15
interessante, anche se non si sa con certezza se la forte volontà di
reprimere questi crimini dipendesse dal fatto che essi si verificavano con
frequenza o dal fatto che minavano una serie di valori protetti.
Anche Nov. 134 del 556, legge plurioggettiva di valore generale, cita
il ratto tra i crimini che destano maggiore preoccupazione: al cap. 4, in
tema di abusi commessi dai governatori delle province, l’imperatore
afferma che la repressione di reati particolarmente gravi (tra i quali si
indica l’ormai nota triade costituita da adulterio, omicidio e, per
l’appunto, ratto) deve avvenire aspramente (πικρîς) ma sempre nel
rispetto delle leggi, senza quindi catturare come ostaggi degli estranei o
delle persone vicine al reo.
2. CI. 9, 13, 1: “testo unico” in materia di ratto
Per quanto riguarda la legislazione inserita nel Codex repetitae
praelectionis, la costituzione più interessante è sicuramente CI. 9, 13, 1 che
disciplina la fattispecie criminale del ratto, ponendosi, come è stato detto,
come una sorta di “testo unico” in materia (
9
).
Questa legge, al di là della sua precipua finalità di regolamentare la
figura del crimen raptus, offre numerosi spunti per ricostruire alcune teorie
giustinianee di diritto penale generale e merita quindi un esame
approfondito (
10
).
(
9
) Nelle Istituzioni, opera risalente alla fine del 533, vengono riproposte in sintesi le
novità apportate da CI. 9, 13, 1 e da CI. 1, 3, 53 (54) alla disciplina del ratto. Inst. 4, 18, 8:
Sin autem per vim raptus virginis vel viduae vel sanctimonialis vel aliae fuerit perpetratus, tunc
et peccatores et ei, qui opem flagitio dederunt, capite puniuntur secundum nastrae constitutionis
definitionem, ex qua haec apertius possibili est scire. Analizzando questo passo si desume
dall’uso dell’espressione “per vim” che l’elemento caratterizzante del reato sia la violenza.
(
10
) Si veda B
ONINI
, Ricerche di diritto giustinianeo, cit., pp. 165-191.
16
CI. 9, 13, 1 De raptu virginum seu viduarum nec non sanctimonialium
Imperator Justinianus A. Hermogeni magistro officiorum.
Pr. Raptores virginum honestarum vel ingenuarum, sive iam
desponsatae fuerint sive non, vel quarumlibet viduarum feminarum, licet
libertinae vel servae alienae sint, pessima criminum peccantes capitis
supplicio plectendos decernimus, et maxime si deo fuerint virgines vel
viduae dedicatae (quod non solum ad iniuriam hominum, sed ad ipsius
omnipotentis dei inreverentiam committitur, maxime cum virginitas vel
castitas corrupta restitui non potest): et merito mortis damnantur supplicio,
cum nec ab homicidii crimine huiusmodi raptores sint vacui. 1 Ne igitur
sine vindicta talis crescat insania, sancimus per hanc generalem
constitutionem, ut hi, qui huiusmodi crimen commiserint et qui eis auxilium
tempore invasionis praebuerint, ubi inventi fuerint in ipsa rapina et adhuc
flagrante crimine comprehensi a parentibus virginum vel viduarum vel
ingenuarum vel quarumlibet feminarum aut earum consanguineis aut
tutoribus vel curatoribus vel patronis vel dominis, convicti interficiantur. 1a
Quae multo magis contra eos obtinere sancimus, qui nuptas mulieres ausi
sunt rapere, quia duplici crimine tenentur tam adulterii quam rapinae et
oportet acerbius adulterii crimen ex hac adiectione puniri. 1b Quibus
connumerabimus etiam eum, qui saltem sponsam suam per vim rapere ausus
fuerit. 1c Sin autem post commissum tam detestabile crimen aut potentatu
raptor se defendere aut fuga evadere potuerit, in hac quidem regia urbe tam
viri excelsi praefecti praetorio quam vir gloriosissimus praefectus urbis, in
provinciis autem tam viri eminentissimi praefecti praetorio per Illyricum et
