Kurs ishi mavzusining dolzarbligi

Kurs ishi mavzusining vazifalari. Belgilangan vazifalarga erishish uchun quyidagi asosiy vazifalar belgilab olindi. Ya’ni:
- xorijiy, mahalliy olimlar va mutaxassislarning «bank» tushunchasiga bergan ilmiy ta’riflarini o‘rganish;
- milliy iqtisodiyotni barqaror rivojlantirish sharoitida respublikamizda banklarning tutgan o‘rnini baholash;
-  tijorat banklari tomonidan bajarilayotgan operatsiyalarni umumiy o’rganish; Tadqiqot ob’ekti va predmeti. Tadqiqot ob’ekti sifatida O‘zbekiston
Respublikasi tijorat banklari tanlangan. Tijorat banklarining aktiv va passiv va lizing operatsiyalarini o‘rganish tadqiqotning predmeti hisoblanadi.
Bank maxsus muassasa sifatida o‘ziga xos bo‘lga funksiya va operatsiyalarni bajaradi. U bajaradigan bu funksiya va operatsiyalar banklar faoliyatining qator boshqa bozor munosabat sub’ektlari faoliyatidan ajralib turshiga asos hisoblanadi..
Bank bozor munosabatlarining boshqa sub’ektlaridan farqli o‘laroq pul bilan ishlovchi, vaqtincha bo‘sh turgan pul mablag‘larini o‘zida yig‘uvchi, uni pul zarur bo‘lgan sub’ektlarga vaqtincha foydalanishga berib turuvchi va bu pul mablag‘larini samarali ishlatish asosida o‘z faoliyatini olib boruvchi muassasa hisoblanadi.
Odatda iqtisodiyotning holati banklar faoliyati bilan aniqlanadi. Banklar iqtisodiyotni harakatga keltiruvchi organ hisoblanib moddiy ishlab chiqarishni tashkil qilish va olib borishda vositachi sifatida, kapital aylanishining uzluksizligini ta’minlash, bo‘sh pul mablag‘larini yig‘ish va ularni pul zarur bo‘lgan sub’ektlar o‘rtasida taqsimlash bo‘yicha faoliyat olib boradi. Banklar faoliyatining boshqa sub’ektlardan farqli yana bir tomoni shundaki, ular asosan jalb qilingan mablag‘larga tayanib ishlaydilar. Bu esa o‘z navbatida bank ishining risklilik darajasini oshiradi. Chunki bank bir tomondan unga o‘z jamg‘armalarini ishonib topshirgan yuridik va jismoniy shaxslar oldida majburiyatga ega bo‘lsa, ikkinchi tomondan bank o‘z aksiyadorlari oldida majburiyatga ega. Shu sabab banklar mablag‘larni doimo iqtisod qilib ish olib boradilar. Banklar faoliyatidagi bunday ehtiyotkorlikni mashhur yozuvchi Mark Tven "Bankir shunday odamki, u quyosh chiqib turganda sizga soyabonini berib turadiyu, yomg‘ir yog‘ishi bilan uni sizdan tortib oladi" deb ta’riflagan edi.
Jahon amaliyotida banklar mijozlarga 300dan ortiq turli xil operatsiyalarni tavsiya qiladilar.
O‘zbekiston Respublikasida ham bank tizimini erkinlashtirish va isloh qilish borayotgan shu bosqichda asosiy maqsad banklarimiz faoliyatini xalqaro bank amaliyoti andozalariga yaqinlashtirishdan, banklarning kapitalini ko‘paytirgan holda, ularni xususiylashtirish, banklar faoliyatida yangi zamonaviy texnologiyalar qo‘llash va umuman banklar faoliyatining samaradorligi orqali iqtisodiyotning samaradorligi va barqarorligiga erishishdan iborat.

