Konferensiya maqolalar to'plami tayyor (5). pdf

---

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: 
https://www.researchgate.net/publication/363614844
Pedagogik qobiliyatning turlari va ularning tasnifi
Article
· September 2022
CITATIONS
0
READS
49,137
1 author:
Farkhod Karimov
Alisher Navo'i Tashkent State University of the Uzbek Language and Literature
16
PUBLICATIONS
0
CITATIONS
SEE PROFILE
All content following this page was uploaded by 
Farkhod Karimov
 on 17 September 2022.
The user has requested enhancement of the downloaded file.

---

___________________________________________________________________________________ 
1 

---

ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA 
RTA MAXSUS 
VAZIRLIGI 
ALISHER NAVOIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT 
ZBEK TILI
VA ADABIYOTI UNIVERSITETI
IJTIMOIY-GUMANITAR FANLAR KAFEDRASI
GUMANITAR FANLARNI 
QITISHNING 
ZAMONAVIY ILMIY Y
2-A
viy respublika ilmiy-amaliy onlayn konferensiyasi
M A T E R I A L L A R I 
Toshkent 2022

---

ISBN: 978-9943-8154-8-3 
372.800.2 
KBK: 74.267 
hayotining barcha j
bosqichi hisoblanadi. Shuning uchun ham mehnat bozorida raqobatdosh, yuqori malakali 
mamlakat ijtimoiy siyosatining asosiy negizini tashkil etadi. Mazkur masalani hal qilishda 
ijtimoiy-
universitetida 2022-yil 19-
-
ilmiy-amaliy onlayn konferensiya materiallaridan iborat. 
2022- 
-texnik tadbirlar rejasiga 
muvofiq tashkil etilgan. Ilmiy anjumanda 
-o qituvchilar, 
ijtimoiy-
dqiqotlar olib borayotgan respublikamiz 
olimlari, doktorantlar va mustaqil tadqiqotchilarning maqolalari jamlangan. 
Sh. Sirojiddinov f.f.d., professor. 
Ilmiy muharrirlar: 
I. Aslonov. psixol.f.n., dotsent, D. Arapbaeva psixol.f.n., dotsent. 
Taqrizchilar: 
L. Raupova f.f.d. professor. 
V. Muxamedjanova t.f.n. dotsent, M. Karimova,
Z.Umirova
Tuzuvchilar: 
I. Aslonov. psixol.f.n., dotsent, D. Arapbayeva psixol.f.n., dotsent, Sh. 
Muxamedov, S.Haydarov, G.Jobborova, F.Karimov, A. Zarifov 
Sahifalovchi va dizayner: 
A.Zarifov.
javobgardirlar.
372.800.2 
KBK: 74.267 
ISBN: 978-9943-8154-8-3
P
MCHJ nashriyoti, 2022 y. 

