271
Mütəşəkkil Banklararası Kredit Bazarı (MBKB). 2008-ci
ildə ötən illə müqayisədə MBKB-nin həcmində əhəmiyyətli artım
müşahidə olunmuşdur. Belə ki, dövr ərzində bazardakı əməliyyatla-
rın həcmi 5 dəfədən çox, əməliyyatların sayı isə 2 dəfə artmışdır.
Dövrün sonuna MBKB əməliyyatların həcmi 297,5 mln.
manat, əməliyyatların həcmi isə 150 ədəd təşkil etmişdir.
Mütəşəkkil Banklararası Repo Bazarı (MBRB). MBKB
olduğu kimi banklararası repo bazarında da artım müşahidə olun-
muşdur. Dövr ərzində bu bazarda əməliyyatların həcmi 2 dəyə ya-
xm artaraq 474,6 mln. manat, əməliyyatların sayı isə 2 dəfə arta-
raq 309 ədəd təşkil etmişdir.
Repo əməliyyatlarının 463,3 mln. manatlıq (97,6%) həcmi
notlarla, 11,3 mln. manatlıq həcmi (2,4%o) isə dövlət qısamüd-
dətli istiqrazları ilə həyata keçirilmişdir. Banklararası repo baza-
rında 1 günlük repo əməliyyatları üzrə son gəlirlik 1,48% təşkil et-
mişdir.
272
BÖLMƏ V. BEYNƏLXALQ VALYUTA–
KRED T MÜNAS BƏTLƏR
FƏS L 46. BEYNƏLXALQ VALYUTA S STEM
Beynəlxalq Valyuta Sistemi, ölkələr arasında mövъud olan
valyuta kurslarını vəюдяниш münasibətlərini tənzimləyən qayda
və müqavilələrdən meydana gəlir. Beynəlxalq тиъарят və maliyyə
münasibətlərinin nizamlı bir şəkildə işləməsi üçün səmərəli bir
beynəlxalq valyuta sisteminin varlığı labüddür.
nsanlar tarixin ən qədim dövrlərindən bəri alqı-
satqınları həyata keçirmək üçün müxtəlif mallardan və
vasitələrdən istifadə etmişdir. Amma nizamlışəkildə tətbiq
edilən ilk sistem qızıl standartıdır. Qızıl standart 1870-1914-ъü
illər ərzində, yəni I dünya müharibəsinə qədər öz «qızıl
dövrünü» yaşadı.Qızıl standartlarının əsas xüsusiyyəti hər
щансы бирölkənin pulunun dəyərinin müəyyən çəkidə saf qızılla
müəyyən edilməsi, qızılın alqı-satqısı, ixrac və idxalının
sərbəstləşdirilməsidir. Burada qızıl sikkələr qədər banknotlar
da istifadə edilirdi, lakin bunlar istənilən zaman hökumətlər
tərəfindən qızıla dəyişdirilə bilərdi. Ümumiyyətlə, bu sistemdə
hökumət müəyyən etdiyi sabit qiymətlə hər kəsə qızıl sata
vəözünə təklif edilən qızılları ala bilərdi.Qızıl stan-
dartıümumbəşəri bir sistemdir. Hər ölkə pulun dəyərini qızılla
tənzimlədiyinə görə bütün ölkələrin pulları qızıl miqdarına
nəzərən avtomatik şəkildə bir-birindən asılı idi.
Nəhayət, 1929-ъu ildə dünya iqtisadi böhranının baş
verməsiylə qızıl standartının davam etməsinə imkan qalmadı.
1933-ъü ildə qızıl standartı tamamilə ləğv olundu.
Birinъi və ikinъi dünya müharibələri arasındakı dövrdə
beynəlxalq тиъарят və maliyyə münasibətlərində tam mənası ilə
xaos yaşandı. Qızıl standartı dağılmış, onun yerinə isə yeni bir
sistem gəlməmişdi. Beynəlxalq öhdəlikləri yerinə yetirmək özü
böyük bir problem olmuşdu. Bir çox ölkələr bir-biri ilə ikitərəf-
273
li tiъarət ödəнишlərini barter üsuluna çevirmişdilər. Hər ölkəöz
iqtisadi mənafeyini düşünərək gömrük vergilərini və rüsumları-
nı artırırdı. Lakin bundan zərər çəkən partnyorlar bu ölkəyə
qarşı adekvat bir reaksiya verirdilər. Beləliklə, dünya tiъarət və
maliyyə hərəkətlərinin həjmi ən aşağı səviyyəyə düşmüşdü.
ki müharibə arasındakı dövrün çətinlikləri qarşısında
olan ölkələrin beynəlxalq tiъarəti sərbətləşdirilən və maliyyə
hərəkətlərini tənzimləyən bir sisteməъiddi şəkildə ehtiyaъları
vardı. Bu səbəbdən yeni bir Beynəlxalq вalyuta sistemini
yaratmaq məqsədi iləölkə rəhbərləri Bretton-Vuds qəsəbəsində
məsələnin mühakirəsinə qatıldılar.