I BOB. MIKROKREDIT TASHKILOTLARINING IQTISODIY HUQUQIY ASOSLARI

1.1.Mikrokredit tashkilotlari faoliyatining iqtisodiy asoslari
Mikrokredit - bu yordamgarov ta'minoti , doimiy ish joyi yoki tekshirilishi mumkin bo'lgan kredit bo'lmagan kam ta'minlangan qarz oluvchilarga juda kichikkreditlar( mikrokreditlar ) berishdir . Ulikni qo'llab-quvvatlash va qashshoqlikni qo'llab-quvvatlab qo'ying. Ko'pgina oluvchilar savodsiz va shuning uchun kichik kredit olish uchun zarur bo'lgan hujjatlarni to'ldirishga qodir emaslar. 2009 yil holatiga ko'ra, 74 million kishi mikrokreditlarga ega bo'lib, hisobot umumiy miqdori 38 milliard AQSh dollarini tashkil etadi. Grameen Bank xabar berishicha, to'lovning muvaffaqiyati darajasi 95 va 98 foiz.
Mikrokredit mikromoliyaning bir qismi bo'lgan , u aholining foydasiga kamroq ta'minlanganini, ayniqsa jamg'arma hisoblarini taqdim etadi. Zamonaviy mikrokreditlar yil 1983-yilda Bangladeshda tashkil etilgan Grameen bankidan kelib chiqqan deb hisoblanadi. Koʻpgina anʼanaviy banklar xatolarga nisbatan, koʻrinishdagi mikrokreditlarni joriy etishdi.Birlashgan Millatlar Tashkiloti 2005 Xalqaro mikrokredit yili deb e'lon qildi. 2012 yil holatiga ko'ra, mikrokredit rivojlanayotgan odamlarda keng qo'l vaqashshoqlikdan " xalos bo'lish sifatida katta hajmda" mahsulot taqdim. Mikrokredit - bu qashoqlikning feminizatsiyasini yordamga yordam vositadirrivojlanayotgan joylarda.
Ba'zilar, mikrokreditlar gender munosabatlariga erishish ta'sir ko'rsatmadi, qashshoqlikni yengillashtirmadi, ko'plab qarz oluvchilarni qarz tuzog'iga olib keldi va "faoliyatni xususiylashtirish" ni tashkil qiladi. Abhijit Banerji va boshqalar shaxsiy o'ziga xos mikrokreditlarning birinchi kiyim-kechaklarini aralashgan xo'jalik yordami : uy yoki sog'likka ta'sir ko'rsatmadi, biroq yangi korx onalar soni uchdan biriga oshdi. nazorat guruhiga. Korxonalar sonining bunday o'sishining ba'zilari Frithjof Arp va uning hamkorlari olingan hujjatlashtirilgan "norasmiy vositachilik" hodisasi bilan bog'liq bo'lishi mumkin: xayriya, o'tgan daromadli mikrolar ko'zda tutilmagan tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlash, bunda ba'zi qarz oluvchilar o'zlari olgan kreditlarni bo'lishadilar va ularga qarz beradilar. kam tadbirkor qarz oluvchilar. 
Zamonaviy mikrokreditlar
Nobel mukofoti mukofotdori Muhammad Yunus, Grameen Bank asoschisi, birinchi zamonaviy mikrokredit tashkiloti mavjud.
Hozirgi mujassamlashda mikrokreditning kelib chiqishi Bangladeshda tashkil etilgan bir nechta tashkilot,ayniqsa Grameen Bank bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Umuman olganda, birinchi zamonaviy mikrokredit tashkiloti hisoblangan Grameen Bank 1983 yilda Muhammad Yunus tashkil etgan Yunus ta'minotini Jo nomli kichik shaharchada o'rnatish va o'z mablag' qishloq kambag'allariga past foiz stavkalari bilan kichik kreditlar ishlab bergan.Grameen Bankni 1972 yilda BRAC va 1978 yil ASA kabi kompaniya kuzatib bordi. Mikrokredit Lotin Amerikasiga 