Labaratoriya

TUZUVCHI:ALIHONOV ZIYODULLO AKBAROVICH.

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI

VILOYATI,
TUMANI -SONLI UMUMIY O’RTA-TA’LIM MAKTABINING 9 -SINF O’QUVCHISI
NING BIOLOGIYA FANIDAN
LABARATORIYA VA
AMALIY MASHG’ULOT
DAFTARI.

Nazorat ishi o’tkazilgan sana

Nazorat ishi-1.Test.

1. 
   Tirklikning tuzilish darajalarini ketma-ket yozing.
   

1) hujayra; 2) biogeosenoz; 3) populyasiya; 4) molekula; 5) to‘qima;
6) organizm; 7) biosfera. 8) organ.
A. 1,2,3,4,6,5,8,7. B. 4,1,5,8,6,3,2,7. D. 4,1,8,5,6,3,2,7. E. 1,4,5,6,8,3,2,7.

2. 
   Hayotning hujayrasiz shakliga nimalar kiradi?
   
   1. 
      Bakteriyalar. B. Ko‘k – yashil suvo‘tlar. D. Viruslar. E. Zamburug‘lar.
      
3. 
   Bakteriya viruslari nima deb ataladi?
   
   1. 
      Bakteriofaglar. B. Sianobakteriyalar. D. Mikroblar. E. Mikoriza.
      
4. 
   Yadrosi shakllanmagan organizmlar nima deb ataladi?
   
   1. 
      Eukariotlar. B. Avtotroflar. D. Prokariotlar. E. Geterotroflar.
      
5. 
   Bakteriyalarning hujayra qobig’i qanday moddadan iborat?
   
   1. 
      Murein. B. Pektin. D. Xitin. E. Kletchatka.
      
6. 
   Ko‘k-yashil suvo‘tlarning hujayra qobig’i qanday moddadan iborat?
   
   1. 
      Murein. B. Pektin. D. Xitin. E. Kletchatka.
      
7. 
   Sharsimon bakteriyalar nima deb ataladi?
   
   1. 
      Kokk. B. Batsilla. D. Spirilla. E. Vibrion.
      
8. 
   Bakteriyalar tarqatadigan sekin rivojlanadigan kasallikni yozing.
   
   1. 
      Vabo. B. O‘lat. D. Gepatit. E. Sil.
      
9. 
   Dukkakli o‘simliklarning ildizada yashovchi bakteriyalar nima deb ataladi?
   
   1. 
      Parazit. B. Mikoriza. D. Achituvchi E. Tugunak.
      
10. 
    Ko‘k-yashil suvo‘tlari berilgan qatorni aniqlang.
    
    1. 
       Xrokokk, ossilatoriya, nostok. B. Xlorella, nostok, spirogyra.
       

D. Ulotriks, nitella, xrokokk. E. Laminariya, xlorella, nostok.

11. 
    Ko‘k-yashil suvo‘tlari hujayrasidagi ko‘k rangli pigment nima deb ataladi?
    
    1. 
       fikotsian. B. Xlorofill. D. Ksantofil. E. Karotin.
       
12. 
    Prokariot organizmlarni aniqlang.
    

1) sil tayoqchasi; 2) achitqi zamburug‘i; 3) xrokokk; 4) xlorella;
5) nostok; 6) vertisill; 7) ossilatoriya.
A. 1,2,3,4. B. 1,3,5,7. D. 2,3,5,7. E. 1,3,6,7.

13. 
    Eukariot organizmlarni aniqlang.
    
    1. 
       Qo‘ziqorin, lishaynik, amyoba, yo‘sin. B. Nostok, ossilatoriya, yashil evglena.
       

D. Qirqquloq, spirogira, virus. E. Bakteriofag, vertisill, lola.

14. 
    Tuban o‘simliklarning tanasi nima deyiladi?
    
    1. 
       Mitseliy. B. Poya. D. Rizoid. E. Tallom.
       
15. 
    Ovqatga ishlatiladigan ko‘k-yashil suvo‘tlarni yozing.
    
    1. 
       Xrokokk. B.Nostok. D. Ossilatoriya. E. Nitella.
       

Savol	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
Javob
Tekshirish

To‘g‘ri javob: Ball: O‘qituvchining imzosi: Sana

1. laboratoriya mashg‘uloti

1. 
   Pichan tayoqcha bakteriyasini mikroskopda ko‘rish Ishning maqsadi. Pichan bakteriyasini mikroskopda o‘rganish.
   

Kerakli jihozlar. Mikroskop va u bilan ishlash uchun zarur jihozlar, pichan ivitmasi, metilin ko‘k bo‘yog‘i, akvarium devori yoki ko‘lmak suvdan olingan suv o‘tlar.