---

331 
yirik falsafiy-axloqiy masalalariga 
z qarashlarini bayon etadi, eng il or 
insonparvar axloqni tashviq etadi.
Xulosa rnida shuni aytish mumkinki, adabiyotshunos olim Izzat Sulton
Zahmatkash olim ulu shoirning barcha asarlari hamda Navoiy zamondoshlari
tarixchi, adabiyotshunos olimlar asarlari asosida ulu zbek shoirining tarjimai 
holini, k
y
hayoti, ijodi, ijtimoiy-siyosiy faoliyati haqida qimmatli 
lar beruvchi ulkan 
badiiy obidadir. 
Foydalanilgan adabiyotlar r yxati: 
1. Izzat Sulton. Navoining qalb daftari. Toshkent: afur ulom nomidagi 
badiiy adabiyot nashriyoti, 1969. 
2. Sirojiddinov Sh., Yusupova D. Navoiyshunoslik. Toshkent: Tamaddun, 
2018. 
3. Sirojiddinov Sh. Alisher Navoiy aqidalari. Toshkent: Navoiy universiteti 
nashriyot-matbaa uyi, 2018. 
4. Q shjonov A. Ilm va ijod olamida. T., 1980. B.46.
5. Mamajonov S. Ulkan olim va dramaturg // Saodat. 1980. -
B.10 
PEDAGOGIK QOBILIYATNING TURLARI VA ULARNING TASNIFI 
T xtaqulova Dildora Shukurjon qizi
Tarjima nazariyasi va amaliyoti fakulteti 
207-guruh talabasi 
Ilmiy rahbar: Karimov Farxod Toshtemirovich
[e-mail] 
Alisher Navoiy nomidagi 
qituvchisi 
Pedagogik faoliyatdagi muhim jihatlardan biri bu pedagogik qobiliyatdir.
Pedagogik qobiliyat bu qobiliyat turlaridan biri b lib, kishining pedagogik 
faoliyatga yaroqliligini va shu faoliyat bilan muvaffaqiyatli shu ullana olishini 
aniqlab beradi. Pedagogik psixologiyada 
qituvchilik faoliyatida pedagogik 
qobiliyatlarning tutgan rnini ilmiy izohlab berishga oid samarali tadqiqotlar olib 
borilgan. 
Pedagogik qobiliyat ham z navbatida bir qancha turlarga b linadi. Dunyo 
olimlari pedagogik qobiliyatni 
zlarining nazariyalariga asoslanib, turlicha 
guruhlarga ajratib chiqishgan. Masalan: F.N.Gonobolin pedagogik qobiliyatni 
quyidagi turlarga ajratishni taklif qilgan. 
1. Didaktiv qobiliyatlar 

---

332 
2. Akademik qobiliyatlar 
3. Pertseptiv qobiliyatlar 
4. Kommunikativ qobiliyatlar 
5. Tashkilotchilik qobiliyati 
6. Avtoritat qobiliyatlar 
7. Kommunikativ qobiliyatlar 
8. Pedagogik xayolot 
9. Diqqatni taqsimlay olish qobiliyati 
T.I.Gavakov esa quyidagicha ifodalagan; 
- 
oluvchilarni his eta olish qobiliyati 
- kishilar bilan samimiy muloqot olib borish, muloqotchanlik 
- kasbiy yetuklik 
- 
rsatish va mantiqiy ishontirish qobiliyati 
- z- zini boshqara olish qobiliyati 
- ijodiy ishga qobiliyatlilik 
Tarbiyaviy ishni tashkil etish bilan bo liq qobiliyatlar esa, boshqa 
shaxslarning ichki hissiyotlarini tushuna olish, boshqalar haqida qay urish, zini 
taqlid uchun namuna sifatida k rsata olish, tarbiyaviy jarayonda har bir shaxsning 
ziga xos shaxsiyliklarini hisobga olish, ra batlantirish, bir-birini tushuna olish, 
vaziyatga mos ravishda muloqot uslubini tanlay olish, zining shaxsiy tajribalarini 
boshqalarga yetkazib bera olish, 
z ustida mustaqil shu ullana olish va 
rivojlantirishda namoyon b ladi. 
Pedagogika va psixologiya sohasida olib borilgan ilmiy tadqiqotlarga 
asoslanib, 
beruvchining pedagogik mahoratlarini quyidagicha tavsiflash 
mumkin: 
1. Oson y l bilan murakkab b lgan bilimlarni 
oluvchiga tushuntira 
olish qobiliyati didaktik qobiliyat deb ataladi. Bunda 
qituvchi 
quv 
q llanmalarini tushunarli tarzda quvchiga yetqaza olishi kerak, quvchilarda 
mustaqil fikrlay olish k nikmalarini shakllantirishi va zaruriyat tu ilganda 
quvchiga yanada tushunarli b lishi uchun quv q llanmalariga zgartirish 
kirita oladi va yanada soddalashtirish oqibatida murakkab narsa oddiy holatga 
keladi. 
2. Barcha fanlar b yicha muayyan bilimlarga ega b lishlik akademik 
qobiliyatdir. Ushbu qobiliyatga ega b lgan 
beruvchi z faniga oid b lgan 
quv q llanmasi bilan cheklanib qolmay, izlanishlar orqali, fan-texnika va 
ijtimoiy-siyosiy hayotga doir qiziqishlar orqali yanada k proq bilimga ega b ladi. 
3. 
rsata olish pertseptiv tur deyiladi. 
Ushbu turda 
oluvchining emotsional holatini xolis baholagan holda, 
psixologik ziga xoslikni aniqlay olish lozim. 
4. 
lishi,
zlash talab etiladi. 

