Koreya tarixi

T ash q i u ru sh lar 
907 yili Xitoyda Tan sulolasi qulashi turli
guruhlar orasida o'zaro nizolar va ig 'v o - 
nayranglar boshlanishiga sabab bo'lgan . Aynan shu vaqtda Kor- 
yodan sh im o li-g'arb d ag i kidan qabilalari birlashib, davlatini tuz- 
gan. U lar 926 yili Boxay (Parxe)ni, 946 yili esa Shim oliy Xitoyning 
boshqa katta hududlarini bosib olgan ham da ly a o im periyasini 
e ’Ion qilgan. U lar X asrning ikkinchi yarm ida A m nokkan daryosi 
havzasidagi keng hud u d lam i bosib olib, Koryo chegarasigacha ye-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

52
V B o b . K O R YO D A V LA TI
tib borganlar. 960 yili Xitoyning janubiy va m arkaziy xududlarida 
Sun sulolasi hokim iyati o'rnatilgan. Xitoy Sun va Lyao im periyasi 
o'rtasida boMgan urushda Koryodan yordam so'rab, m urojaat qil- 
gan. Lekin Koryo bu m ojaroda b iro r-b ir tom onga yon bosm agan.
993 yilda Sun im periyasi tarafdorlari tom onidan Lyao im peri- 
yasi tom oniga o'tishga boMgan m urojaatga rad javobi berilgandan 
so'ng, kidanlar Koryo davlatiga urush boshlab, m am lakat hudu- 
diga bostirib kirgan. Dastlab, u lar koreys arm iyasining old qism 
jangchilarini m ag'lub qilgan, lekin tez orada asosiy qo'shin bilan 
to'qnashib, deyarli m ag'lub bo'lgan. K eyinchalik esa m am lakatlar 
orasidagi aloqalar jarayonida sarkarda So Xi K oryodan kidanlarni 
chiqib ketishga m ajbur qilgan.
1009 yili K oryoda davlat to'ntarishi bo'lgan . Sarkarda Kan Jo 
hukm dor Van M okchon (997-1009 yy )ni taxtdan ag‘darib, avvalroq 
o'zin in g him oyachisi bo‘lgan van Xyonjon (1009-1031 yy.)ni taxt- 
ga o'tqizadi. 1010 yili im perator Shen-szun boshchiligidagi 4 0 0 0 0
kidanlar Kan Joni jinoyatlari uchun jazolash m aqsadida Koryoga 
yana bostirib kirgan. Ular Kan Jo arm iyasini m ag'lub qilib, uni asir- 
ga oladi va keyinchalik qatl qiladi. K idanlar poytaxtda talonchilik 
ishlarini olib borishgan. K eyinchalik sarkardalar Yan Gyu va Kim 
Suk Xin boshchiligidagi Koryo arm iyasi hujum qilib, kidanlarga 
jidiy zarba berishgan. Ular 30 m ingdan ortiq asirni ozod qilganlar. 
Chekinayotgan kidanlarga A m nokkan daryosidan kechib o'tishda 
ham jiddiy zarba berishgan
Biroq, kidanlar Koryoni bosib olish rejasidan butkul voz kechish- 
magan va uning chegara hududlariga doim iy ravishda hujum qilib 
kelgan. 1014 yil m amlakatda navbatdagi davlat to'ntarishi bo'lib, 
vaqtincha harbiylar poytaxtda hokim iyatni qo'lga olgan. Bu vaziyat- 
dan foydalangan kidanlar Am nokkan daryosi qirg'og'ida o'zlarining 
qal'asini qurishgani bois ko'plab Koryo aholisi boshqa qirg'oqqa qoc- 
hib o'tgan. 1018 yili kidanlam ing ko'p sonli armiyasi yana Koryoga 
bostirib kirgan. Ularga sarkarda Kan Gam chxan boshchiligidagi ar- 
miya qarshi chiqib, ular kidanlarga jiddiy zarba bergan. Janglarda 
omon qolgan kidardar poytaxtga qarab yurgan. Biroq, ulam i ta'qib 
qilgan knryolar doim iy hujum qilib turgan. 1019 yilda Kuju yaqini- 
dagi katta jangda kidanlar butkul magMub bo'ldi va Koryoni bosib 
olish rejasidan butkul voz kechishga m ajbur bo'ladi.
