@Q.Y.Abbasova
MÜNDƏRİCAT
MÜNDƏRİCAT
I Bölmə. Modelləşdirmə metodologiyasının sistem və koqnitiv aspektləri
Fəsil 1. Sistem analizin əsas prinsipləri
1.1. Sistem nəzəriyyəsinin təşəkkülü..........................5
1.2. Sistem analizinin əsas anlayışları.........................6
1.3. Sosiologiya və biologiyada sistem yanaşması.......12
Fəsil II. Tətbiqi sistem analizinin əsas
istiqamətləri
2.1. Metodoloji yanaşmaların təsnifatı............................23
2.2. ―Yumşaq‖ sistemlərin tədqiqinin prinsipləri..............26
2.3. P.Çeklendin ―yumşaq‖ sistemlər metodologiyası......29
2.4. V.Ulrixin tənqidi sistemlər metodologiyası................34
2.5. Sistem analizinin nəticələrinin tətbiqi problemləri.....39
Fəsil 3. Koqnitiv yanaşmanın əsas prinsipləri
3.1. Koqnitiv yanaşmanın inkişaf tarixi.........................44
3.2. Koqnitiv xəritələr..................................................49
3.3. Koqnitiv üslub......................................................57
3.4.
Metaforaların istifadə olunmasının
koqnitiv
aspektləri...............................................................61
3.5.
Sosial tədqiqatlarda koqnitiv yanaşma....................64
Fəsil 4. Sosiologiyada modelləşdirmənin rolu
4.1.Nəzəriyyələr və modellər.......................................73
4.2. Modellərin tipologiyası və onların qarşılıqlı
əlaqəsinin sxemi...........................................................75
4.3.Vizuallaşdırma və modelləşdirmənin keyfiyyət
Metodları....................................................................82
4.4. Modellər və sistemlər................................................87
Bölmə 2. Sosial dinamikanın
məzmunlu modelləri
Fəsil 5. Sosial dəyişikliklər nəzəriyyəsinin əsas anlayışları
5.1. Sosial dəyişikliklərin tipologiyası..............................93
5.2. Sosial proseslərin əsas formaları.................................96
5.3. Təkamül prosesləri...................................................101
5.4. Sosial proseslərin izah edilməsi.................................103
Fəsil 6. Həyat dövrləri modelləri
6.1. Dövrü təsəvvürlərin inkişafı.........................................106
6.2. Həyat dövrü modellərinə nümunələr..........................109
Fəsil 7. Dalğalı dinamika modelləri
7.1. Dövriliyin təbiəti.......................................................119
7.2. İqtisadi dinamikanın dalğaları......................................124
7.3. Kondratyevin dalğaları................................................127
7.4. Dünya liderliyi uğrunda mübarizə dövrləri...................130
7.5. Siyasi sahədə dalğa prosesləri.....................
Fəsil 8. Sosial – mədəni dinamikanın dalğaları
8.1. P.A. Sorokinin təkamül nəzəriyyəsinin
əsasları.......................................................................................140
8.2. Sosial – mədəni təkamüldə yarıməsrlik
dövrlər................................................................................144
Fəsil 9. İnnovasiya
prosesləri
9.1. İnnovatikanın əsas anlayışları…………………………154
9. 2. İnnovasiyaların diffuziyası və logistik artım modelləri…..159
FƏSİL 10. Sosial sistemlərdə keçid prosesləri
10.1. Sosial sistemdə böhranlar…………………………….166
10.2. Sosial sistemlərdə islahatlar…………………………167
10.3. İnqilab modelləri……………………………………..172
FƏSİL 11. Struktur dinamikasının
müasir nəzəriyyələri
11.1. Katastroflar nəzəriyyəsinin modelləri………………177
11.2. Sinergetika və xaos nəzəriyyəsi……………………182
11.3. İ.Poriqojinin dissipativ strukturları………………185
BÖLMƏ 3. SOSİAL PROSESLƏRİN FORMAL MODELLƏRİ
FƏSİL 12. Sistemlərin dinamikasının analizi
12.1. İkonoloji modelləşdirmə.................................... 192
12.2. Fərqli tənliklər nəzəriyyəsinin səfərbərlik modellərinə
tətbiqi.........................................................................198
12.3. Differensial tənliklər nəzəriyyəsinin əsas anlayışları.........202
12.4. Riçardsonun qızğın silahlanma modeli.............................206
12.5. Əməkdaşlıq və yaşamaq uğrunda mübarizə
modelləri...................................................................................211
12.6. Forresterin sistem dinamikası.....................................213
FƏSİL 13.
Xaos və katastrofa modelləri
13.1. ―Quraşdırma‖ katastrofasının riyazi modeli........................217
13.2. Xaosun portreti.....................................................................220
Fəsil XIV. Xana (dama) modelləşdirilməsi
14.1.Özünütəşkiletmə proseslərin modelləri.............................224
14.2. XanaavtomatlarımodellərininEHM-da
reallaşdırılması............................................................................228
14.3. Xanamodellərinəəlavələr........................................... 230
Fəsil 15. Qərarların qəbulu modelləri
15.1. Konfliktli situasiyaların nəzəri-oyun modelləri..........230
15. 2. Kooperasiyanıntəkamülümodeli...........................237
Virtualsonsöz........................................................................241
I Bölmə. Modelləşdirmə metodologiyasının sistem və koqnitiv aspektləri
Fəsil 1. Sistem analizin əsas prinsipləri
1.1. Sistem nəzəriyyəsinin təşəkkülü
Bir-biriləri ilə strukturlu qarşılıqlı əlaqədə olan və müəyyən tamlıq, vəhdət yaradan
elementlərin cəmi kimi sistem haqqında ilk təsəvvürlər antik fəlsəfədə (Platon, Aristotel)
yaranmışdır. Antik dövrdən mənimsənilmiş sistemlilik prinsipləri daha sonra Kuzanskinin,