Ishning borishi. 1. kolbaga suv bilan birga bir necha pichan bo‘laklardan soling va kolbaning og‘zini paxta bilan berkiting.

2. 
   kolbadagi aralashmani 15 daqiqa davomida qaynating.
   
3. 
   Qaynatilgan aralashmani filtrlab, 20—25 °C haroratda bir necha kun saqlang.
   
4. 
   hosil bo‘lgan aralashmani sirtidagi yupqa pardadan shisha naycha yordamida bir bo‘lagini olib uni buyum oynasiga joylashtiring.
   
5. 
   Qoplagich oyna ostiga suyultirilgan siyoh yoki metilen sinkasi (ko‘k bo‘yoq) tomizing.
   
6. 
   havo rang ostida harakatchan bakteriyalar bilan birga yaltiroq ovalsimon tanachalar, ya’ni sporalar ham ko‘rinadi.
   

Xulosa.

Nazorat ishi o’tkazilgan sana

Nazorat ishi-2.Biologik diktant.

Jadvalni to‘ldiring.

№	Hujayra qismlarining xususiyatlari	Organoidlar
1	Hujayraning umumiy ichki aylanma tizimi.	Endoplazmatik to’r
2	Oqsillar sintezlanadigan va tashiladigan organoid.	Donador Endoplazmatik to’r
3	Ichki qismida oziqni parchalovchi fermentlar bo‘ladigan organoid.	Lizosoma
4	ATF sintezlanadigan organoid.	Mitoxondriya
5	Hujayra bo‘linishida muhim ahamiyatga ega organoid.	Hujayra markazi
6	Oqsil sintezlanadigan organoid.	Ribosoma
7	Vazifasi lipid va uglevod sintezlashdan iborat organoid	Silliq Endoplazmatik to’r
8	Prokariotlarda ham eukariotlarda ham uchraydigan organoid.	Ribosoma
9	Hujayraning tayanch skelet tuzilmasi.	Sitoskelet
10	Fotosintez jarayonini amalga oshiradigan organoid.	Plastida
11	Yadro shirasiga botib kirgan zich tanacha.	Yadrocha
12	Jigar va mushak hujayrasida soni ko‘p bo‘ladigan organoid.	Mitoxondriya
13	Sitoplazmaning doimiy tarkibiy qismi bo‘lmagan tuzilma.	Kiritmalar
14	Eukariot hujayralarning muhim tarkibiy qismi.	Yadro
15	Sitoplazmaning `z –o‘zidan ko‘payadigan organoidi.	Sentriola

To‘g‘ri javob: Ball: O‘qituvchining imzosi: Sana

2. Ko‘kyashil suvo‘tini mikroskopda ko‘rish

Ishning maqsadi. ko‘k-yashil suvo‘tini mikroskopda o‘rganish.

Kerakli jihozlar. Mikroskop va u bilan ishlash uchun zarur jihozlar, akvarium devori yoki ko‘lmak suvdan olingan suvo‘tlar.

Ishning borishi. 1. Akvarium devori yoki boshqa ko‘lmak suv tubidagi suvo‘tlari hosil qilgan yupqa pardani nina yordamida oling.

2. 
   undan preparat tayyorlab mikroskopning avval kichik, so‘ngra katta obyektivida kuzating.
   
3. 
   Yupqa parda ingichka ko‘p hujayrali iplardan tashkil topganiga e’tibor bering.
   
4. 
   Ipchalar ko‘k-yashil rangda bo‘lib, ularning tebranayotganligini kichik va katta obyektivlarda kuzating.
   
5. 
   katta obyektivda har bir ipcha bir xildagi mayda yadrosiz va xloroplastsiz hujayralardan tuzilganligiga e’tibor bering.
   