---

333 
5. 
quvchilarni xilma-xil faoliyat turiga jalb qilish uchun tashkilotchilik 
qobiliyati mujassam b lishi lozim. Ushbu qobiliyat orqali quvchilarni guruh 
b lib ishlashga, muhim vazifalarni jamoa b lib hal qilishga ruhlantiradi. 
6. Avtoritar qobiliyat, bunda talim beruvchining dadilligi, chidamliligi, 
quvchilarga 
etishga, bu ishonchni quvchilarga yetkaza olishiga bo liq b ladi. 
7. Muomala va muloqot rnata olish qobiliyati, bunda quvchilar bilan har 
qanaqa vaziyatda chiqishib keta olish, zaro munosabat rnata olishlik talab 
etiladi. 
8. Oldindan k ra olishlik qobiliyatiga ega b lish bu degani; quvchilar 
kelajagini uning harakatlari orqali bashorat qila olish. Ushbu qobiliyat pedagogik 
optimizimga, tarbiyaning qudratiga, odamga ishonish bilan bo liq. 
9. Diqqatni taqsimlash qobiliyati bir necha obyektlarga bir davrning zida 
z munosabatini bildirish. Qobiliyatli, tajribali qituvchi materialni bayon qilish 
mazmunini va shaklini, z fikrini (yoki quvchi fikrini) diqqat bilan kuzatadi, ayni 
vaqtda barcha 
quvchilarni 
z diqqat-
tushunmaslik alomatlarini hushyorlik bilan kuzatib boradi, barcha intizom buzilish 
bordan qochirmaydi, nihoyat z shaxsiy xatti-harakatlarini (mimikasi, 
pantomimikasi, yurish-turishini) ham kuzatib boradi. 
10. Konstruktiv qobiliyat - quv-tarbiya ishlarini rejalashtirish va natijasini 
oldindan aytish qobiliyati. Bu qobiliyat quvchi shaxsining rivojini loyihalashga, 
quv-tarbiya mazmunini, shuningdek, quvchilar bilan ishlash metodlarini tanlab 
olishga imkon beradi. 
11. Tadqiqotga layoqatlilik, z faoliyatini, bu faoliyat jarayonini va uning 
natijalarini tekshirish hamda rganish natijalariga muvofiq faoliyatni qayta qurish 
qobiliyati gnostik qobiliyat deb ataladi. 
Olimlarning uzoq yillar olib borgan ilmiy tadqi qotlari va kuzatishlari natijasida 
pedagogik qobiliyatning quyidagi asosiy sifatlari ajratib k rsatilgan:
1. z kasbiga muhabbat, quvchilarni seva olishi.
2. Mutaxassislik fanini mukammal bilishi, unga qiziqishi.
3. Pedagogik taktga (odob va g zallikka) ega b lish.
4. Bolalar jamoasiga singib keta olish.
5. z mehnatiga ijodiy yondashish.
6. Javobgarlikni his etish.
7. Tarbiyaviy bilimlarni egallaganligi.
Shu 
rinda aytadigan b lsak ushbu pedagogik qobiliyatlarning barchasi 
rinadiki, ushbu 
qobiliyatlarning barchasiga ega b lishlik talab etiladi, albatta, imkon boricha 
mukammal inson b lmaganidek ushbu qobiliyatni hammasini t laqonli 
bajarishning imkoni ham b lmasligi mumkin. Ushbu holatlarda 
beruvchi 
zining boshqa qitish metodikasi va qobiliyatlari orqali osongina chiqib ketishi 
mumkin. 