Africam quam magistri militum per diversas nostri orbis regiones nec non
viri spectabiles praefectus Aegypti vel comes Orientis et vicarii et
proconsules et nihilo minus omnes viri spectabiles duces et viri clarissimi
rectores provinciarum nec non alii cuiuslibet ordinis iudices, qui in locis
inventi fuerint, simile studium cum magna sollicitudine adhibeant, ut eos
possint comprehendere et comprehensos in tali crimine post legitimas et iuri
cognitas probationes sine fori praescriptione durissimis poenis adficiant et
mortis condemnent supplicio. 1d Quibus et, si appellare voluerint, nullam
damus licentiam secundum antiquae Constantinianae legis definitionem. 1e
Et si quidem ancillae vel libertinae sint quae rapinam passae sunt, raptores
tantummodo supra dicta poena plectentur, substantiis eorum nullam
deminutionem passuris. 1f Sin autem in ingenuam personam tale facinus
perpetretur, etiam omnes res mobiles seu immobiles et se moventes tam
17
raptorum quam etiam eorum, qui eis auxilium praebuerint, ad dominium
raptarum mulierum liberarum transferantur providentia iudicum et cura
parentum earum vel maritorum vel tutorum seu curatorum. 1g Et si non
nuptae mulieres alii cuilibet praeter raptorem legitime coniungentur, in
dotem liberarum mulierum easdem res vel quantas ex his voluerint
procedere, sive maritum nolentes accipere in sua pudicitia remanere
voluerint, pleno dominio eis sancimus applicari, nemine iudice vel alia
quacumque persona haec audente contemnere. 2 Nec sit facultas raptae
virgini vel viduae vel cuilibet mulieri raptorem suum sibi maritum
exposcere, sed cui parentes voluerint excepto raptore, eam legitimo copulent
matrimonio, quoniam nullo modo nullo tempore datur a nostra serenitate
licentia eis consentire, qui hostili more in nostra re publica matrimonium
student sibi coniungere. oportet etenim, ut, quicumque uxorem ducere
voluerit sive ingenuam sive libertinam, secundum nostras leges et antiquam
consuetudinem parentes vel alios quos decet petat et cum eorum voluntate
fiat legitimum coniugium. 3 Poenas autem quas praediximus, id est mortis
et bonorum amissionis, non tantum adversus raptores, sed etiam contra eos
qui hos comitati in ipsa invasione et rapina fuerint constituimus. 3a Ceteros
autem omnes, qui conscii et ministri huiusmodi criminis reperti et convicti
fuerint vel eos susceperint vel quacumque opem eis intulerint, sive masculi
sive feminae sunt, cuiuscumque condicionis vel gradus vel dignitatis, poenae
tantummodo capitali subicimus, ut huic poenae omnes subiaceant, sive
volentibus sive nolentibus virginibus seu aliis mulieribus tale facinus fuerit
perpetratum. 3b Si enim ipsi raptores metu atrocitatis poenae ab huiusmodi
facinore temptaverint se, nulli mulieri sive volenti sive nolenti peccandi
locus relinquetur, quia hoc ipsum velle mulieri ab insidiis nequissimi
hominis qui meditatur rapinam inducitur. nisi etenim eam sollicitaverit, nisi
odiosis artibus circumvenerit, non facit eam velle in tantum dedecus sese
prodere. 3c Parentibus, quorum maxime vindicta intererat, si patientiam
praebuerint ac dolorem remiserint, deportatione plectendis. 4 Et si quis inter
haec ministeria servilis condicionis fuerit deprehensus, citra sexus
discretionem eum concremari iubemus, cum hoc etiam Constantiniana lege
recte fuerat prospectum. 5 Omnibus legis Iuliae capitulis, quae de raptu
virginum vel viduarum seu sanctimonialium sive antiquis legum libris sive
in sacris constitutionibus posita sunt, de cetero abolitis, ut haec tantummodo
lex in hoc capite pro omnibus sufficiat. 6 Quae de sanctimonialibus etiam
Dostları ilə paylaş: |