Lp final Web az

Azərbaycanda Landşaft  Planlaşdirilmasi ( (ilk təcrübə və tətbiq)
 
31 
Xəzər  dənəzinin  ən  səciyyəvi  xüsusiyyətlərində  biri  daimi  onun  səviyyəsinin  geniş 
diapazonda  dəyişməsidir,  və  bu  da,  sahil  zonasının  mənimsənilməsində  xeyli  problemlər  yradır, 
sənaye  və  məişət  obyektləri,  komunikasialar,  münbit  torpaqlar  su  altında  qalır,  ekoloji  vəziyyət 
gərginləşir, bu ərazilərdə yeni xəstəliklər peyda olur, bütün bunların nəticəsində “ekoloji qaçqınlar” 
yaranır.  Bu  neqativ  halların  qarşısını  almaq  yollarından  ən  əsası  Xəzər  dənizinin  müxtəlif 
səviyyələri  üçün,  xüsusən  böhran  hallar  üçün,  sahil  zonasının  idarəciliyinə  dair  strateji  plan 
hazılamaqdır.  Həmin  baxımdan  Çərçivə  Landşaft  Planı  Azərbaycan,  həm  də  ümumi  Xəzər,  sahil 
zonasının mənimsınilməsinin strateji əsaslarını işləməkdə çox effektiv vasitədir.  
2000-ci  ili  YUNESKO  dağ  ili  adlandırmışdır.  Qafqaz  və  onun  tərkib  hissəsi,  Azərbaycan 
ə
razisi, dağ ekosistemi Yer planetinin 200-dən biridir və özünün gözəlliyi və zənginliyi ilə fərqlənir. 
Azərbaycan  əhalisinin  xeyli  hissəsi  dağlıq  ərazilərdə  məskunlaşmışdır  və  bu  ərazilərin  davamlı 
inkişafında çoxlu sayda problemlər mövcuddur. Burada, həm bütün dağlıq ərazilərə, və həmdə ayri-
ayri  zonalara,  məsələn  intensiv  sürüşmə  və  uçurum  prosesləri  gedən  ərazilər,  mühafizə  olunan 
ə
razilər və s., aid problemlər mövcuddur. Bir çox sahələrin, məsələn, infrastruktura, dağ-sağlamlıq 
kompleksləri  və  ekoloji  turizmin  təşkili  və  s.  öz  problemləri  vardır.  Həmin  baxımdan  bütün  ərazi 
üçün  ümumi  Landşaft  Proqramı,  ayrica  zonalar  üçün  isə  Çərçivə  Planı  və  yaxud    Landşaft  Planı 
hazırlamaq daha məqsədə uyğun olardı.  
“RĐO-92” konfransından sonra, 2001-ci  ildə  Azərbaycan Respublikasında ölkıənin davamlı 
sosial-iqtisadi  inkişafı  üçün  proqram  təsdiq  olundu.  Möcud  ekosistemlərin  mühafizəsi  və  təbii 
ehtiyatlardan  səmərəli  istifadəsi  müasir  və  gələcək  nəsilin  tələblərini  ödəmək  üçün  zəruridir,  bu 
milli proqramın əsas məqsədləırindən biridir. Eyni zamanda ölkədə regionların inkişafı üçün ekoloji 
ə
saslı proqram qəbul olunmuşdur.   
Digər  tərəfdən  LP-nin  mexanizm  və  vasitələri  Xüsusi  Mühafizə  Olunan  Təbii  Ərazilərin 
(XMTƏ) təşkil olunması çox vacibdir. Milli park təşkil etdikdə landşaft planlaşdırılmasının köməyi 
ilə aşağıdakı əsas suallara cavab tapmaq olar: nə qiymətlidir; nəyi  mühafizə etmək lazımdır; hansi 
təsirlər mövcuddur və mümükündür: hansı konfliktlər var və onları necə həll etmək olar: inkişafın 
hansı məqsədləri olmalıdır; hansı tədbirlər görülməlidir.  
Ə
sasən ekoloji formada istifadəyə yönəlmiş ərazilər üçün LP-nin əsas məqsədi, landşaftların 
mühafızəsi  və  inkişafıdır.  Belə  landşaftlarda  əsaən  ekoloji  istifadə  forması  tətbiq  olunan  belə 
landşaftlarda  təbii  mühit  və  resurslar  daha  yaxşı  mühafizə  olunur.  LP  əsas  funksiyalarından  biri  - 
növ və biotoplar üçün xüsusi əhəmiyyətə malik olan ərazilərin ayırd edilməsidir.   
  Cədvəl 2.1. Azərbaycanda Xüsusi Mühafizə Olunan Təbiət Əarzilərinin siyahısı 
Milli Parklar 
Dövlət Təbiət Qoruqları 
Dövlət Təbiət Yasaqlıqları 
Adı 
Təş- 
kil ili 
 
