informatio» so‘zidan olingan bo‘lib, biror ish holati yoki kishi faohyati haqida ma’lum qilish, xabar berish, biror narsa haqidagi ma’lumot, degan ma’noni anglatadi.
Axborot tushunchasidan inson faoliyatining barcha sohalarida foydalaniladi. Ayni paytda uning miqdoriy tavsifi, ya’ni texnik-iqtisodiy va falsafiy, shuningdek, gnoseologik (axborot anglash vositasi sifatida), kibernetik kabi bir qator jihatlari farqlanadi.
1. Falsafiy nuqtai nazardan axborot ongga nisbatan ikkinchi darajali deb qaraladi. Ong ham, o‘z navbatida, borliqqa nisbatan ikkinchi darajali. Shundan kelib chiqqan holda, axborot signallaming tartibga solingan ketma-ketligi obrazi bo‘lishi lozim. Aniqroq aytganda, semantikaga (mazmun, mohiyatga) ega, fikr tashuvchi bo‘lishi kerak. Axborotning moddiy tashuvchisi axborotni uzatish va saqlashni aks ettirgandagina axborot mavjud b o‘lad i, aks holda borliq axborotsiz qoladi. Shunday qilib, axborot moddiy tashuvchining uzviy mazmuni va mohiyati sanaladi.
2. Kibernetik nuqtai nazardan tirik organizm, avtomatik harakatlanuvchi mashina yoki inson-mashina tizimi tomonidan amalga oshiriladigan har qanday jaray o n d a (ongli yoki ongsiz ravishda) axborot yuzaga keladi, uni qabul qilish, uzatish, qayta ishlash yuz beradi. Ayni paytda keladigan axborot signallari obyektning tashqi ta’sirlarga bo‘lgan munosabatini ishlab chiquvchi chiqadigan signallarga aylantiriladi.
Signallarni uzatish va axborotni qayta ishlash materiya yoki energiyaning borliq va vaqtda harakatlanishi hamda obyektlar yoxud muhitlarning o‘zaro aloqasi holatini, tarkibining o‘zgarishini yuzaga keltiruvchi har qanday jarayonlar yordamida amalga oshirilishi mumkin.
3. Axborot nazariyasida ko‘pincha «axborot miqdori» tushunchasidan foydalaniladi. Bunda asosan axborot - bu axborot olinguncha va olingandan so‘ng m umkin bo‘lgan javoblar sonining funksiyasi ekanligi anglashiladi. Axborot harakatlanishi undagi mavhumlikni (noaniqlikni) bartaraf etishdan iborat.
4. Informatika nazariyasida saqlash, qayta tuzish va uzatish obyekti sanalgan barcha ma’lumotlar axborot deb yuritiladi. Bunday hollarda axborot, boshqaruv maqsadida uni qayta tashkil etish nuqtayi nazaridan ko‘rib chiqiladi.
5. Iqtisodiy-xo‘jalik faoliyatida axborot deganda, keng ma’noda, atrof-muhit to‘g‘risidagi har qanday ma’lumotlar tushuniladi. Bu ma’lumotlar atrof-muhit bilan o‘zaro aloqadan, unga moslashishdan va uning o‘zgarishi jarayonidan olingan b o‘lishi mumkin.
Iste’molchi nuqtayi nazaridan axborot - bu eng oxirgi foydalanuvchi tomonidan olingan tushunchalar va foydali deb baholangan yangi ma’lumotdir.
Yuqorida qayd etilganlami izohlagan holda, axborotga quyidagicha ta’rif berish mumkin. Axborot - bu yaratuvchisi doirasida qolib ketmagan va xabarga aylangan, bilimlar noaniqligi, to‘liqsizligi darajasini kamaytiradigan hamda og‘zaki, yozma yoki boshqa usullar (shartli signallar, texnik vositalar, hisoblash vositalari va hokazo) orqali ifodalash mumkin bo‘lgan atrof-muhit (obyektlar, voqeahodisalar) to‘g‘risidagi ma’lumotlardir.
Mazkur yo‘nalishda quyidagilar muhim sanaladi:

• 
  axborot - bu har qanday ma’lumot emas, balki u mavjud noaniqliklami kamaytiruvchi yangi bir ma’lumotdir;
  
• 
  axborot uni yaratuvchidan tashqarida mavjud bo‘ladi, u o‘z yaratuvchisidan uzoqlashgan, inson tafakkurida aks etgan bilimdir;
  
• 
  axborot xabarga aylandi, chunki u belgilar ko‘rinishida ma’lum bir tilda ifodalangan;
  
• 
  xabar moddiy tashuvchiga yozib qo‘yilishi mumkin (xabar axborotni uzatish shaklidir);
  
• 
  xabar uning muallifi ishtirokisiz aks ettirilishi mumkin;
  
• 
  u jamoat kommunikatsiyasi kanallari orqali uzatiladi.
  

Axborot tashkilotga quyidagi imkoniyatlami beradi:

• 
  tashkilotning strategik, taktik va tezkor maqsad hamda vazifalarini belgilash;
  
• 
  tashkilotning, bo‘linmalaming joriy holatini, ulardagi jarayonlarni nazorat qilish;
  
• 
  asosli va o‘z vaqtidagi qarorlarni qabul qilish;
  
• 
  maqsadga erishishda b o‘linmalar ishini muvofiqlashtirish.