K idanlar im koniyat darajasida kuchsizlantirish m aqsadida
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

V B o b . K O R YO D A V L A 7I
53
chjurchjen qabilasi bilan birlashishga harakat qiladi. 1104 yili ular 
chegaradagi koryoliklarning qaJ'asigahuju m qiladi. 1107 yili chjurc- 
hjenlar Koryoga yana hujum qiladi, lekin ular bu jangda yengila- 
dilar. Koryo jangchilari chjurchjenlarning 135 ta aholi m anzillarini 
bosib olib, bu yerlarda 
9
ta qal'a quradi. A m m o Koreya arm iyasini 
boqish im koniyati bo'lm aganligi bois tarqatib yuborildi. Ayniqsa, 
chjurchjenlar hujum i vaqtida davlat kuchsizlandi. N atijada 1109 
yil K oryo bosib olgan yerlarini qaytarishga m ajbur boMadi.
1115 yili chjurchjenlar Szin im periyasi tuzilganini e'!on qiladi. 
1125 yili ular kidanlarning Lyao im periyasini bosib oladi, 1126 yili 
Xitoyning Sun im periyasi h ududlari egallangan. 1127 yili Szin Shi- 
m oliy Xitoy yerlarining barchasini bosib oladi, Sun sulolasida faqat 
janubiy hududlargina qoldi. Koryo davlati esa Szinning vassalligi- 
ni tan oladi.
K o ry o n in g k u c h s iz la n is h i 
XII asr Koryodagi ijtim oiy-siyo-
siyhayot o'zaro ichki urushlar va 
dehqonlar g'alayonlari davri bo'lib, bu davlatning kuchsizlanishi 
natijasi b o ig a n .
M ansabdor lavozim lar uchun im tihon joriy etilishi am al- 
dorlar sonining oshishiga olib keldi. N atijada XI asrda hukum at 
ularga xizm at nadellarini berishni to'xtatdi. Biroq, yerlar yetish- 
m asligi vanlarga o'z!arin in g qarindoshlari va "xizm at ko'rsatgan 
m an sabdorlar"ga katta yerlarni berishga m onelik qilm adi. Shun- 
day qilib, m am lakatda katta m iqdordagi boylik va siyosiy tasirg a 
ega bo'lgan "n u fu zli oilalar" shakllandi. Bu davrda soliq yukining 
o irligi va ko'p m iqdordagi qarzlardan dehqonlar vayron bo'lib, 
b o r-y o 'g 'id a n ayrilishi tufayli "n u fu zli oilalar" va am aldorlar deh- 
qonlarning nadellarini bosib oladi. N atijada, dehqonlarning xona- 
vayron bo'lishi davlat g'aznasiga tushadigan tushum larning keskin 
kam ayishiga olib keldi. Katta yer egalari esa yerlarini m ustahkam - 
lash bilan birga, o'zlarining otTyadlarini tuzgan, lekin m am lakat 
arm iyasi harbiy salohiyatini y qotib kuchsizlandi.
H arbiy va harbiy boMmagan am aldorlam ing m am lakatda tutgan 
siyosiy m avqeiga ko'ra o'zaro qaram a-qarshiliklar kuchayib bor- 
gan. Ba'zi holatlarda davlat to'ntarishlari bo'lib turgan. Bu davrda 
hokim iyat tepasidagi vanlar qo'g'irch oq hukum at vazifasini bajar- 
gan bo')ib, am alda hokim iyatni "ta'sirli oilalar" boshqargan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

54
V B n b . K O R YO D A V LA Tl
XI asrning ikkinchi yarm ida m am lakatdagi "nufuzli oila"lardan 
biri bu kyovonlik Lilar sulolasi bo'lgan. Li Jayon o'zining uchta qi- 
zini van M ujonga turm ushga uzatgan. Uning o'zi esa hukm dom ing 
bosh m aslahatchisi bo'lib, am alda davlatni boshqargan. XII a srb o s- 
hida uning nevarasi Li Jagyom ham qizini van Yejonga bergan, ke- 
yinchalik u 2 qizini van Injonga uzatgan. U Bosh m aslahatchi lavo- 
zimi bilan birga harbiy vazirlik va m ansablar vazirligini boshqarib, 
qo'lida katta hokim iyatni to'plagan. 1126 yili u davlat to'ntarishini 
amalga oshirib, Injonni uy qam og'i bilan jazolagan. Lekin, 1127 yili 
g'arbiy poytaxt Sogyon (zam onaviy Pxenyan)dan bo'lgan am aldor- 
lar yordam i tufayli Li Jagyom qo'lga olinib, surgun qilinadi.