Sahəsi 
(ha) 
Adı 
Təş- 
kil ili 
 
Sahəsi 
(ha) 
Adı 
Təşkil 
ili 
 
Sahəsi 
(ha) 
Ş
irvan MP 
2003 
54373,5  Göy göl 
1925 
6739 
Zuvand  
1969 
15000 
Ağ göl 
2003 
17924 
Zaqatala  
1929 
23844 
Bəndovan 
1961 
4930 
Ordubad  
2003 
12131 
Qızılağac 
1929 
88360 
Ordubad 
1969 
27869 
Hirkan  
2004 
21435 
Türyançay  
1958 
22488 
Kiçik Qızıl-
ağaj 
1978 
10700 
Altıağac 
2004 
11035 
Đ
smayıllı  
1981 
16740 
Đ
smayıllı 
1969 
23438 
Abşeron 
2005 
783 
Pirqulu  
1968 
4274 
Şə
ki 
1964 
10350 
Ş
ahdağ 
2006 
115895 
Qarayazı  
1978 
9658 
Qusar 
1964 
15000 
 
 
 
Đ
lisu  
1987 
17381,5 
Şə
mkir 
1964 
10000 
 
 
 
Bəsitçay  
1974 
107 
Korçay 
1961 
15000 
 
 
 
Qaragöl 
1987 
240 
Bərdə 
1966 
7500 
 
 
 
Ş
ahbuz 
2003 
3139 
Gil adası 
1964 
400 
 
 
 
Ş
irvan 
1969 
6232 
Qarayazı-
Ağstafa 
1964 
11970 
 
 
 
Eldar şamı 
2004 
1686 
Qubadlı 
1969 
20000 
 
 
 
Palçıq vulk. 
2007 
--- 
Laçın 
1961 
21370 

---

Azərbaycanda Landşaft  Planlaşdirilmasi ( (ilk təcrübə və tətbiq)
 
32 
 
 
 
 
 
 
Qızılja  
1984 
5135 
 
 
 
 
 
 
Daşaltı 
1981 
450 
 
 
 
 
 
 
Arazboyu 
1993 
2200 
 
 
 
 
 
 
Qəbələ 
1993 
39700 
 
 
 
 
 
 
Qax  
2003 
36836 
 
 
 
 
 
 
Hirkan 
2005 
2252 
 
 
 
 
 
 
Arazboyu  
2005 
9118 
 
Azərbaycanda qorunan  ərazilər səkkiz  milli  parkı, on  iki dövlət qoruğunu  və on  bir dövlət 
yasaqlığını əhatə edir.  Onların ümumi sahəsi 700 min ha-dan artıqdır və bu da ölkə ərazisinin 9%-
ni təşkil  edir (cədvəl 2.1). Almaniyada  və Rusiyanın Baykal regionunda Xüsusi Mühafizə  Olunan 
Ə
razilərin  təşkil  olunmasında  landşaft  planlaşdırılmasının  uğurlu  tətbiqi  var  və  həmin  təcrübəni 
Azərbaycan üçün tətbiq etmək olar (bax. V fəsil).  
 
