KüSKÜn göZƏLÇƏLƏRİMİ xatirlayarkəN

   Katibələr üstündə doxsan şam yanan piroqu zala gətirəndə ilk dəfə yaşadığım illərin sayını hiss 

etdim. Təbrik mahnısı oxunan vaxt göz yaşlarımı zorla saxlayanda, haçansa xatırlayacağımı ağlıma 

belə gətirmədiyim o qız gecikmiş mərhəmət hissi ilə qəfil yadıma düşdü. Birdən sakitlik çökdü və 

piroqu kəsmək üçün kimsə bıçağı mənə verdi. Atmacalardan qorxub, heç kim nitq söyləmək istəmirdi. 

Cavab nitqi söyləmək isə mənim üçün ölümdən betər idi. Mərasimin sonunda heç vaxt rəğbət 

bəsləmədiyim redaksiya müdiri insafsızcasına bizi göydən yerə endirdi. Əlahəzrət səbəbkar, indi isə 

deyin, məqaləniz hanı? 

   Düzünü desəm, bütün bu vaxt ərzində məqalə köz kimi cibimi yandırırdı, ancaq mərasim məni elə 

həyəcanlandırmışdı ki, onu istefa ərizəmlə korlamağa ürək eləmirdim. Mən dedim: «Bu dəfə yoxdur». 

Redaksiya müdiri keçən əsrdən bəri baş verməyən bu yolverilməz xətadan çox narazı qaldı. «Başa 

düşün, – ona izah etdim, – çox ağır gecə keçirmişəm, yuxudan duranda başımı qaldıra bilmirdim». 

«Bax elə bundan yazardınız, – özünə xas olan istehza ilə dedi. – Doxsan yaşda həyatın necə olduğunu 

ilk mənbədən öyrənmək oxucuya maraqlı gələrdi». Katibələrdən biri söhbətə qarışdı. «Bəlkə, bu sirdir, 

– o, mənə bic-bic baxdı. – Düz demirəm?» Əməllicə pörtdüm. «Lənətə gələsən, – düşündüm, – nə şit 

zarafatdır». Başqa bir katibə gülərək, barmağı ilə məni göstərdi. «Nə gözəldir! O hələ qızarmaq 

qabiliyyətini də qoruya bilib». Onun ədəbsizliyindən daha artıq qızardım. «Yəqin, qızğın gecə olub, – 

birinci katibə dil boğaza qoymurdu. – Paxıllığım tutur!» Və boyalı dodaqları ilə yanağıma möhür basdı. 

Fotoqrafçılar bir haya bənd idilər. Gur işıq partlayışlarından gözüm qamaşmış halda əlyazmanı 

redaksiya müdirinə verib, götür, dedim, zarafat edirdim və son alqış sədaları altında tez aradan çıxdım 

ki, yarım əsr külüng vurduğum hücrədən istefa verdiyimi camaat biləndə özüm orada olmayım. 

   Narahatlıq hissi axşam evdə hədiyyələri açanda da məni tərk etməmişdi. Linotipçilər yanılıb, əvvəlki  

ad günlərimdə bağışlanan üç qəhvəbişirəndən birini də indi vermişdilər. Mətbəə işçiləri heyvan 

yetişdirmə müəssisəsindən anqora pişiyini götürməyimə bələdiyyənin icazəsini almışdılar. Rəhbərlik 

nələr üçünsə rəmzi güzəştlər vermişdi. Katibələrin hədiyyəsi dodaq boyası ilə öpüş izləri qoyduqları üç 

cüt ipək alt paltarı və onu soyundurmaq üçün öz xidmətlərini təklif etdikləri açıqca idi. Fikirləşdim ki, 

qocalığın gözəlliklərindən biri də budur – gənc qızlar sənin daha heç nəyə yaramadığını düşünüb, belə 

dilxoşluğu özlərinə rəva görürlər. 

   Aşkenazinin ifasında Şopenin iyirmi dörd prelüdiyası yazılmış valı kimin göndərdiyini bilmədim. 

Redaktorlar əsasən dəbdə olan kitablar bağışlamışdılar. Hədiyyələrin hamısını açmağa macal tapmamış 

telefon zəng çaldı və Rosa Kabarkas eşitmək istəmədiyim sualı verdi: «Qızla aranızda nə olub?» – 

«Heç nə», – fikirləşmədən cavab verdim. «Hətta onu oyatmamağı sən heç nə hesab edirsən? – Rosa 

Kabarkas soruşdu. – İlk gecəsində kişinin ona laqeyd olmasını qadın heç vaxt bağışlamır». Mən etiraz 

etdim ki, qız yalnız düymə tikməkdən belə üzgün ola bilməzdi, çox güman, pis rəftardan qorxduğuna 

görə özünü yuxululuğa vurub. «O pisdi ki, – Rosa dedi, – qız elə bilib, guya, sən, doğrudan da, artıq 

heç nəyə qadir deyilsən, mən isə istəmirəm bunu aləmə car çəksin». 