Xulosa.

2. laboratoriya mashg‘uloti

O‘simlik va hayvon hujayralarining tuzilishini mikroskop yordamida o‘rganish

Ishning maqsadi. hujayralarining tuzilishini mikroskop yordamida o‘rganish.

Kerakli jihozlar. Mikroskop, buyum va qoplovchi oyna, filtr qog‘oz, qizil piyoz epidermisi, odamning og‘iz bo‘shlig‘idagi shilliq qavat hujayralari, yod eritmasi, toza qoshiqcha.

Ishning borishi. 1. Piyoz epidermisi hujayralarini kuzatish. o‘simlik hujayrasi holatining rasmini chizing.

2. 
   og‘iz bo‘shlig‘idagi shilliq qavat hujayralarini kuzatish.
   
   1. 
      toza buyum va qoplag‘ich oynalarni tayyorlab, buyum oynasi o‘rtasiga ikki tomchi yod eritmasidan tomizing.
      
   2. 
      og‘zingizni oching va toza qoshiq bilan yuz lunjining ichki tomoni yuzasidan qoshiqchani bir necha marta yurgazib olingan namunadan mikropreparat tayyorlab uni mikroskopda kuzating.
      

4. 
   hujayraning shakli, donador sitoplazma va yadroga e’tibor bering.
   
5. 
   o‘simlik va hayvon hujayralarining farqini aniqlang.
   

Xulosa.

.

3. laboratoriya mashg‘uloti

O‘simlik hujayrasida plazmoliz va deplazmolizni kuzatish

Ishning maqsadi. elodeya o‘simligi hujayrasida plazmoliz va deplazmolizni o‘rganish.

Hujayra shirasida suvda eriydigan birikmalar ko‘p bo‘ladi. Agar
biz hujayrani tuzli eritmaga botirsak, hujayra tarkibidagi suv, hujayra tashqarisiga chiqa boshlaydi. Bunda hujayra tarangligi yo‘qolib hujayra pardasi asta-sekin burisha boshlaydi. Bu hodisa plazmoliz deb
ataladi. Agar shu hujayra yana toza suvga botirilsa, u o‘zining avvalgi holatiga qaytadi, ya’ni deplazmoliz hodisasi ro‘y beradi.

Kerakli jihozlar. Buyum va qoplovchi oyna, qizil piyoz, elodeya 1 m NaCl eritmasi, mikroskop, pinset.

Ishning borishi. 1. elodeya epidermisidan o‘tkir pichoq bilan

3x4 mm qalinlikda bo‘lakchalar tayyorlanadi. Pinset yordamida uni ajratib olib, predmet oynasidagi bir tomchi suvga botiriladi. Qoplovchi oyna bilan yopib, mikroskop ostida kuzatiladi. hujayra holatining rasmini chizing.

2. 
   Buyum oynasining bir tomoniga osh tuzi eritmasidan bir tomchi tomiziladi. Ikkinchi tomondan esa filtr qog‘oz yordamida qoplovchi oyna tagidan suv tortib olinadi. 5–7 daqiqadan so‘ng hujayra pardasi torayib, burisha boshlaydi. Bunda plazmoliz ro‘y beradi.
   
3. 
   Buyum oynasidagi osh tuzi eritmasi yana yuqorida ko‘rsatilgan yo‘l bilan toza suvga almashtiriladi. 5–7 daqiqadan keyin hujayra
   

dastlabki holatiga qaytadi. Bu deplazmoliz hodisasi bilan bog‘liq.

Xulosa.

Nazorat ishi o’tkazilgan sana

Nazorat ishi-3.Test.

1. 
   Hujayra tarkibiga kiruvchi biogen elementlar nechta?
   
   1. 
      70 ta. B. 75 ta. D. 77 ta. E. 80 ta.
      
2. 
   Hujayra massasining 98 % ni tashkil etuvchi eementlarni belgilang.
   

1. K. 2. Na. 3. O₂. 4. P. 5. C. 6. S. 7. N₂. 8. H_2. 9. Fe. 10.Ca.

1. 
   1,2,3,7. B. 2,3,5,6. D. 3,5,7,8. E. 3,4,5,7.
   

