M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd
Yüklə 2,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
279 iləüzləşiblər. Bu mövzuda Mərkəzi Bank ehtiyatları müxtəlif növə bölərək, riski paylaşdırmaqdan başqa, dəyərində artımın gözlənildiyi müəyyən pullara investisiya qoyaraq spekulyativ şəkildə hərəkət də edə bilərlər. Amma Mərkəzi Bank kimi rəsmi bir qurumun spekulyativ qazanъın arxasına düşmək əvəzinə, riski paylaşd ırma məqsədinə görə hərəkət etməsini iddia etmək daha realdır. Beynəlxalq rəsmi ehtiyatlar əvvəlъə qızıl və qeyri-qızıl mənbələr olmaqla iki yerə ayrılır. Qeyri qızıl ehtiyatları da valyuta və BPF mənbələrindən ibarətdir. Bretton-Vudsqızıla əsaslanan bir sistem idi. Amma qızıl istehsalatının asanlıqla artırılmaması, bahalı olması və bir özəl spekulyasiyaya səbəb olması onun yaxşı bir ehtiyat pul olmayaъağını göstərib. Bugünkü tendensiya qızılı beynəlxalq ödəmə vasitəsindən çıxarıb bir sənaye xam məhsulu olaraq hə- qiqi funksiyasına qaytarmaq istiqamətindədir. Bu səbəblə uzun müddətdir ki, qızıla rəsmi qiymət qoyulmur. Лакин бу gün bir çox юлкялярин Mərkəzi Banklаr rəsmi ehtiyatlarının əhəmiyyətli bir hissəsini qızılla saxlayırlar. Digər tərəfdən, beynəlxalq rəsmi valyuta ehtiyatlarının tərkibinə baxsaq hələ də ən böyük pay Amerika dolları təşkil edir. Dollar və məhdud ölçüdə ngilis sterlinqi Bretton-Vuds sisteminin ənənəvi ödəниш vasitələri olmuşlar, ancaq bu gün də dollar rezerv valyuta kimi fəaliyyət göstərir. Amma digər sə- nayeləşmişölkələrin sürətlə inkişaf etməsindən sonra Avro, Ya- pon iyeni və sveçrə frankı kimi pul vahidlərinin də rəsmi valyuta kimi qəbul edilməsinə başlandı. Beləliklə, dolların rəsmi ehtiyatlar içindəki payı getdikъə azalmağa başladı. Anъaq bu nisbət hələ də 50%-dən yuxarıdır. 280 ФЯСИЛ 48. BEYNƏLXALQ МАЛИЙЙЯДЯ ЯСАС PAR TET ŞƏRTLƏR Finans bazarlarındakı aparılan və aparılacaq əməliyyat- ların ən önəmli müəyyən edici amili – inflyasiya, faiz və val- yuta kursu arasındakı qarşılıqlı münasibətlərin təhlili qəbul edilir. Dünya iqtisadi inteqrasiyasıyasında iştirak edən bir ölkədə bir neçə iqtisadi parametrlər arasında əsas paritet şərt- ləri mövъuddur. Bu əsas paritet şərtləri bazarlar üzərində süni əngəl olmad ığı müddət çərçivəsində inflyasiya, faiz dərəcəsi və valyuta kursları kimi parametrləri əhatə edir. Ümumi bir ifadə ilə paritet şərtləri adı verilən bu münasibətlər beynəlxalq Ма- лиййянинəsasını təşkil edir. Dünya ilə bütünləşmiş bir ölkədə, bir neçə iqtisadi para- metlər arasında- inflasiya, faiz və valyuta kursu arasında яаса bərabərlik münasibətləri vardır. Bu башлыъа bərabərlik, bazar- lar üzərində süni манеяолmaдыğıэюрсяндийи анларда inflasiya, faiz və valyuta kursları kimi dəyişkənləri əhatə edər. Ümumi bir ifadə ilə, paritet şərtləri (parity ъonditions) adı verilən bu münasibətlər beynəlxalq малиййянинəsasını təşkil edir. Tək qiymət qanunu və arbitrac – Arbitraжın məqsədi risk yüklənmədən mənfəət saxlamaqdır («uъuza al, bahalıya sat» prinsipinə görə hərəkət edirlər). Arbitraжçılar bazardan valyu- tanı uъuz qiymətə alıb, yüksək qiymətə satdıqъa həmən bazar- da qiymətlər yüksəlir, digərində isə qiymət düşər və nətiъədə bərabərlik təmin edilər. Tək qiymət qanuni bu bazarlarda, real faiz dərəъələrinin bütün ölkədə eyni olmasıнятиъясини verir. Buna da beynəlxalq Fiшer təsiri deyilir. Beynəlxalq finansda arbitrac fəaliyyətinin nətiъəsində ortaya çıxan təməl bərabərlik aşağıdakı beş qrupda toplaya bilərik: 1. Satın alma güъü paritesi (PJP); 2. Faiz pariteтi (FR); 3. Ümumi Fiшer təsir (FE); 281 4. Beynəlxalq Fiser təsiri ( FE); 5. rəlidəki anında kursla gələъəkdəki təslim kursunun səhvə yol vermədən proqnozlaşdırılması. qtisadi varlığın eyni zamada qiymət fərqindən mənfəət təmin etmək üçün valyutanın eyni vaxtda alınıb- satılmasıəməliyyatına arbitrac deyilir. Bu tərifdən başa düşmək olar ki, arbitrac bütün iqtisadi və maliyyə varlıqlarına şamil edilən geniş bir anlayışdır. (eyni andakı qiymət fərqindən faydalanma ideyası). Bu əməliyyatın heç bir riski yoxdur. Risksiz olması arbitracı spekulyasiyadan ayıran ən əhəmiyyətli xüsusiyyətidir. Valyuta arbitraжın birinъi səbəbi iki pul arasındakı məzənnənin eyni anda müxtəlif bazarlarda fərqli qiymətlərlə olmasıdır. Arbitraж müxtəlif bazarlarda məzənnələr arasında pozu- lan müvazinəti bərqərar edir və o bütün dünya içində məzən- nələr arasında uyğunluğun davam etməsinə kömək göstərir. Əməliyyat xərъlərini nəzərə alsaq, valyuta məzənnələri aras ın- dakı fərq anъaq bu xərъlərin miqdarı qədər olaъaqdır. Arbitraжçıların məqsədi risk almadan ən yüksək gəliri əldə etməkdir. Bu m ünasibətlər çərçivəsində, məsələn, əgər bir il ərzində Azərbayъanda inflyasiya dərəъəsi Rusiyadakı inflya- siya dərəъəsinə nisbətən 50% çox olması gözlənilirsə, o zaman manat gələъək il rubl qarşısında 50% dəyər itirməli və Azər- bayъanda faiz dərəcələri Rusiyadakı bank faizlərindən eyni nisbətdə, yəni 50 % yüksək olmalı və rublun bir illik müddətli təhvil kursu da spot kursuna görə 50% daha dəyərli olmalıdır. Digər bir ifadə ilə, bir il sonrakı anında təslim kursunun gözlə- nilən dəyəri, bugünkü bir illik müddətli təslim kursuna bəra- bərdir. Tədqiqatlar göstərir ki, inflyasiya səviyyəsi yüksək olan ölkələrdə yüksək səviyyəli faiz dərəъələri tətbiq edilir. Faiz pariteti nəzəriyyəsi pul bazarlarındakı arbitrac imkanlarının bir nətiъəsi olaraq meydana çıxır. Əgər müxtəlif ölkələr arasındakı risk dərəъələri eynidirsə, lakin bu ölkələrin Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|