2.6. Lanşaft planlaşdırılmasının Azərbycanda həyata keçirilməsinin hüquqi əsasları 
Landşaft  planlaşdırılmasına  həyata  keçirilməsinə  dair  hüquqi  baza  və  qanunçuluq  öz 
xüsusiyyətlərinə  görə  olduqca  mürəkkəbdir  və  əhatə  dairəsi  genişdir.  Ona  görə  ki,  bu  bazaya 
beynəlxalq konvensiyalar, ətraf mühit və təbii resurslar haqqında qanunlar, təsərrüfat fəaliyyətini və 
sosial inkişafı tənzimləyən kodekslər və normativ aktlar daxildir. 
Azərbaycanda Lanşaft planlaşdırılmasının həyata keçirilməsini nəzərdə tutan konkret qanun 
və  yaxud  proqram  ypxdur.  Ancaq  ölkənin  Milli  Məclisinin  ratifikasiya  etdiyi  bir  sıra  beynəlxalq 
konvensiyalar  (cədvəl  2.2),  dölətin  təbiəti  mühafizə  dair  qəbul  etdiyi  qanunlar  və  davamlı  inkişaf 
üzrə proqramları, həmdə torpaq, su, meşə kodeksləri və normativ aktlar landşaft planlaşdırılmasının 
Azərbaycanda  həyata  keçirilməsinə  zəmin  yaradır.  Ayrıca  bu  əsasların  aşağıda  şərhini  verməyi 
vacib sayırıq. 
Azərbaycan 
Respublikasının 
qoşulduğu 
beynəlxalq 
müqavilələr 
Azərbaycan 
Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən ratifikasiya edildikdən sonra Azərbaycan Respublikasının 
Qanunu  olur.  Azərbaycan  Respublikasının  Milli  Məclisi  bir  sıra  konvensiyaları  ratifikasiya 
etmişdir:  məsələn,  “Mədəni  və  təbii  irsi  abidələrin  qorunması  üzrə”  Konvensiya  (Azərbaycan 
Respublikasının  1994-cü  il  tarixli  Qanunu  ilə  təsdiq  edilmişdir),  BMT-nin  Đqlim  dəyişmələri  üzrə 
Çərçivə Rio-de-Janeyro Konvensiyası (Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 10 yanvar 1995-
ci  il tarixli 948 saylı Qərarı  ilə təsdiq edilmişdir), “Ozon qatını dağıdan  maddələr üzrə” 1985-ci  il 
Vyana  Konvensiyası,  1987-ci  il  Monreal  Protokolu,  bu  Protokola  edilmiş  1990-cı  il  London  və 
1992-ci  il  Kopenhagen  düzəlişləri  (Azərbaycan  Respublikasının  31  may  1996-cı  il  tarixli  Qanunu 
ilə təsdiq edilmişdir), “Dəniz gəmilərindən çirkləndirmənin qarşısının alınmasına dair” (MARPOL) 
1972-ci  il  Vaşinqton  Beynəlxalq  Konvensiyası,  London,  Mexiko  və  Moskva  əlavələri  ilə 
(Azərbaycan Respublikasının 22 aprel 1997-ci  il tarixli Qanunu  ilə təsdiq edilmişdir), “Energetika 
xartiyası  müqaviləsinin  və  Energetikanın  səmərəliliyi  və  müvafiq  ekoloji  baxışlar  məsələsi  üzrə” 
Avropa Energetika Xartiyası Protokolu (Azərbaycan Respublikası 6 iyun 1997-ci il tarixli Qanunu 
ilə təsdiq edilmişdir), “Quraqlıq və ya səhralaşma ilə qarşılanan ölkələrdə səhralaşma ilə mübarizə 
haqqında”  BMT-nin  17  iyul  1994-cü  il  Paris  Konvensiyası  (Azərbaycan  Respublikasının  24  aprel 
1998-ci  il tarixli Qanunu  ilə təsdiq  edilmişdir), “Kökünün kəsilməsi təhlükəsi olan  vəhşi  fauna  və 
yabanı  flora  növlərinin  beynəlxalq  ticarəti  haqqında”  CĐTES  Konvensiyası  (Azərbaycan 
Respublikası  23  iyun  1998-ci  il  tarixli  Qanunu  ilə  ratifikasiya  edilmişdir),  “Transsərhəd 
kontekstində  ətraf  mühitə  təsirin  qiymətləndirilməsi  haqqında”  1991-ci  il  Espo  Konvensiyası 
(Azərbaycan Respublikasının 1 fevral 1999-cu il tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir), “Ətraf mühit 
ilə  bağlı  məsələlərdə  məlumatın  əldə  edilməsi,  ictimaiyyətin  qərar  qəbul  edilməsində  iştirakı  və 
ə
dalət  məhkəməsinin  açıq  keçirilməsi  haqqında”  1998-ci  il  Orhus  Konvensiyası  (Azərbaycan 
Respublikasının 9 noyabr 1999-cu il tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir), “Bioloji növ müxtəlifliyi 

---