   Məni qəfil yaxalamaqdan məmnuniyyət duymasına imkan vermədim. «Hər necə olsa da, – israr 

etdim, – qız yazıq elə haldadır ki, yuxulu, ya oyaq olsun, bilmirsən onunla nə edəsən: o, 

xəstəxanalıqdır». Rosa Kabarkas səsinin tonunu aldı: «İşi tələsiklik korlayıb, ancaq görərsən, hər şeyi 

yoluna qoymaq olar». O vəd etdi ki, qızı olanları olduğu kimi danışmağa məcbur edəcək, əgər 

doğrudan da, mən deyəndirsə, pulu qaytardacaq: «Razısan?» «Qoy hər şey olduğu kimi qalsın, – mən 

etiraz etdim, – heç nə olmaz, əksinə, bu mənə dərs oldu, indi bilirəm ki, belə igidliklər mənlik deyil. Bu 

yerdə qız haqlıdır: artıq yaramıram». Dəstəyi qoydum və həyatda indiyəcən dadmadığım azadlıq hissi 

içimi doldurdu: nəhayət, on üç yaşımdan mənə əziyyət verən köləlikdən xilas oldum. 

   Axşam saat yeddidə incəsənət salonuna, Sezar Frankın skripka  və fortepiano üçün sonatasını məşhur 

Cak Tibo və Alfred Kortonun ifasında dinləməyə fəxri qonaq kimi dəvət olunmuşdum və fasilədə 

olmazın təriflər eşitdim. Qüdrətli musiqiçimiz maestro Pedro Biava ifaçılara təqdim etmək üçün məni, 

az qala, sürüyərək səhnə arxasına apardı. O qədər karıxdım ki, Şumanın ifa etmədikləri sonatasına görə 

onları təbrik etdim və kimsə adamların içində, kobudcasına səhvimi düzəltdi. İştirakçılar elə bildilər iki 

sonatanı, sadəcə, nadanlıqdan dolaşıq salmışam və konsert haqqında yazdığım məqalədə, bunu kifayət 

---

qədər qarmaqarışıq tərzdə düzəltməyə çalışmağım vəziyyəti lap ağırlaşdırdı. 

   Bu uzun həyatımda ilk dəfə hiss etdim ki, kimisə öldürməyə qadirəm. Üzücü narahatlıqla evə 

qayıtdım, şeytan mənim qulağıma vaxtında ağlıma gəlməyən sarsıdıcı cavablar pıçıldayırdı və nə 

kitablar, nə musiqi qəzəbimi soyutmadı. Bəxtimdən Rosa Kabarkasın telefonda çığıra-çığıra dedikləri 

məni bu dəhşətdən qurtardı: «Xoşbəxtliyə bax, qəzetdə oxudum ki, doxsan yaşın tamam olub, mən elə 

bilirdim yüzdür». Mən özümdən çıxdım: «Nədir, gözünə elə haldan düşmüş görünürəm?» «Əksinə, – o 

cavab verdi, – yaxşı göründüyünə görə təəccübləndim. Çox əladır ki, yaxşı qaldığına hamını 

təəccübləndirmək üçün yaşını artıq deyən qocalara oxşamırsan. – Və keçidsiz-filansız dedi: – Sənə 

hədiyyəm var». Mən səmimi qəlbdən təəccübləndim: «Nə hədiyyə?» «Qız». Bir an belə düşünmədim. 

«Sağ ol, – dedim, – bu cəncəl iş mənlik deyil». O, öz sözünü yeritdi: «Mən onu yaxşıca qızardıb, 

üstünə sous töküb, səndəl çubuqları ilə bir yerdə gümüşü zərkağıza büküb, düz sənin evinə 

yollayacağam, hamısı da havayı». Mən mətanətlə dözürdüm, ancaq Rosa da dediyindən dönmürdü və 

mənə elə gəlirdi ki, səmimi danışır.  Dedi ki, həmin cümə günü qız iki yüz düyməni iynə-sap və 

üsküklə tikməkdən əldən düşübmüş. Düzdür, zorlanmaqdan qorxurdu, ancaq ona necə lazımdır 

məsləhət vermişdilər və qız buna hazır idi. Doğrudan da, vanna otağına dəymək üçün gecə durub, 

intəhası, mən elə bərk yatmışam ki, oyatmağa qıymayıb, səhər o, yuxudan ayılanda isə mən artıq 

getmişəmmiş. 