1986 yilda Boliviyada PRODEM bankining tashkil etilishi bilan yetib bordi, BancoSol notijorat tashkilotiga aylandi. Chilida BancoEstado Microempresas asosiy kredit tashkiloti mavjud. Mikrokredit tezkor iqtisodiy rivojlanish uchun mashhur vositaga aylandi, dunyoda yuzlab institutlar paydo bo'ldi. Grameen Bank tizimi davlat subsidiyalariga bogʻliq notijorat tashkilot sifatida tashkil etilgan boʻlsa-da, u korporativ tashkilotga aylandi va 2002 yilda Grameen II deb oʻzgartirildi. 2006 yilda oʻz faoliyati uchun Tinchlik uchun Nobel mukofotiga baho bʻldi. kam ta'minlanganlarga mikrokredit xizmatlarini ko'rsatish .
Iqtisodiy hodisalar
Mikrokredit xizmatlaridan foydalanishdan foyda uchun ma'lum bo'lgan "ssudachilarga muqobil ravishda" olish. Darhaqiqat ko'plab mikrokreditlar notijorat tashkilotlari yoki davlat mablag'lari xususiy subsidiyalar bilan ishlagan.Biroq, 1980-yillarga kelib, neoliberalizm ta'sirida va Garvard Xalqaro taraqqiyot instituti berilgan targ'ib qilingan "moliyaviy tizim tizimi" mikrokredit tashkilotlari orasida hukmron mafkuraga aylandi. Mikrokreditning neoliberal modeli, ijtimoiy hal qilishning maqbul usuli sifatida bozor echimlarini qo'llashni rag'batlantiradigan institutsional model deb ham atash mumkin. Mikrokreditni tijoratlashtirish rasman 1984 yil Indoneziya Rakyat Banki bilan Desa Unit (B-UD) tashkil etilishi bilan . Unit Desa bozor foiz qildi stavkalari asosida "kuped" mikrokreditlarni taklif.
Xalqaro tajriba shuni ko‘rsatadiki, mikrokreditlar kichik biznes va yakka tartibdagi tadbirkorlarning moliyaviy xizmatlardan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirishning samarali vositasidir.
Mikrokredit O‘zbekistonda tobora keng tarqalib, moliyaviy muammolarni hal etishda o‘z samaradorligini ko‘rsatmoqda, shuningdek, ushbu sohada faoliyat yuritayotgan tashkilotlar uchun ancha foydali faoliyat turi bo‘lib kelmoqda.
O‘zbekistondagi mikrokredit tashkilotlari (MKM) mikromoliyaviy xizmatlar ko‘rsatish bo‘yicha o‘z faoliyatini O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan berilgan litsenziya asosida amalga oshiradi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki mikrokredit tashkilotlari faoliyatini tartibga soladi va nazorat qiladi. 2019-yil iyul oyida Prezidentning “Mikromoliyaviy xizmatlardan foydalanish imkoniyatlarini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4400-son qarori imzolangan bo‘lib, unga ko‘ra mikrokredit tashkilotlari faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziya berish to‘g‘risidagi arizani ko‘rib chiqish muddati 30 tadan qisqartirildi.15 ish kuni. Mikrokredit tashkilotining eng kam ustav fondi 2 milliard so‘m bo‘lishi kerak.
Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki maʼlumotlariga koʻra,2021-yil 12-may holatiga koʻra,Oʻzbekistonda 66 ta MNT faoliyat koʻrsatmoqda.Shu bilan birga,ularning 21 tasi Toshkent shahrida,16 tasi Farg‘ona viloyatida joylashgan.Joriy yil boshidan buyon mamlakatimizda 3 ta yangi MKT ro‘yxatga olindi.

