М dunyo ta’lim tizimida steam konsepsiyasi

STEAM ta’limida integratsion yondashuv
STEAM yondashuvining asosiy farqi shundaki, o‘quvchilar turli xil mavzularni muvaffaqiyatli o‘rganish uchun ham miyani, ham qo‘llarini ishlatadilar. Ular olgan bilimlarni o‘zlari “uqib oladilar”.
Ta'limning turli darajalarida STEAMS texnologiyalarini joriy etish o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lishi kerak. Boshlang’ich sinf o‘quvchilarining hayotiy vaziyatlarni tahlil qilishi va uning yechimlarini izlashda mustaqil kreativ fikr yuritishini rivojlantirishga yo‘naltirilgan loyiha ishlari, kichik tadqiqotchilik, o‘yin faoliyatlariga alohida urg’u beriladi.
Har bir STEAMS komponentini tahlil qilganda, biz ushbu yondashuvning mohiyatini tushunish uchun o‘qituvchilar uchun asosiy savollarni shakllantirishni taklif qilamiz. (1-jadvalga qarang).

1.1-jadval.

Texnologiya	Xususiyatlari	Maqsadi
S	fan (Science)	O‘quvchilarni bilish faoliyatiga (loyiha ishi, didaktik o‘yinlar, nutqni rivojlantiruvchi, kognitiv faoliyat, kichik tadqiqotchilik, boshlang'ich muhandislik-texnik faoliyat, komunikativlik) jalb etish.
T	texnologiya (Technology)	O‘quvchilarni faoliyat algoritmini o‘zlashtiradi?
E	Muhandislik (Engineering)	O‘quvchilarni mahsulotlar asosida qurish-yasash va muhandislik yasaladi?
A	tasviriy sanʼat (Art)	O‘quvchilarni san'atning badiiy va ifodali vositalari bilan tanishtirish, ijodkorlik usullarini o‘rgatish.
M	matematika (Math)	O‘quvchida matematik fikrlashning (geometrik, fazoviy, algoritmik, vaqtinchalik, kombinatoryal va boshqalar) elementlarini rivojlantirish

STEAM ta’limi nafaqat o‘qitish usuli, balki fikrlash tarzidir. STEAM ta’lim muhitida o‘quvchilar bilimga ega bo‘ladilar va darhol undan foydalanishni o‘rganadilar. Shuning uchun, ular o‘sib ulg’ayganlarida va hayotiy muammolarga duch kelganda, atrof muhitning ifloslanishi yoki global iqlim o‘zgarishi bo‘ladimi, bunday murakkab masalalarni faqat turli sohalardagi bilimlarga tayanib va ​​birgalikda ishlash orqali hal qilish mumkinligini tushunadilar. Bu erda faqat bitta mavzu bo‘yicha bilimga tayanish etarli emas.