   Bu boş yalanlar məni hiddətləndirdi. «Yaxşı, – Rosa Kabarkas sözünü davam etdirdi, – indi də lap 

sən deyəndir, o, peşman olub. Zavallı qız burada, mənim yanımdadır. İstəyirsən dəstəyi ona verim?» 

«Yox, yox, Allah xatirinə», – mən etiraz etdim. 

   Katibə redaksiyadan zəng vuranda mən yazmağa başlamışdım. Dedi ki, direktor səhər saat on birdə 

səni görmək istəyir. Mən düz vaxtında gəldim. Dözülməz hay-küy binanı başına götürmüşdü, kürzün 

tırıltısından qulaq batırdı, sement tozundan, bitum buxarından nəfəs almaq olmurdu, ancaq redaksiya 

bu hay-küydə düşünməyə artıq öyrəşmişdi. Müdiriyyətin otaqları isə, əksinə, sərin və sakit idi, elə bil, 

bizim yox, başqa bir ideal ölkənin ərazisiydi. 

   Yeniyetməyə oxşayan III Mark Tulli məni qapının ağzında görəndə telefonla danışa-danışa ayağa 

qalxıb, masanın üstündən əlini mənə uzatdı və başının hərəkəti ilə oturmaq təklif etdi. Əvvəl 

fikirləşdim ki, telefonun o biri başında heç kim yoxdur, məndə təəssürat yaratmaq üçün bu teatrı 

çıxarır, ancaq tezliklə anladım: o, qubernatorla danışırdı və bu, illərin düşmənlərinin çətin danışığı idi. 

Ancaq düşünürəm ki, rəhbərliklə ayaq üstə danışsa da, direktor, hər halda, mənim qarşımda özünü 

işgüzar göstərməyə çalışırdı. 

   Görünür, son dərəcə dəqiqlik onun qüsuru idi. İlk ömürlük prezidentdən, fahişə alverindən var-dövlət 

qazanandan sonra təcrübə sayəsində jurnalist olan ata babasından fərqli olaraq, o, iyirmi doqquz 

yaşında artıq dörd dil bilirdi və üç beynəlxalq diplomu var idi. Direktor özünü sərbəst aparırdı, 

yaraşıqlı və sakitdi, onun obrazına uyuşmayan yeganə şey səsində duyulan saxta notlar idi. O, yaxasına 

təbii orxidey taxılmış idman üslublu pencəklər geyinirdi və geyimi bədəninə elə otururdu ki, sanki, 

onun bir hissəsi idi, əynindəkilərin heç biri yağışlı hava üçün nəzərdə tutulmamışdı, hamısı yalnız onun 

kabinetindəki parlaq yaz havası üçün idi. Buraya gələndə geyinməyə, az qala, iki saat vaxt itirmişdim 

və birdən öz kasıblığıma görə utandım, bu da məni lap hirsləndirdi. 

   Hər şeydən əlavə, qəzetin 25 illik yubileyi münasibəti ilə əməkdaşların birlikdə çəkdirdikləri, 

ölənlərin başının üstünə xaç işarəsi qoyulmuş fotoşəkildən öldürücü zəhər yağırdı. Mən sağdan üçüncü 

idim; kənarları qatlanmış şlyapada, iri düyün vurulmuş, mirvarili sancaq taxılmış qalstukda, mülki 

polkovnik kimi qırx yaşına qədər saxladığım burma bığımla və koruş seminariya tələbəsi kimi yarım 

əsr sonra daha ehtiyacı duymadığım metal sağanaqlı eynəkdə. Bu fotoşəkli müxtəlif illərdə müxtəlif 

kabinetlərdə görmüşdüm, ancaq yalnız bu dəfə onun mənası mənə çatdı: lap əvvəldən burada çalışan 

qırx səkkiz adamdan yalnız dördü hələ sağ idi və bizdən ən kiçiyi çoxsaylı qətllərə görə iyirmi illik 

həbs cəzası çəkirdi. 

   Direktor telefon söhbətini bitirdi və mənim fotoşəklə baxdığımı görüb gülümsədi. «Xaçları mən 

qoymamışam, – dedi. – Məncə, bu yaxşı iş deyil. – O, masa arxasına keçib, başqa tərzdə danışdı: – 

---