2021-yil iyun holatiga ko‘ra, 66 ta MKTning jami aktivlari 984,0 mlrd.so‘mni tashkil etdi. Berilgan kreditlar va mikrolizing ulushi tarmoq aktivlarining 86 foizini tashkil etdi. Shu bilan birga, tarmoq majburiyatlari 419,0 mlrd.so‘mni tashkil etib, shundan 92 foizini kreditlar va lizing bo‘yicha to‘lovlar tashkil etadi. Sohaning umumiy o'z kapitali 565,1 mlrd.so'mni tashkil etdi, bunda salmoqli ulushni ustav kapitali (61%) va taqsimlanmagan foyda (34%) egallaydi.

Majburiyatlarning tarmoq kapitaliga nisbati 0,74 ni tashkil etdi, bu esa uning qarz yuki pastligidan dalolat beradi. 2016 yildan 2020 yilgacha tarmoq aktivlarining o‘rtacha o‘sishi 81 foizni tashkil etdi.
O‘zbekistondagi MNTlar quyidagi faoliyat turlari bilan shug‘ullanish huquqiga ega:

• 
  mikrokreditlar yoki mikrokreditlar berish;
  
• 
  qarz majburiyatlarini sotib olish va sotish (faktoring);
  
• 
  mikrolizing (moliyaviy lizing), bunda mikrokredit tashkiloti lizing beruvchi sifatida ishlaydi;
  
• 
  qonun hujjatlariga muvofiq mikromoliyaviy xizmatlarning boshqa turlarini ko‘rsatish, shu jumladan iste’mol kreditlari berish.
  

Mikrokredit tashkiloti mikrokreditlar, mikrokreditlar, mikrolizing va boshqa mikromoliyaviy xizmatlar ko'rsatish bilan bog'liq konsalting va axborot xizmatlarini ham ko'rsatishi mumkin.
Mikrokreditning maksimal miqdori 50 million so‘m, mikrokreditlash 300 million so‘m va mikrolizing uchun 600 million so‘mni tashkil etadi.
2021-yil 1-iyun holatiga ko‘ra, 66 ta mikrokredit tashkilotlari tomonidan berilgan kreditlar va mikrolizinglarning umumiy portfeli 844,7 milliard so‘mni tashkil etib, 2021-yil boshidan buyon 13 foizga o‘sgan. Oxirgi 3 yil ichida kredit portfelining o'rtacha o'sishi (o'tgan yil davomida) 90% ni tashkil etdi. Bu biznes va aholi tomonidan mikromoliyaviy xizmatlarga ehtiyoj ortib borayotganidan yaqqol dalolat beradi.
Bizdagi ma’lumotlarga ko‘ra, mikrokreditlar bo‘yicha foiz stavkasi yiliga 40 foizdan 60 foizgacha o‘zgarib turadi. Shu bilan birga, deyarli barcha mikrokreditlar garov evaziga beriladi. Ko'pincha zargarlik buyumlari va transport vositalari garov sifatida ishlatiladi.
O‘zbekistondagi MNTlar quyidagi yo‘llar bilan mikromoliyaviy xizmatlar ko‘rsatish huquqiga ega:

• 
  o'z mablag'lari, shu jumladan olingan daromadlar;
  
• 
  investorlar, shu jumladan xorijiy investorlar tomonidan investitsiya shartnomalari asosida taqdim etiladigan mablag‘lar;
  
• 
  bank kreditlari va davlat maqsadli fondlari;
  
• 
  xalqaro moliya institutlari, nodavlat notijorat tashkilotlari, shu jumladan xorijiy grantlar va kreditlar;
  
• 
  qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar.
  

O‘zbekistonda MNTlarni moliyalashtirishning uchta eng mashhur manbalari bu bank kreditlari, o‘z kapitali va aktsiyadorlarning kreditlaridir.
Shuningdek, 2020-yilda O‘zbekistonda mas’uliyati cheklangan jamiyatlar tomonidan korporativ obligatsiyalarni chiqarish va joylashtirishga ruxsat beruvchi qonun imzolangani sababli mikrokredit tashkilotlari mahalliy kapital bozorida qarz mablag‘larini jalb qilish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Mikrokredit tashkilotlarining korporativ obligatsiyalarini faqat yuridik shaxslar sotib olishga ruxsat etiladi.