Kramer qoidasi. Matritsa usuli. Teskari matritsa

Ta’rif. va bir xil tartibdagi kvadrat matritsalar bo‘lib, shart bajarilsa, matritsa matritsaga teskari matritsa

Yüklə 122,36 Kb.

səhifə	3/3
tarix	23.12.2023
ölçüsü	122,36 Kb.
	#156330

1 2 3

2-ma’ruza

Ta’rif. va bir xil tartibdagi kvadrat matritsalar bo‘lib, shart bajarilsa, matritsa matritsaga teskari matritsa deyiladi va ko‘rinishda yoziladi.

Aytaylik, kvadrat matritsa berilgan bo‘lsin va

shu matritsa elementlaridan tuzilgan determinant bo‘lsin. Biz avval, minor va algebraik to‘ldiruvchi tushunchalarini kiritib ularning ushbu xossalarini ko‘rgan edik:
(determinantni -satr bo‘yicha yoyish)
(determinantni -ustun bo‘yicha yoyish)
(algebraik to‘ldiruvchilar o‘zga satr yoki ustun bo‘yicha olingan yig‘indi nolga teng).
Endi algebraik to‘ldiruvchilardan tuzilgan

matritsani transponirlab, matritsani matritsaga o‘ngdan va chapdan ko‘paytiraylik:

Yuqoridagi algebraik to‘ldiruvchilarning xossalarini e’tiborga olsak

natijaga kelamiz. Bu yerda ko‘paytma diagonal matritsa bo‘lib, diagonalda faqat joylashgan. Demak, holda

tenglik o‘rinli bo‘lib, matritsaning teskarisi mavjud va

formuladan teskari matritsa topiladi.
Agar bo‘lsa, va tengliklardan

ziddiyatga kelamiz, ya’ni holda teskari matritsa mavjud emas.
Misol. Kramer formulasiyordamidayeching:

bo’lganligiuchun

Matrisaviy usulda yechish.

Berilgan tenglamalar sistemasini matrisaviy
yoki ko’rinishida yozish mumkin.
Agar bo’lsa, matrisa mavjud va yagona bo’lishidan yoki .
Noma’lumlardan iborat X-ustun matrisani bunday topish matrisaviy usul deyiladi.
Misol.Yuqoridagi sistemani shu usulda qayta yechamiz.
ekanligini hisoblaganmiz.
matrisaga teskari

Demak,
X .
X
Nomalumlarni ketma-ket yo’qotish (Gauss) usuli
Berilgan chiziqli tenglamalar sistemasi koeffisientlari orqali quyidagi jadvalni tuzib olamiz.

Bu jadval berilgan sistema kengaytirilgan matrisasi deyiladi.
Tushunarliki, har bir satrda bittadan tenglama turibdi, faqat tenglik o’rniga chiziqcha tortilgan.
Bu matrisa ustida o’tkaziladigan har bir elementar almashtirish berilgan sistemaga ekvivalent sistema hosil qiladi. Shu sababli, elementar almashtirishlar yordamida kengaytirilgan matritsani uchburchak ko’rinishiga keltirib olamiz, buning uchun bo’lishi kifoya agar bo’lsa, birinchi tenglamani boshqa yo’ldagi tenglama bilan almashtirish orqali bunga erishish mumkin.
Faraz qilaylik, elementar almashtirishlar yordamida kengaytirilgan matritsa ko’rinishga kelsin. Unga mos sistema o’rinishida bo’ladi. Bu sistemadan dastlab , so’ngra ...... , va nihoyat topiladi.
Bu usulda 2-tenglamadan , ni 3-tenglamadan , ... , n - tenglamadan ketma - ket yo’qotilayotganligi uchun noma'lumlarni ketma - ket yo’qotish usuli deyiladi. Bu usul Gauss nomi bilan bog’liq bo’lib, talabalarga elementar matematikadan ma'lum.
Misol. Avvalgi usullarda yechilgan sistemani qaraylik. Uning kengaytirilgan matritsasi ko’rinishda bo’ladi. 1- yo’l elementlarini (-1) ga ko’paytirib 2-yo’lga (-2) ga ko’paytirib 3-yo’lga, (-4) ga ko’paytirib 4- yo’lga qo’shamiz, natijada, kengaytirilgan matritsa.

Bu matritsaga mos sistema.
Ko’rinishida bo’ladi. Ketma-ket larni topib 2-tenglamaga qo’yamiz.

Bu erdan ekanligini topib, 1-tenglamaga o’tamiz.
Demak,
7 4 Bir jinsli sistemalar
Agar qaralayotgan chiziqli tenglamalar sistemasida barcha ozod hadlar nol bo’lsa unday sistema bir jinsli deyiladi.
Bu holda sonlar har bir tenglamani qanoatlantirib, sistemaning trivial yechimi deyiladi.
Bir jinsli sistemaning trivial bo’lmagan notrivial yechimlarini qidiramiz.
Kramer formulasiga ko’ra Notrivial yechim mavjud bo’lishi uchun bo’lishi zarur. Unda sistema cheksiz ko’p yechimga ega bo’ladi.
Notrivial yechimlarni topish uchun sistema uchburchak ko’rinishga keltiriladi.
ekanligidan sistema oxirgi tenglamasida ikki noma'lum qoladi. Ulardan birini ozod parametr deb olib, qolgan noma'lumlarni u orqali yoziladi.
Parametr cheksiz ko’p qiymat qabul qilgani uchun notrivial cheksiz ko’p yechimlarni topamiz.
Misol.
sistemanotrivialyechimlari topilsin
bo’lgani uchun trivial bo’lmagan yechimlar mavjud.
Sistemaning oxirgi tengligi ko’rinishdabo’ladi. Agar desak, bo’ladi.Ularnibirinchitenglamagaqo”yib:

Demak, ( ), ko’rinishdagi uchlik sistemaning yechimidir. Bu yechimlar oilasi trivial yechim (0; 0; 0) ni o’zida saqlaydi.
Shu paytgacha qaralgan sistemalarda noma'lumlar soni tenglamalar soniga teng edi. Umuman, m
sistemalarniham qarash mumkin. Bunday sistemalar birgalikda bo’lishi asosiy va kengaytirilgan quyidagi matritsalar rangiga bog’liq bo’ladi.
,
Teorema. (Kroneker-Kopelli): Tenglamalar sistemasi birgalikda bo’lishi uchun A va matritsalar ranglari teng rangA rang bo’lishi zarur va yetarlidir.¹

3³ Gerd Baumann, Mathematics for Engineers.II. Oldenburg Wissenschaftsverlag GmbH,Munchen, 2010.217-218 bet.

1¹ Gerd Baumann, Mathematics for Engineers.II. Oldenburg Wissenschaftsverlag GmbH,Munchen, 2010.154-175 bet.

Yüklə 122,36 Kb.

Dostları ilə paylaş:

1 2 3