STEAM yondashuvi bizning ta’lim va ta’limga bo‘lgan qarashimizni o‘zgartirmoqda. Amaliy qobiliyatga e’tibor berib, talabalar o‘zlarining irodasini, ijodkorligini, moslashuvchanligini rivojlantiradi va boshqalar bilan hamkorlik qilishni o‘rganadi. Ushbu ko‘nikmalar va bilimlar asosiy ta’lim vazifasini tashkil etadi, ya’ni. bu butun ta’lim tizimi nimaga intilishini. Bu nazariya va amaliyotni birlashtirishning mantiqiy natijasidir. STEAM Amerikada ishlab chiqilgan. Ba’zi maktablar bitiruvchilarning martabalarini e’tiborga olishdi va fan, texnologiya, muhandislik va matematika kabi fanlarni birlashtirishga qaror qilishdi va STEM tizimi shu tarzda shakllandi. (Fan, texnika, muhandislik va matematika). Keyinchalik bu erda Art qo‘shildi va endi STEAM oxirigacha shakllandi. O‘qituvchilar ushbu mavzular, aniqrog’i ushbu fanlardan bilimlar kelajakda talabalarning yuqori malakali mutaxassis bo‘lib etishishiga yordam beradi, deb hisoblashadi. Oxir oqibat, o‘quvchilar yaxshi bilim olishga intilishadi va uni darhol amalda qo‘llashadi.
A. Toffler o‘zining "Kelajakdagi zarba" - (Future Shock) kitobida: "21 asrda o‘qish va yozishni bilmagan inson savodsiz deyilmaydi, balki o‘qimaydigan, o‘qishni xoxlamaydigan va qayta o‘rganishni istamaydigan inson - savodsiz sanaladi. Ijodkorlik, qiziquvchanlik va dizayn tafakkur kelajak mutaxassislari uchun katta ahamiyatga ega bo‘ladi " deya ta’kidlaydi. A. Harris va L.R. de Bruin STEAM ta’limi pedagog va o‘quvchilarning o‘quv faoliyati bilan bog‘liq deb, STEAM ta’lim faoliyati tanqidiy va ijodiy fikrlashni rivojlantirishga yordam berishini ko‘rsatuvchi ma’lumotlarni keltirmoqdalar.
STEAM - qisqartmasi tuzilishini ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, u quyidagi tuzilma sifatida aks etadi: S - Tabiiy fanlar (tabiatshunoslik, tabiiy fanlar jamlanmasi) - tabiat haqidagi fanlar to‘plami, tashqi dunyo bilan bog‘liq hodisalar va qonunlarni inson-tabiat-jamiyat tizimida o‘rganadi. 19-asr mexanikaning rivojlanishi uchun kimyo, fizika, biologiya fanlari salmoqli hissa qo‘shgan davr sanaladi. T - Texnologiya-(texnologiya-innovatsiya, o‘zgarish yoki qondirish uchun tabiiy muhitni o‘zgartirish, taxmin qilingan ehtiyojlar va istaklar) kabi aks etadi. Zamonaviy texnologiyalarning aksariyati tabiiy fanlar va muhandislik mahsulidir va texnologik vositalar ikkalasida ham qo‘llaniladi. E - Muhandislik-muhandislik-bu dunyoni ko‘rish sifatida uning elementlarini loyihalash va boshqarish qobiliyatiga ega bo‘lgan tizim, ob’ektlar, jarayonlarning dizaynini yaratish va inson ehtiyojlarini engillashtirishdan iborat bo‘ladi. Muhandislik inson yaratgan bilimlar dizayni va to‘plami mahsulotlar, muammolarni hal qilish jarayoni sanaladi.
Bu jarayon ayrim hollarda istesno tariqasida dizayn sifatida tavsiflanadi. Muhandislik dizaynidagi cheklovlardan biri tabiat qonunlari. Muhandislar tabiiy fanlar va matematikani bilishi, shuningdek texnologik vositalardan, san’atning asosi sifatida zarur bo‘ladigan kompetensiyalarni aks etadi. M – Matematika - bu miqdoriy munosabatlar va haqiqiy fazoviy shakllar xaqidagi aniq fandir. Matematikadagi bilimlar inkor etilmaydi, zero tabiiy fanlar, muhandislik, texnologiya va san’atning asosini matematik qonuniyatlar tashkil etadi. A – Art san’atning barcha turlarini o‘z ichiga olish bilan birga: musiqa, tasviriy san’at va boshqalar inson tomonidan dunyoni ijodiy tasavvur qilish va san’at asarlarida haqiqiy ilm-fan qonuniyatlarini ko‘ra bilishni tarbiyalaydi. SHunday qilib, STEAM ta’limi inson ma’naviy dunyosini anglash, ularning ehtiyojlarini qondirish uchun ob’ekt sifatida integrativ ta’lim rivojlanadi.
STEAM ta’limining falsafiy konsepsiyasi quyidagi formula atrofida shakllanadi. STEAM = tabiiy fanlar + texnologiyalar + matematik elementlarga asoslangan va san’at va muhandislik amaliyotlari orqali talqin qilinadi va uning qisqartmasiga quyidagi nozik kasb egalari olimlar, muhandislar va matematiklar, san’at arboblari mujassamlashganini bilishimiz mumkin. Taniqli jamoat arbobi, Aqshning sobiq ta’lim kotibi R.W. Riley STEAM ta’limining mohiyatini juda aniq aks ettirdi: "Bugun biz talabalarni hali mavjud bo‘lmagan kasblarga va hali ixtiro qilinmagan texnologiyalardan foydalanishga tayyorlamoqdamiz. STEAM xali aniq mavjud muammosi bo‘lmagan sohalarni ham oldindan echimini topishga o‘rgatadi”. Hozirgi vaqtda "STEAM mutaxassis" tushunchasi paydo bo‘lib, ular texnika, tabiiy fanlar va muhandislikning tor soha mutaxassisliklari: kompyuter texnologiyalari va matematika, tabiiy fanlar va tibbiyot, arxitektura va muhandislik, ta’lim bo‘yicha mutaxassislar, savdo menejerlari va boshqalar sifatida shakllanmoqda [2]. Biroq, tabiiy fanlar rivojini dunyo standartlariga muvofiq taraqqiy ettirishda, maktab ta’lim tizimida mavjud gorizontal yondashuv asosi fanlarni o‘qitishdan voz kechish hamda ta’limga, ayniqsa tabiiy fanlarni o‘qitilishiga spiralsimon yondashuvni tadbiq etish amaliyoti joriy etilmoqda. Ta’limga spiralsimon yondashuv – bu ta’lim amaliyotida ko‘p qo‘llaniladigan yondashuv bo‘lib, o‘quvchi-talabaning fanlar doirasida dastlabki o‘zlashtirgan bilimlari, mantiqiy va tizimli ravishda oddiydan-murakkabga tomon rivojlanadi va mazmunan boyitib boriladi. Spiralsimon yondashuvning o‘ziga hos uch tamoyili mavjud bo‘lib:
1. Ta’limga siklik yondashuv;
2. Ta’limda bilimlar ko‘lamini ortib borishi doirasida takrorlanishi;
3. Mavjud bilimlarga tayanib yangi bilimlarning rivojlanishi. Spiralsimon ta’lim dasturlarida fanlarni o‘rganish ma’lum vaqt vaqt davomida mustaxkamlanib, rivojlantirib boriladi va turli sinflarda bosqichma-bosqich qayta ko‘rib chiqiladi. YUqoridagi hususiyatlardan kelib chiqib, O‘zbekiston Respublikasida ham tabiiy fanlarni o‘qitish spiralsimon yondashuvga asoslanib o‘qitilmoqda. Bunda 1-6 sinflar tabiiy fanni o‘qisalar, yuqori sinflar biologiya fanini xuddi shu tartibda milliy o‘quv dasturiga binoan o‘rganadilar. Tabiiy fanlar ta’limi mazmuni inson va tabiat aloqadorligi atrofdagi muammolarni o‘rganuvchi turli o‘quv fanlariga oid bilimlar uzviyligi va integratsiyani aks ettirmog‘i lozim, bu esa tabiiy fanlarga oid bilimlarni sifat jihatdan yangi o‘zgarishlarga olib keladi. Bu bilimlar o‘ziga xos sintez, tabiiy fanlarga oid bilimlar va insonparvar yo‘nalishlar majmui sifatida namoyon bo‘ladi. Ular tafakkurning tizimli va ehtimolli uslubi sifatida tafsiflanishi tabiiy bilimlarning ajralib turadigan xususiyatlari sirasiga kiradi.