Bretton-Vuds konfranslarında daha çox ABŞ-nın düşün-
ъə və görüşləri əsas götürülərək yeni bir Beynəlxalq Pul Siste-
minin qurulmasına qərar verildi. Bretton-Vuds sistemi
Amerika dollarına və onun vasitəsi ilə dolayı yolla qızıla tabe
valyuta sistemidir.
Konfransda bir-birinin «əkiz qardaşı» kimi qəbul edilən
iki yeni maliyyə təşkilatının qurulmasına qərar verildi : Bey-
nəlxalq Pul Fondu (BPF) və Dünya Bankı (DB) qrubu. BPF-
nin vəzifəsi beynəlxalq maliyyə münasibətlərini tənzimləmək,
BD-nin vəzifəsi isə müharibə nətiъəsində dağılan Avropa
ölkələrinin iqtisadiyyatını dirçəltmək, habelə inkişaf etməkdə
olan ölkələrin itisadi inkişafını təmin etmək məqsədi ilə onlara
göstərilən maliyyə yardımını güъləndirmək idi.
BPF 1946-ъı ildə fəaliyyətə başladı. Bretton-Vuds siste-
minin qəbul etdiyi valyuta kursuna «tənzimlənən sabit kurs
sistemi»də deyilmişdir. 1946-ъı ildə tətbiq edilən bu sistem
1973-ъü ildə dağıldı. Sistemin xüsusiyətləri aşağıdakı
kimidir.Müqafiləni imzalayaraq BPF-yəüzv olan ölkə, milli
pulunun dəyərini sabit bir kursla Amerika dollarına bağlayır.
Milli pulun bu sabit dollar kursuna «dollar pariteti»
deyilmişdir. ABŞ isə dolların dəyərini başqa bir ölkənin
valyutası ilə deyil, 1 unsiya saf qızıl=35 dollar kimi sabit qiy-
mətləölçmüşdü. Digər тяряфdən ABŞ, xariъi ölkələrin mərkəzi
banklarına qızılın dollara konversiyasına iъazə verirdi. Yəni
274
Amerika Federal Ehtiyat Bankı xariъi ölkələrin mərkəzi
banklarına təklif etdikləri dollar qarşılığında yuxarıda
müəyyən edilən sabit qiymətlə qızıl satma məsuliyyətini
üzərinə götürmüşdü. Bu qayda ilə hər ölkə milli valyutasını
dollarla ölçmüş və dollara da qızıl konversiyasını qəbul etdiyi
üçün milli pullar dolayı yolla qızıla tabe olurdu (milli pulun
qızıl dəyərinə «qızıl pariteti» deyilirdi).Sistemə görə hər ölkə
milli pulun valyuta bazarındakı dollar qiyməti ətrafında ən
çox 1%-lik alt vəüst sərhədlər içərisindəüzməsinə iъazə verə
bilərdi. Daha yüksək dəyişikliklərə qarşı isə, Mərkəzi Bank
bazara dollar vasitəsi ilə (bazarda dollar alqı-satqısı) müdaxilə
etməli idi. Buna baxmayaraq, tədiyə balansında əsaslı bir
tarazsızlıq olardısa, BPF-nun razılığı iləüzv ölkələrə milli val-
yutalarını dollara görə devalvasiya etmə səlahiyyəti verilmişdi.
Bu gün dünyada bütün ölkələr tərəfindən mənimsənilən,
konvensiyalarla qurulmuş, eyni kurs sisteminə görə vahid bir
beynəlxalq valyuta sistemi yoxdur. Bunun əvəzində sabit kurs
sistemindən üzən kurs sisteminə qədər dəyişə bilən vəölkələrin
özləri tərəfindən seçilən fərqli sistemlər vardır. Bu gün də, BPF
beynəlxalq maliyyə münasibətlərini tənzimləmək vəzifəsini da-
vam etdirir. Yalnız Bretton-Vuds sisteminin dağılmasından
sonra üzv olan ölkələrin fərqli praktikalarına hüquqi baza
formalaşdırmaq üçün, BPF-nin quruluş qanununda dəyişiklik
edildi. Bu dəyişikliyə görə müəyyən edilmiş prinsiplərəəməl
etmək şərti ilə istənilən ölkə istədiyi kurs sistemini qəbul edə
bilər.
Bu gün dünya ölkələrinin valyuta kursu sistemləri üç
qrupa:
1.sabit kurs sistemləri;
2.məhdud üzən kurs sistemləri;
3. daha sərbəst üzən kurs sistemlərinə ayrılmaqdadır.
Beynəlxalq Valyuta sahəsi müasir dövrdə də problemlər-
dən azad deyil. Valyuta məzənnələrindəki aşırıйцксяк чохлу
dəyişmələr, məzənnələrdəki davamlı tarazsızlıq və «isti pul»
fondları müasir məzənnə sisteminin problemlərinin bir ne-
Dostları ilə paylaş: |