1135 yili poytaxtdagi m arkaziy hokim iyatdan norozi bo'lgan
Sogyon vani qarindoshlari bo'lgan m ahalliy aslzoda va zodagonlar 
o'lkaning sh im oli-g'arbid a bo'lgan dehqonlar g'alayonini q o 'lla b - 
quvvatladi. Katta m iqdordagi soliqlar va m ehnat m ajburiyatlari- 
dan tashqari ushbu o'lka dehqonlar chegara hududlaridagi qo'shi 
arm iyanni boqishi va chegaradan  tadigan m am lakat ham da xori- 
jiy elchilarga xizm at ko'rsatishi lozim bo'Igan.
G 'alayonning g'oyaviy rahnam osi buddaviy rohib M yochxon 
bo'Iib, u Koryo davlatining barcha balo-ofatlariga sabab uning 
poytaxtining geografik joylashuvii bilan b o g iiq , deb aytiladi. Shu 
bois, poytaxtni Sogyon shahriga ko'chirish taklifi bilan chiqqan. 
Bundan tashqari, M yochxon Szin im periyasi va uning Sogyondagi 
ham fikrlari oqsuyak am aldorlarga bo'ynsu nm aslikni d a'vat qiladi 
ham da ularga qarshi q o'zg'olon ko'tarib, yangi davlat tuzganligini 
e'lon qiladi. Q o'zg'olonn i bostirish uchun davlat arbobi va taniq- 
li olim Kim Busik boshchiligidagi arm iyani yuboradi. Bu vaqtda 
qo'zg'olonchilar orasida ixtilof paydo bo'ladi. Bu qarshilik yakuni- 
da M yochxon va uning yaqin ham fikrlari  ldirildi va Sogyon bir 
yil davom ida him oyalandi. Biroq, 1136 yilning bahorida hukum at 
qo'shinlari shaharga kirib, qo'zg'olon shafqatsizlarcha bostirdi.
H ukum atga qarshi harakatlar m a'Ium m uddat davom etgan. 
1162 yili m am lakatning turli hududlarida dehqonlar g'alayonlari 
bo'lib turgan, 1166 yili Txam na (zam onaviy Chejudo) orolida katta 
g'alayon bo'ladi.
Yuqorida aytib o'tilganidek, harbiy va harbiy bo'Jm agan amal- 
dorlar o‘rtasidagi o'zaro ziddiyatli vaziyatdan doim iy ravishda od- 
diy avom xalq zarar ko'rgan. 1170 yilda harbiy qo'm ondon Chon
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

V Bob K O R YO D A V LA TI
55
Junbu davlat to'ntarishini am alga oshiradi. 0 'z in in g axloqsizliklari 
va bem a'ni qiliqlari bilan m ashhur bo'lgan Van Iyjon (1146-1170) 
xalqning noroziligi sabablisurgunga yuboriladi ham da taxtga uning 
akasi M yonjon (1170-1197) chiqadi. Lekin amalda m am lakatni Chon 
Junbu boshqargan. H arbiy majlisning davlat boshqaruvida o'm i 
katta bo'lgan, joylarda ham hokim iyat harbiylar qo'liga o'tgan.
H arbiy bo'lm agan am aldorlar va b a'zi buddaviy ibodatxonalar 
tom onidan harbiylar hokim iyatini bir necha m arta ag'darishga ha- 
rakat qilingan (1173, 1174 yillar), am m o bu harakatlar natijasiz ya- 
kun topgan. 0 'z navbatida, harbiy am aldorlar orasida hokim iyat 
uchun kurashlar boshlanadi. N atijada Chon Junbuning o'zi ham
o'ldiriladi.
