Logopediya

Metodik kо‘rsatmalar.
Grammatik konstruksiyalarni qо‘llash darajasi. Sо‘zni mustaqil malakasini aniqlash zarur. Bu maqsadda sо‘z va gapni qurishga qaratilgan о‘yinli grammatik topshiriqlar beriladi.

1. 
   topshiriq. Grammatik qurilishni tushunish.
   

Material: 4 ta qо‘g‘irchoq, 10 ta hayvonlarning shakli, 1 ta kubik. Pedagog gap aytadi, boladan о‘yinchoqlar yordamida gap fikrini ifodalashni sо‘raydi (masalan: kichik bolani uxlashga yotqiz; bola mushukni tutib olgan; qо‘y quyonni tutishga ulgurmay, quyon qochib qoldi; quyonni tutib olgan ayiqni it tishlayapti; bola kuchukning boshini tishlayapti va-boshqalar). Tushunish uchun 10 ta gap beriladi. Topshiriqning murakkabligi quydagilarda kuzatiladi: yuzaki grammatik tuzilmalarn qо‘llash bо‘yicha strategiyalarni ishlab chiqishda murakkab tuzilmalarni tadbiq etish qoidalaridan foydalanish va bu qoidalarni umumlashtirishda kuzatiladi. Topshiriq bolalarning grammatik konstruksiyasi asosida gap tuzadi yoki sо‘zlarni ketma-ket tuzadimi, shuni kо‘rsatadi.
Tо‘g‘ri natijalar - 1 ball, notо‘g‘ri natijalar - 0 ball. Yuqori umumiy baho - 10 ball.

2. 
   Topshiriq. Hayvon bolalari nomlarini bildiruvchi otlar shaklini yasash.
   

Material: hayvonlar va uning bolalari tasvirli 10 ta rasm (ot, fil, tulki, mushuk,’ quyon va boshqalar). «Kimda kim?» о‘yini shaklida о‘tkaziladi. Muvofiq keluvchi rasmlarni tanlash va bosh, qaratqich kelishikdagi sо‘zlarning kо‘pligini yasash zarur (tulkining tulkichalari, tulkining kо‘p tulkichalari bor va boshqalar).
Yuqori baho - 20 ball,
Ikkala shakldan behato foydalanish - 2 ball, meyordan ahamiyatsiz ravishda chetga chiqish - 1 ball, notо‘g‘ri javoblar - 0 ball.
3-topshiriq. Gap tuzish. Bolaga 3 ta sо‘z taklif qilinadi. (bosh kelishikdagi ot, noaniq shakldagi (fe’l infenetiv), bola ulardan gap tuzishi kerak. 5 ta sо‘z beriladi (masalan: bolalar, aylanmoq, park, akvarium, baliq, suzmoq) va boshqalar).
Yuqori baho - 10 ball, tо‘g‘ri tuzilgan gap - 2 ball, qoidalar ozgina chetga chiqish-1 ball - barcha sо‘zlar qо‘llanmagan, qoidada nuqsaon bor - 0 ball.
Topshiriqlarni bajarish natijalari qayd etiladi va taxlil etiladi. 3 topshiriq bajarilgach umumiy ball hisoblanadi. Yuqori ball - 50 ball - yuqori darajada, 32-49 ball о‘rtacha, 32 balldan kami - past darajaga tо‘g‘ri keladi.
5.Nutqning tovush jihatdan holatini о‘rganish
Nutqni tekshiruvdan о‘tkazish bо‘yicha kо‘rsatmalar.Bolalarning tovush talaffuzi xususiyatldarini aniqlash uchun keng taqalgan standart metodikadan foydalanish mumkin. Bolalar nafaqat sо‘zlarning emas, balki gaplarning tarkibidagi tovushlarni qanday talaffuz qilayotganin tekshirish muhim ahamiyatga ega. Predmetli va syujetli rasmlar tо‘plami shu maqsadda qо‘llaniladi, bunda aytilayotgan sо‘zlarda tekshirilayotgan tovushlar turli о‘rinlarda joylashgan bо‘ladi. Tovushni ajratish malakasini tekshirish uchun bolaga ajratiluvchi tovushlarning har ikkalasi qatnashgan sо‘zlar ishtirok etgan rasmlar beriladi (z-s, j-sh, b-p, g- k, l-r), shuningdek, 1 tovush bilan farqlanuvchi sо‘zni bildiruvchi sо‘zlar beriladi (lak-rak), tekshiruv paytida tovushlarning yо‘qligi yoki boshqa tovush bilan almashtirilishidan tashqari talaffuzning aniqligi, differensialligi, nutq tempi hususiyatlari, nutqiy nafas olish hisobga olinadi.
Tekshiruv natijalari jadvalga kiritiladi. Bunda tо‘g‘ri talaffuz tovushlarni ajratish, nutq tempini va nutqni boshqarish (+) belgisi bilan, tovushni tushirib qoldirish, ularning differensiyasining yо‘qligi, nutq tempi boshqaruvining buzilishi (-) bilan belgilanadi. Bolalar nutqi 3 balli tizim orqali baholanadi. Quyida bolalar nutqining tovush jihatini baholashning taxminiy bahosi keltiriladi. (3-jadval).
3-jadval.

Nutqni tovush jihatdan baholash mezonlari.	Ballar	Tovush jixatdan rivojlanish darajasi.
1. Ona tilining barcha tovushlarini tо‘g‘ri va aniq talaffuz qilish. T ovushlarni eshitishda va talaffuzda farqlash qobiliyati. Nutq tempi va nutqiy nafas olishni yaxshi boshqarish.	3	Yuqori.
2. Tovushlarni talaffuz qilish va ajratishda noaniqlik va barqaror emaslik.	2	О‘rta
3. Tovushlar talaffuzida defektlar, tovush ajratishning yо‘qligi. Nutq tempi va nafas olishni boshqarish kuzatilmaydi.	1

6.Nutq buzilishlarini amaliy anglash darajasini о‘rganish