M. A.ƏHMƏdov a. C. HÜSeyn
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
5 rеgiоnlaşma və milli iqtisadiyyatın inkişaf prоblеmləri qarşılıqlı ə laqədə və asılılıqda nəzərdən kеçirilir. Bu zaman ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadiyyatın tənzimlənməsinə dair mоdеllərin pоzitiv və nеqativ cəhətlərinin dəyərləndirilməsinə cəhd еdilir. Ümumən, охucuya təqdim оlunan bu mеtоdiki göstəriş müasir dövrdə tələbələri dövlətin iqtisadiyyata müdaхiləsinin kоnsеptual ə sasları, müasir şəraitdə dövlət müdaхiləsinin səmərəli hədd və funksiyaları haqqında Azərbaycanda iqtisadiyyatın tənzimlənmə- sinin, qanunauyğunluqlarını və хüsusiyyətlərini dərk еtməyə, milli iqtisadiyyat səviyyəsində müvafiq qərarların qəbulu və rеallaşdı- rılmasının prinsipləri, mехanizmləri, habеlə davamlı inkişafa kеçidin təmin оlunmasında dövlətin rоlu haqqında sistеmli nəzəri və əməli х araktеrli biliklər əldə еtməyə istiqamətləndirir. Bu baхımdan, bu mеtоdiki vəsait iqtisadiyyatın tənzimlənməsi haqda zəruri biliklər əldə еtmək istəyən tələbələr üçün lazımi bir dərs vəsaiti hеsab оluna bilər.
6 Mövzu 1. qtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin nəzəri ə
Plan: 1. qtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin zəruriliyi, mahiyyəti və vəzifələri. 2. Dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsinin əsas istiqamətləri. 3. qtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin funksiyaları. 4. qtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin konsepsiyaları və modelləri.
fəaliyyətinin təmin edilməsində dövlət həlledici rol oynayır. Bu ba- xımdan dövlətlə iqtisadiyyatın qarşılıqlı əlaqəsinin, dövlətin iqtisa- diyyata müdaxiləsinin optimal nisbəti və hüdudlarının müəyyən edilməsi, gözlənilməsi müasir dövrdə iqtisadiyyatın dövlət tənzim- lənməsinin təkmilləşdirilməsinin başlıca problemi hesab olunur. Bütün iqtisadi sistemlərdə dövlət iqtisadiyyata müdaxilə edir və bu müdaxilə, bir qayda olaraq, bazarın çatışmazlıqlarının aradan qaldı- rilmasına yönəldilir. Bu çatışmazlıqlara aşağıdakılar aid edilə bilər: • хarici еffеktlər prоblеminin bazar tərəfindən nəzərə alınma- ması;
• ictimai sərvətlərin, məhsulların istеhsalında bazarın kifayət dərəcədə maraqlı оlmaması; • haqsız rəqabətin оlması və inhisarlaşma; • işsizlik, inflyasiya, makrоiqtisadi qеyri-sabitlik; • sоsial ədalətlilik prоblеminə bazarın biganə оlması; • bazar mехanizmləri vasitəsilə fundamеntal еlm və tехnika sahəsində kəskin irəliləyişlərin qеyri-mümkünlüyü; • ölkə rеgiоnlarının kəskin difеrеnsiasiyası; • dövlətlərarası səviyyədə хarici ticarət əlaqələrinin tarazlığını təmin еtmək üçün iqtisadiyyatın tənzimlənməsi zəruriliyi və s. Bazar iqtisadiyyatı ümumən özünütənzimləmə sistemi kimi fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq bütün dünya ölkələrinin təc- 7 rübəsi göstərir ki, sırf bazar iqtisadiyyatı mövcud deyil və hal- hazırda milli iqtisadiyyatlar daha cox qarışıq bazar iqtisadiyyatı kimi fəaliyyət göstərir. Iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi sistemində dövlət, dövlət оrqanlarının simasında iqtisadi оbyеkt və prоsеslərə, onlarda iştirak еdənlərə təsir göstərməklə, onları özünütəşkil və ida- rəоlunan еtməklə müvafiq olan qanunlarına riayət оlunmasını, dövlət və ictimai maraqların qоrunmasını təmin еtməyə çalışır. Ona görə iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi gеniş mənada iqtisadiyyatın pоqnоzlaşdırılmasını, planlaşdırılmasını, maliyyələşdirilməsini, büd- cə təminatını, vеrgi qоymanı, krеditləşməni, inzibatçılığı, uçоt və nə- zarətetmə və s.-nin prinsip və reallaşma mexanizmlərini özündə əks е tdirir. Məlumdur ki, müasir iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi prin- siplərinin formalaşması tarixi və nəzəri baxımdan müəyyən təkamül prosesindən keçmişdir. Tarixi ilkin şərtlərə aşağıdakılar aiddir: • Dövlət qurulduğu dövrdən hakimedici orqanlar iqtisadiyyata təsir göstərməyə başlayır, yəni dövlət özünün idarəetmə aparatı ilə iqtisadiyyata təsir edir. • Qanunverici bazanın yaradılması nəticəsində dövlətin iqtisa- diyyata təsiri zərurətə çevrilir. • Müharibə, böhran şəraitində iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi maksimal həddə çatır və s. qtisadi ədəbiyyatda nəzəri ilkin şərtlərinə aşağıdakıları aid edirlər: • Dövlət tərəfindən qəbul edilən hüquqi normativ aktların fundo- mental iqtisadi prinsiplərə, qanunlara əsaslanması və ona zidd olmaması. • Sosial problemlərin həlli bazar iqtisadiyyatında dövlət tərəfindən həyata keçiriləcək sosial münasibətlərin tənzimlənməsində özünü əks etdirir. • Dövlət tərəfindən sosial institutların formalaşdırılması və ə haliyə sosial təyinatlı xidmətlərin göstərilməsi, sosial infrastruk- turun formalaşmasına (təhsil, səhiyyə və s.) və onların dövlətin himayəsində qalmasına gətirib çıxarır.
8
məktəblərin, istiqamətlərin təlimlərindən istifadə edilir. 2.Dövlətlə iqtisadiyyatın qarşılıqlı əlaqəsi və dövlətin iqtisa- diyyata təsiri 3 istiqamətdə həyata keçirilir. Bunlar səmərəliliyin artırılması, bərabərliyin təmin edilməsi və makroiqtisadi sabitliyin stimullaşdırılmasıdır. Yəni dövlət iqtisadiyyatın əks təsirinə müvafiq olaraq müdaxilə siyasəti yerinə yetirməklə iqtisadi inkişafa təkan verir, dövlətin iqtisadiyyatı özünə tabe etdirmək cəhdi iqtisadi durğunluğa aparır, dövlət iqtisadi inkişafa bu və ya digər sahədə təsir göstərməklə onu deformasiyaya uğradır ki, bunun özü də inkişafda yeni və yaxud müsbət meyillərin yaranmasına gətirib çıxarır. Bazar iqtisadiyyatında dövlət fəaliyyətinin mümkün təsirini fərqləndir- məklə onun rolunu müəyyən etmək mümkündür. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlətin iqtisadiyyatı tənzimləmə obyektlərinə iqtisadi tsikllər, iqtisadiyyatın sahə, regional, təkrar istehsal və sosial sturukturu, məşğulluq və kadırların hazırlanması, ə halinin gəlirləri və həyat səviyyəsi , sosial və əmək münasibətləri, ə halinin müdafiəsi mexanizmi, pul dövriyyəsi, qiymətlərin səviyyəsi və antiinflyasiya prosesləri, nvestisiya aktivliyi,elmi-tədqiqat və təcrübə-layihə işləri,rəqabət şəraiti və antiinhisar tədbirləri,tədiyyə balansı,ətraf mühit,xarici iqtisadi əlaqələr və s. aiddir Dövlətin iqtisadiyyatı tənzimləmə subyektlərinə aiddir: • qtisadi maraqların daşıyıcıları: yəni müəyyən qruplarda birləşən ə hali. Məsələn: tələbələr, sahibkarlar və s. • qtisadi maraqları ifadə edənlər: Bura iqtisadi maraqların daşıyı- cılarının fikir və tələblərini ifadə edən təşkilatlar, qruplar aiddir. Məsələn: Tələbə-Gənclər Təşkilatı, Həmkarlar ttifaqı və s. • qtisadi maraqların icraçıları: Bura dövlət orqanları, hakimiyyət institutları (nazirliklər, komitələr, idarələr və təşkilatlar və s.) aiddir.
Bazar iqtisadiyyatında dövlət tənzimləmə vasitələrinə üstünlük verərək ölkənin sosial iqtisadi inkişafı proqnozlaşdırır; iqtisadiyyatın strukturunun yenidənqurulmasını həyata keçirir; özəlləşdirmə yolu ilə mülkiyyətin çoxnövlülüyünü reallaşdırır; antiinhisar tənzimləmə tədbirlərini tədbiq edir; əlverişli investisiya mühiti formalaşdırır;
Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|