2. 
   Suyak to‘qimasini hosil qilishda va ularning mustahkamligini ta`minlashda ishtirok etuvchi elementlarni belgilang.
   
   1. 
      Ca, K. B. Na, K. D. Mg, Fe. E. Ca, P.
      
3. 
   Dipol molekulani aniqlang.
   
   1. 
      Suv. B. Oqsil. D. Lipid. E. Polisaxarid.
      

2. 
   Tiroksin gormoni tarkibiga kiruvchi mikroelementni aniqlang.
   
   1. 
      Yod. B. Brom. D. Ftor. E. Molibden.
      
3. 
   Tuzilmalar hosil qiluvchi biopolimerlarni aniqlang.
   
   1. 
      Oqsil, polisaxarid. B. Nuklein kislota, lipid.
      

D. Uglevod, lipid. E.Uglevod, nuklein kislota.

2. 
   Oqsillar gidroliz qilinsa qanday moddalarga parchalanadi?
   
   1. 
      Nukleotdlar. B. Aminokslotalar. D. Fermentlar E. Monosaxarid.
      
3. 
   Oqsil molekulalari qanday shaklda bo‘ladi?
   
   1. 
      Ipsimon. B. Yumaloq. D. Tuxumsimon. D. A va B javoblar to‘g‘ri.
      

2. 
   Oddiy oqsillarni aniqlang.
   

1. Albumin. 2. Nukleoprotein. 3. Xromoprotein. 4. Globulin. 5. Lipoprotein.

1. 
   1, 4. B. 2, 3. D. 3, 4. E. 1, 5.
   
2. 
   Xromoproteinlarga mansub oqsilni aniqlang.
   
   1. 
      Insulin. B. Gemoglobin. D. Lipoprotein. E. Albumin.
      

2. 
   Sitoplazmaning doimiy bo‘lmagan tuzilmasi nima deb ataladi?
   
   1. 
      Yadro. B. Organoid. D. Kiritma. E. Sitoplazma.
      
3. 
   Kimyoviy birikmalar va qattiq zarrachalar hujayra ichiga qanday
   

yo‘llar bilan o‘tadi?

1. 
   Fagositoz. B. Yarim o‘tkazuvchanlik. D. Diffuziya. E. Pinositoz.
   
2. 
   Yadroning bo‘yoqlar yordamida bo‘yaladigan donador va to‘rsimon tuzilmasi nima deb ataladi?
   
   1. 
      Sentromera. B. Xromatin. D.Yadrocha. E. Yadro shirasi.
      
3. 
   Eukariot organizmlarni aniqlang.
   
   1. 
      Infuzoriya tufelka. B. Achitqi bakteriyalar.D. Ossilatoriya. E. Nostok.
      
4. 
   Somatik hujayradagi xromosomalar to‘plamining miqdoriy va sifatiy belgilari yig’indi si nima deb ataladi?
   
   1. 
      Genotip. B. Kariotip. D. Genom. E. Fenotip.
      

Savol	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
Javob
Tekshirish

To‘g‘ri javob: Ball: O‘qituvchining imzosi: Sana

4. laboratoriya mashg‘uloti

Amilazaning kraxmalga ta’siri

Ishning maqsadi. Amilazaning kraxmalga ta’sirini o‘rganish.

Kerakli jihozlar. Probirka, suv, yod, don maysasi.

Amilaza fermenti kraxmalni shakargacha parchalaydi. Amilaza fermenti unayotgan donlarning tarkibida va odam so‘lagida ko‘p
bo‘ladi. Shuning uchun ferment shirasini unayotgan don maysalaridan (sumalakni eslang) yoki so‘lakdan tayyorlash mumkin. Buning
uchun og‘izni bir-ikki ho‘plam suv bilan yaxshilab chayqaymiz, so‘ng bir ho‘plam suvni 2–3 daqiqa davomida og‘izda ushlab turiladi va
bo‘sh stakanga solinadi. Shu yo‘l bilan tayyorlangan so‘lak eritmasi amilaza fermenti shirasi hisoblanadi. Тajriba uchun yana yodning
1 % li va kraxmalning 0,5 % li eritmasi tayyorlanadi.