De Broyl to‘lqinlari
Eynshteyn ko‘rsatib berganidek
, agar yorug‘lik
to‘lqinlari o‘zini xuddi zarracha kabi tuta olsa, unda
zarrachalar ham o‘zini to‘lqin singari namoyon qila
oladimi? 1923-yilda Lui de Broyl ushbu taxminning
qanchalik haqiqatga yaqin ekanligini tekshirib
ko‘rmoqchi bo‘ldi va materiya uchun to‘lqin
nazariyasini ishlab chiqdi.
U shunday mulohaza
yuritgan: agar, elektron va u singari zarrachalar o‘zini
xuddi to‘lqin singari tutganida, unda, ularning o‘ziga
xos chastotasi va to‘lqin uzunligi bo‘lishi kerak edi va
ular to‘lqinlarga xos bo‘lgan hodisalar, ya’ni,
difraksiya va interferensiya hodisalarini ham
namoyon qilishi kerak edi.
Ushbu mulohazaga
asoslangan holda, de Broyl, massasi ma’lum bo‘lgan
zarrachaning to‘lqin uzunligi, uning tezligi bilan
bog‘liq bo‘lishini, hamda,
ushbu zarrachaning
chastotasi esa, uning energiyasiga proporsional
bo‘lishini hisoblab chiqardi. De Broylning mazkur
g‘oyalari va hisob-kitoblari ko‘p o‘tmay, aniqrog‘i,
1927-yildayoq o‘z isbotini topdi. O‘shanda,
avval
AQSHda Lester Jermer, hamda, Buyuk Britaniyada
Klinton Devisson
va Jorj Tomsonlar tarafidan,
mustaqil tajribalar orqali, elektronlarning difraksiyasi
kashf etilgan edi. Har ikkala tajribada ham, qattiq
nishonga yo‘naltirilgan elektronlar o‘zini
xuddi
to‘lqin singari namoyon qilib, difraksion tasvir hosil
qilgan edi. Nazariyaning haq ekanini isbotlab bergan
keyingi tajriba ikkita tirqishlar orqali o‘tkazilgan
elektronlarning interferensiya namoyon qilishi
bo‘lgan. O‘shandan buyon, turli molekulalar uchun
difraksiya va interferensiya
hodisalari qayd etilgan
bo‘lib, ularning ayrimlari shu darajada kattaki,
hodisani elektron mikroskop orqali bemalol kuzatish
mumkin. Elektronlarning to‘lqin tabiatini kashf
etilishi – kvant fizikasi taraqqiyotining yangi
davriga
eshik ochib berdi.
Dostları ilə paylaş: