~ 66 ~
Şəkil 3.1. İstehsal sistemlərinin
evolyusiya prosesi
x – qeyri-müəyyənlik
dərəcəsi; y – müxtəliflik.
İstehsal
sisteml
ərinin
evolyusiyaсыn
ın
nюvb
əti
m
ərhələsi
kimi
чevik
istehsal
sisteml
ərini (ЧİS) gюstərmək olar. ЧİS-ə чevik
istehsal
modullar
ına
daxil
olan
əsas
avadanl
ıqларdan
əlavə
anbar
v
ə
n
əqliyyat
avadanl
ıqları, idarə və planlaşdırma sistemləri,
lokal kompцter sisteml
əri və b. daxildir. ЧİS-
in f
əaliyyəti əsasən stoxastik xarakter daşıyır
v
ə əvvəlki sistemlərdən əhəmiyyətli dərəcədə
~ 68 ~
İstehsal sistemlərinin texnoloji proseslərinin modelləşdirilmə-
sinin bütün üsullarını iki əsas hissəyə bölmək olar: fiziki və riyazi
(şəkil 3.2).
Fiziki modelləşdirmədə model fiziki təbiətinə və generatorunun
formasına görə modelləşdirilən obyektin özünə bənzəyir. Bu halda
obyektin tədqiqi başqa ölçülərdə (adətən, laboratoriya şəraitində
öyrənmək üçün) və vaxt intervalında yerinə yetirilir. Məs. elektrik
generatorunun və ya istilik sobasının fiziki modelləri elə generator və
ya istilik sobasıdır.
Riyazi modelləşdirmə analitik və imitasiya modelləşdirilməsi
şəklində iki hissəyə bölünür [8].
Fasiləsiz fəaliyyət göstərən texnoloji
proseslərin analitik modeli
müxtəlif tənliklər sistemi ilə təsvir və tədqiq olunur. Diskret
xarakterli istehsalların analitik modellərinin qurulması üçün prosesin
mürəkkəblik dərəcəsindən asılı olaraq sonlu avtomatlar, paralel
fəaliyyətli asinxron proseslər, mənqiti-linqvistik modellər, şəbəkə
modelləri və s. istifadə edilir.
Göründüyü kimi, analitik üsul obyekti tam şəkildə təsvir etməli
və obyektin optimal xarakteristikalarının axtarışını yerinə yetirir.
Qeyd etdiyimiz kimi, əksər hallarda obyektin fəaliyyətinin riyazi
asılılıqlarının və sistemin elementlərinin qarşılıqlı əlaqələrini təsvir
etmək ya çətinləşir, ya da heç mümkün olmur. Bu hallarda riyazi
modelləşdirmənin imitasiya üsulu səmərəli yanaşma hesab edilir.
İmitasiya
modelləşdirilməsi
tədqiq
olunan
obyektin
xarakterindən asılı olaraq fasiləsiz, diskret və kombinə edilmiş
istehsal sistemlərinin modelləşdirilməsində istifadə olunur. Diskret
xarakterli istehsalların modelləşdirilməsi üçün universal və
xüsusiləşdirilmiş imitasiya dillərindən, o cümlədən problem-
yönümlü
imitasiya
dillərindən
istifadə
edilir.
İmitasiya
modelləşdirilməsinin nəticələrini əks etdirmək üçün animasiya
proqramları imitasiya paket proqramları ilə birlikdə işləyərək prosesi
monitorda təsvir edir.
Dərs vəsaitində analitik və imitasiya modelləşdirmələrinin
diskret xarakterli istehsal sistemlərində, xüsusilə də çevik istehsal