Lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti b

С/r	N1
C W  L  r  K

K_B B
K_A A

K	M
0		N
	LLBLA	С/WL - Mehnat

10.9-rasm. Izokosta
182
C C


_W va _r nuqtalarni tutashtiruvchi chiziq (1) tenglamani ifodalovchi
izokostani beradi. Izokostaning har bir nuqtasiga mos keluvchi resurslar sarfi kombinatsiyasining qiymati umumiy xarajat C ga teng. Masalan, A va B nuqtalar uchun quyidagi tenglikni yozish mumkin:

3. W  L_A  r  K _A W  L_B  r  K_B .

   
   

Agar nuqta 0N₁ N₂ uchburchak ichida yotsa, shu nuqtaga mos resurslar kombinatsiyasini olganda, firma o`z byudjetini to`liq sarflamaydi. Masalan M nuqta uchun (1)-tenglama quyidagicha yoziladi:

W  LM  r  KM  C .

(2)

1. tenglama firmaning har bir umumiy xarajati uchun grafikda alohida izokosta bilan ifodalanadi. Agar firmaning umumiy xarajatlari ikki

   
   

variantda bo`lsa, ya′ni C<sub>1</sub> va C<sub>2</sub> hamda C<sub>1</sub>  C<sub>2</sub> bo`lsa, ushbu umumiy xarajatlar uchun izokostalar grafikda quyidagicha joylashadi (10.10-rasm).

K

С₁ С2

0 L
10.10-rasm. Izokostaning joylashuvi
Firma byudjetining o`sishi yoki resurslar narxining pasayishi izokostani o`ngga siljitadi, byudjetning qisqarishi va resurslar narxining oshishi izokostani chapga siljitadi.

C



W 

(1)-tenglamani quyidagi ko`rinishda yozamiz:

K 

 



 L

(3).

r



r 

(3)-tenglamadan kelib chiqadiki izokostaning burchak koeffitsienti

quyidagiga teng:

K

 

W

(4).

L

r

183

							W 
Izokostaning		burchak		koeffitsienti						shuni	ko`rsatadiki, agar
								r
									
firma r narxda	W		birlik	kapital sotib		olish				uchun	bir birlik mehnat
		r

sarfidan voz kechsa (W so`m iqtisod qiladi), ishlab chiqarishdagi umumiy xarajat qiymati o`zgarmaydi.

Masalan, agar ish haqi 200000 so`m, kapitalga ijara haqi 50000 so`m bo`lsa

K		W  200000 сум		4	yoki K  4 L.
L		r  50000 сум

Demak, firma umumiy xarajatni o`zgartirmasdan bir birlik mehnatni 4 birlik kapital bilan almashtirishi mumkin.

Endi firmaning umumiy xarajatlari cheklanganda maksimal mahsulot ihlab chiqarishga erishish masalasini grafik usulda echilishini ko`rib chiqamiz.

K

K	E	Q3
		Q2
		Q1

-W/ r C
L L

10.11-rasm. Ishlab chiqaruvchining muvozanat nuqtasi
Ishlab chiqaruvchi Q₃ miqdorda ishlab chiqara olmaydi, nimaga deganda uning byudjeti Q₃ miqdordagi mahsulotni ishlab chiqarish uchun kerak bo`lgan resurslarni sotib olishga etmaydi. Q<sub>1</sub> ham maksimal ishlab chiqarish hajmi bo`la olmaydi, chunki bu holatda ishlab chiqaruvchi o`z byudjetini to`liq sarflamaydi, demak u ishlab chiqarishni oshirishi mumkin.
184
Q₂ miqdordagi mahsulot berilgan byudjetda eng maksimal mahsulot ishlab chiqarish hajmi hisoblanadi. E nuqtada Q₂ izokvanta bilan izokosta chizig`i C kesishadi va ushbu E nuqta ishlab chiqaruvchining muvozanat holatini ifodalaydi.

E nuqtada izokvanta ham, izokosta ham bir xil yotiqlikka ega ekanligidan va izokvantaning yotiqligi chekli texnologik almashtirish

normasi bilan o`lchanishi ^MRTS ^^

K



MPL

(5) va izokostaning

L

MPK

K

yotiqligi

 

W

ga

tengligini

hisobga olsak,

muvozanat

E nuqta

r

L

MPL

W

uchun quyidagi tenglik o`rinli bo`ladi:



(6). (6)-munosabatni

MPK

r

quyidagicha yozamiz:

MPL



MPK

(7).

(7)- tenglik ishlab chiqaruvchining

W

r

muvozanat holatini belgilovchi shart bo`lib hisoblanadi.

Muvozanat

shart

(7)

shuni

ko`rsatadiki,

cheklangan

xarajatda

maksimal ishlab chiqarishga erishilganda ishlab chiqarish omillari uchun sarflangan har bir qo`shimcha so`m bir xil miqdordagi qo`shimcha mahsulot ishlab chiqarishni ta′minlaydi.

Agar ishlab chiqarish omillaridan birining narxi oshsa, masalan ishchi kuchi narxi oshsa firma, bunday o`zgarishga ishlab chiqarish jarayonida ishchi kuchini kapital bilan almashtirish bilan javob beradi. Bunday holat quyidagi grafikda keltirilagan (10.12-rasm).

K

K2	E2
K1	E1	Q′
	C2	C1
	L2 L1	L

10.12-rasm. Ishchi kuchini narxi oshganda uni kapital
bilan almashtirish
185
Boshlang`ich holatdagi C<sub>1</sub> izokostada maksimal ishlab chiqarish E nuqtada erishiladi va L<sub>1</sub> , K<sub>1</sub> miqdordagi resurslar sarflanadi. Ishchi kuchining narxi oshganda izokosta C<sub>2</sub> holatga o`tadi. C₂ izokosta ishchi kuchi narxining oshganligini ifodalaydi.

C₂ izokostada firma maksimal ishlab chiqarish hajmiga E₂ nuqtada
erishadi va ishlab chiqarishga L₂ va K ₂ miqdordagi resurslar sarflanadi. Ishchi kuchiga narxning oshishi, ishchi kuchidan foydalanishni qisqartiradi va kapitaldan foydalanishni oshiradi.
Misol. Firmaning ishlab chiqarish funksiyasi quyidagi ko`rinishga

ega:

17. 2LK
    

Kapital narxi 40 000 so`m, ishchi kuchi narxi 120 000 so`m. Agar firma byudjeti 12 000 ming so`m bo`lsa, u maksimal miqdorda mahsulot ishlab chiqarish uchun ancha ishchi kuchidan va qancha miqdordagi kapitaldan foydalanadi? Maksimal ishlab chiqarish hajmi qancha bo`ladi?

Demak, masalanining ko`rinishini quyidagicha yozamiz:

Q  2  L  K  max .
Firmaning byudjeti chegarasida 120 L  40 K 1200 izokostani chizamiz (10.3-rasm).