“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G‟OYALAR,
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 19-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE
KONFERENSIYASI
www
.
bestpublishing.
org
188
MOSLIK TUSHUNCHASI, MOSLIK USTIDA AMALLAR.
Usmonov Maxsud Tulqin o„g‟li
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti
Qarshi filiali 3-kurs talabasi
Annotatsiya:
To‗plamdagi munosabatlardan tashqari, ko‗pincha ikki to‗plam
elementlari orasidagi, masalan, kesmalaming uzunliklarini o‗lchash jarayonida X
«kesmalar» va Y «haqiqiy sonlar» yoki A «tekislik nuqtasi» va B «haqiqiy sonlar jufti»
orasidagi munosabatlami qarashga to‗gri keladi. Bunday munosabatlar mosliklar deb
ataladi.
Kalit so‟zlar:
amalda kvadratlar yonma-yon, ustma-ust qo‗yiladi, kesmalar bilan
tutashtiriladi va hokazo,mostlik tushunchasi, to‗plam elementlari.
O‗z mohiyatiga ko‗ra, ikki Xva Tto‗plam elementlari ora- sidagi moslik to‗plamdagi
munosabat kabi juftliklar to‗plamini ifodalaydi hamda X va Y to‗plamlar dekart
ko‗paytmasining qism to'plami bo'ladi.
Chekli to‗plamlar orasidagi moslik grafiklar yordamida ham ifodalanadi. Buning
uchun R moslikda bo‗lgan barcha sonlar jufti koordinata tekisligidagi
nuqtalar bilan
tasvirlanadi. Buning natijasida hosil bo'lgan figura R moslikning grafigi bo‗ladi. Aksincha,
koordinata tekisligi nuqtalarining ixtiyoriy qism to‗plami biror moslikning grafigi
hisoblanadi.
1- misol. X- {3; 5; 7; 9} va Y= (4; 6} to‗plam elementlari orasidagi «katta»
mosligining grafigini chizing.
Y e c h i s h. Buning uchun berilgan to'plam elementlari nuq- talar bilan belgilanadi va
X to‗plam elementlarini tasvirlovchi nuqtalardan Y to'plam elementlarini tasvirlovchi
nuqtalarga strelkalar o‗tkaziladi, bunda «katta» mosligi bajarilishi kerak. Masalan, strelka 5
nuqtadan 4
nuqtaga borishi kerak, chunki 5 soni 4 dan katta. 7 nuqta 4 va 6 nuqtalarga
bomvchi strelkalari orasidagi «katta» mosligiga ega.
Berilgan moslikda bo‗lgan sonlar juftini yozamiz: (5; 4), (7; 4), (7; 6), (9; 4), (9; 6).
Xto'plam elementlarini OXo‗qda, Yto'plam elementlari orasidagi «katta»
mosligining
grafigi hosil qilinadi. Moslikni bunday tasvirlash ularni berilgan moslikda cheksiz ko‗p
sonlar jufli bo'lgan vaziyatda ko'rgazmali tasvirlash imkonini beradi.
2- misol. X= R va Y = {4; 6} to‗plam elementlari orasidagi «katta» mosligining
grafigini yasang.
Ye chish. Bu holda Yto‗plam elementlari abssissalar o‗qini butunlay to'ldiradi, Y
to‗plam esa ikkita elementdan iborat: 4 va 6. X va Y to‗plamlar elementlari uchun «katta»
mosligi berilgani uchun Xto‗plamdagi qanday sonlar 4 dan katta ekani aniqlaniladi. 4 dan
katta hamma sonlar OX o'qida 4 sonini tasvirlovchi nuqtadan o‗ng tomonda joylashadi.
Demak, abssissasi, (4; °o) oraliqdan olinuvchi, ordinatasi esa 4 ga teng bo‗lgan
barcha
nuqtalar AB nurni hosil qiladi. Bu nur bosh- lang‗ich nuqtaga ega emas, chunki (4; 4) nuqta