M am lakatda taxt uchun bo'lgan o'zaro ichki nizolar dehqon- 
lar qo'zg'olon lari (1175-1178) bilan davom etgan. Sh im o li-g 'arb iy
o'lkadagi dehqonlar g'alayonlari bostirilgandan keyin norozilik 
harakatlari m arkaziy va janubiy tum anlarga ko'chgan. Isyonchi- 
lar am aldorlar va zodagonlarning qo'rg'on larin i yoqib, ularning 
izdoshlarini o'ldirishgan, bosib olingan yerlardagi om borlardan 
oziq-ovq atlarn i aholiga tarqatishgan. Jang qilishga iqtidorli va 
yirik otryad hisoblangan dehqon M ani boshchiligidagi otryad hu- 
kum at uchun eng xavfli bo'lgan. 1176 yili u Konju viloyati M yon- 
xakso qishlog'idagi dehqonlar g'alayoniga boshchilik qilgan. 
D ehqonlar otryadlari Kyosan provinsiyasi sharqidagi Kayasan va 
M iriksan tog'larida va boshqa joylarda harakatlangan. U lam i bos- 
tirish uchun janubga m axsus hukum at qo'shini yuborilgan. 1177 
yilda M ani m uzokaralar uchun poytaxtga chaqirilgan. Bu davrda 
hukum at qo'shinlari Kyonsandagi dehqonlar otryadlarini tor-m or 
qilgan va M anining oilasi garov tarzda asir olingan. So'ngra M ani 
yangi q o'zg'olon ga rahbarlik qilgan. Uning otryadi qisqa m uddat- 
da qator shaharlarni egallab, q o'zg'olon 4 provinsiyaga yoyilgan 
va bu hududlardagi 50 ta m anzil egallab olingan. M ani yana bir 
bor m uzokara uchun chaqirilgan vaqtda qo'lga olinib, qatl qilin- 
gan. K eyinroq uning safdoshlari to r-m o r etilib, janubdagi dehqon- 
lar qo'zg'olon larinin g asosiy m arkazlari yanchib tashlangan.
Biroq, 1177 yilning yozida sh im o li-g 'arb iy xududlarda, xusu- 
san, Sogyonda ham q o'zg'olon lar boshlangan. Bir yildan oshiq 
vaqt m obaynida hukum at qo'zg'olon m arkazlarini bostira olma- 
gan. Q o'zg'olo n yana uzoq vaqt davom etishi m um kin edi, le-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

56
V Bob K O R Y O D A V LA TI
kin qo'zg'olon chilar orasida birdam lik bo'lm aganligi bois, u tez 
orada 
bostiriladi. Q o'zg'olo n n i bostirishda hukum at vakillari 
qo‘zg'olonchilarning sardorlarini sotib olish va dehqonlarga o z iq - 
ovqat tarqatish kabi hiylalarni q lladi.
M am lakatning sh im o li-g 'arb iy h ududlarida dehqonlar hara- 
kati kam aygan bir vaqtda 1193-1194 yillarda janubdagi K yonsan 
provinsiyasida yangidan g'alayon lar boshlandi. Eng yirik guruh- 
larning sardori Kim Sam va X yosim lar bo'lgan. 1193 yil davom ida 
bu guruhlar jazo q shinlariga qarshi m uvaffaqiyatli kurash olib 
bordilar. 1194 yil bah o rid ah u ku m at qo'shinlari va q o'zg'olon chilar 
orasida katta jang bo'lib, bu jangda 7 m ing dehqonlar oMdirildi va 
asir olindi. Aynan m azkur qo‘zg'olondan so'ng janubiy viloyatlar- 
da dehqonlar harakati to'xtagan.
1196 yilda Koryo hukum ati sarkarda Chxve Chxunxon qo'liga 
o'tdi. U va uning avlodlari 60 yildan ko'proq vaqt davom ida m am - 
lakatni boshqardi. Vanlar ushbu sulolaning q o'g'irch og 'i b o‘Igan. 
C hxve C hxunxon davrida dehqonlar q o'zg'olon larinin g oldini 
olish m aqsadida dehqonlar nadellarini bosib olishni taqiqlash 
b o'yicha buyruq e'lon qilingan. Shu bois b a'zi yirik yer egalari ular 
tom onidan o'zlashtirib olingan davlat yerlarini qaytarib beradi. 
D avlat xizm atiga pastki tabaqadan yetishib chiqqan