---

334 
Shuningdek, pedagogik takt psixologiyasini rganishda psixolog I.V.Straxov 
benihoya katta hissa q shgan. Uning fikricha bunda muhimi 
llashda maqsadga 
muvofiq pedagogi
olish, quvchi shaxsining psixologik xususiyatlari va uning imkoniyatlari hamda 
mazkur pedagogik holatlarini hisobga olish zarurdir.[4] 
Maxsus pedagoglik qobiliyatlari ichida shundaylari ham borki, ularni aniq 
ular har ikkalasi uchun ham bir xilda zarurdir. Bu narsa - pedagogik muloqot, 
muomaladir. Psixolog olim V.A.Kan-Kalik bunday qobiliyatni tadqiq qilib shunday 
Muloqot uning eng murakkab tomonlaridan biridir, negaki u orqali pedagogik 
faoliyatning eng asosiy maqsadi - 
amalga 
- shaxslara
muhim tomonidir. 
kommunikativ qobiliyat - bu bolalar 
tuqlarini 
talabalarini vatanga sadoqat ruhida tarbiyalash bilan birga ularning qalbida olijanob 
fazilatlarni qaror toptiradilar. Shunday ekan, pedagoglarning pedagogik mahoratida 
shaxsiy faoliyat tizimini ishlab chiqish muhimdir. Hayot - kashfiyotlar olami. 
Tajriba, uslub, fikrlar rang-barang. U samarali mehnat natijasida isbot va dalillar 
sohasidagi muvaffaqiyatlarining muhim 
sligi 
zarur. 
Xulosa rnida shuni yodga olishimiz lozimki, har bir inson zining turli xil 
qobiliyatlari bilan yaratiladi, hayotiy tajribasi, malakasi orqali ushbu qobiliyatlar 
sayqallanib boradi. Inson qachongina biror vaziyatga duch kelmasa aslo qobiliyatini 
bila olmaydi. 
beruvchi ham 
oluvchining shaxsiy harakterlari orqali z 

---

335 
qobiliyatlarini kashf etadi. Agarda yuqorida 
lab tilgan qobiliyatlarning bir 
nechtasi mujassam b lmasa, u holda 
beruvching z shaxsiy qobiliyati kelib 
chiquvchi b shliqni t ldirishga yordam beradi. 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
- 
- 
2.
Azizx jaeva N. N. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat.
Toshkent: Nizomiy nomidagi TDPU, 2006.
3.
Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. Darslik. N. T. Omonov, N. 
-
2009.
4.
Xoliqov A. Pedagogik mahorat. T. : IQTISOD-MOLIYA, 2011.
5.
Hikmatnoma. //T plovchi N. Eshonqulov. Toshkent: Ch lpon, 1992 3 
NUTQ MADANIYATI HAQIDA TUSHUNCHA VA UNING ASOSIY 
ELEMENTLARI
Xamidullayeva Umida Maxmud qizi 
Tarjima nazariyasi va amaliyoti (ingliz tili) 
fakulteti talabasi 
Ilmiy rahbar:
Qahhorov ktam Jamolovich
[e-mail]
Alisher Navoiy nomidagi ToshD
tyutori 
puxta rganish, uning tovushlar tizimi, lu aviy tarkibi, grammatik qurilishini, 
fanning boshqa sohalari bilan aloqadorligini rganishga ba ishlangan qator ishlar 
notiqlik san atini rganish b yicha ham ancha muvaffaqiyatlarga erishildi. Bu 
yutuqlar filologik y nalishdagi oliy 
muassasalari qoshida nutq madaniyati 
masalalarini rganuvchi alohida b limlarning tashkil qilinishi, alohida fan sifatida 
oliy quv yurtlari 
-axborot vositalari matbuot, 
y
ibot-tashviqot ishlarining y lga q
jamoalarida taniqli s z ustalari, notiqlar bilan uchrashuvlar, davra suhbatlarining 
tkazilishida yaqqol k
rganishga 
qaratilgan har xil darslik va quv q llanmalarning yaratilishi, sharq notiqlik 
san atini tadqiq etish, k pchilikka sodda va ravon tilda tushuntirishga 
View publication stats