M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
82
çətindir… Avropa təhsilinə qarşı çıxmaq dövrü keçmişdir» - deyə yazan C.Hacıbəyli böyük coşqu ilə davam edirdi: «Təhsilə qarşı çıxan cənablar anlamırlar ki, saman çöpü ilə güclü selin qarşısını kəsmək mümkün olmadığı kimi, həyatın tələbindən irəli gələn bu təbii prosesin önünə də sədd çəkmək mümkün deyil!» (Sabunçu seminariyası haqqında. № 238, 25 oktyabr 1915). «Kaspi»nin səhifələrində, xüsusi ilə Ceyhun Hacıbəyli publisistikasında dini dəyərlərin təbliği, cəhalətin, fanatizmin tənqidi, eyni zamanda qondarma «islam həmrəyliyi»ni islam dininə qarşı silah kimi istifadə edənlərin ifşası aparıcı mövzulardandır. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, bu mövzuya Ceyhun Hacıbəyli bütün yaradıcılığı boyu sadiq qalmış, mühacirət dövründə də dinlə bağlı, xüsusi ilə sovet hakimiyyətinin din siyasəti haqqında fundamental əsərlər qələmə almışdır. Onun 1959- cu ildə Münhendə nəşr olunmuş «İslam əleyhinə təbliğat və onun Azərbaycandakı metodları» adlı 12 hissədən ibarət əsəri xüsusi maraq doğurur. Qeyd etdiyimiz kimi, «Kaspi»də Ceyhun Hacıbəylinin din mövzusundakı publisistikası mövzu baxımından çoxşaxəlidir. Bu məqalələrdə C.Hacıbəyli həm sahənin dərin bilicisi, həm islamın təəssübkeşi, həm də güclü qələm sahibi kimi özünü bir daha təsdiq etmişdir. «Quranın tərcüməsinə dair» adlı məqaləsində («Kaspi» qəzeti, 1912-ci il, 12 aprel, № 82) C.Hacıbəyli çox mühüm bir məsələyə toxunur. Müəllifin qəti qənaətinə görə, «nöqsanlarımızın bir səbəbi Quranı hərənin bir cür şərh etməsi, onun tərcüməsinin olmamasıdır». C.Hacıbəyli haqlı olaraq sual verir ki, əgər Quranın tərcüməsi yoxdursa, müsəlman öz müqəddəs kitabının məzmununu necə öyrənməlidir? Müəllif kinayə ilə cavab verir ki, bəlkə ərəb dilini bilməyən «qara mollalardan?!» Quranın uzun müddət doğma dilə tərcümə edilməməsi cəmiyyətdə bir sıra bəlalar yaratmışdır ki, xalq uzun illər ondan əzab çəkmişdir. Quranın tərcümə edilməməsi, doğru-düzgün şərh olunmaması bəzən bilməyərəkdən İslamın özünün əleyhinə çevrilən fikirlər doğurur, digər tərəfdən nadanlıq, cəhalət, fırıldaqçılıq üçün münbit zəmin yaradırdı. C.Hacıbəyli yazırdı: «Xalqa öz dilində təqdim olunan Quran, şübhəsiz, tədriclə onun dünyagörüşündə
83
dəyişiklik edəcək». Çox təəssüflər ki, İslamın böyük təəssübkeşi C.Hacıbəylinin bu istəyi, arzusu illər uzunu həyata keçirilməmişdir. Xalq, millət, elə İslamın özü də bundan z
iyan çəkmiş, zərbələr almışdır. İslama edilən yersiz hücumlar, bəsit şərh və təfsirlər də C.Hacıbəylini narahat edirdi. Gənc publisistə görə, dini hay-küylə müdafiə etmək mənasızdır və əks təsir verə bilər. Dinə, onun tarixinə, İslamın qayda-qanunlarına dərindən bələd olmaq, sonra opponentlə hər cür mübahisəyə girişmək olar. Məhz buna görə C.Hacıbəyli tez-tez dini mərasimlər, onların qeyd olunması haqqında maraqlı məqalələr yazırdı. Ceyhun bəy cəmiyyətdə hökm sürən cəhalət və cahilliyin, mövhumatın bir səbəbini də dini savadsızlıqda görür və İslam ümmətini maarifləndirmək niyyəti ilə də çoxsaylı məqalələr çap etdirirdi. «Mövlud» («Kaspi» qəzeti, 6 noyabr, 1915-ci il, № 248), «Ruhanilərin ehtiyacı» («Kaspi» qəzeti, 29 noyabr, № 267, 3 dekabr № 270, 8 dekabr № 274, 1915-ci il) adlı məqalələrini, habelə Ramazan, Qurban bayramları haqqında məqalələrini bu məqsədlə yazmışdır. C.Hacıbəyli məhərrəmlik və aşura mövzusuna da dəfələrlə müraciət etmişdir. Dövrün nüfuzlu qəzetlərindən sayılan «Kaspi»də dərc olunan «Məhərrəmlik yaxınlaşır» (20 oktyabr, № 223, 1915), «Aşura» (5 noyabr, № 247, 1915), «Məhərrəmlik günlərində» (12 noyabr, № 252, 1915) məqalələri bu gün də aktuallığını itirməmişdir. Mədrəsə və mollaların kifayət qədər olduğu Azərbaycanda məhərrəmlik və aşura barədə dalbadal məqalə yazmağa Ceyhun bəyi nə vadar edirdi? Ən əvvəl qeyd olunmalıdır ki, mövhumat və cəhalət tərəfdarları bəzən İslamı əldə bayraq edir, ondan özlərinə sərfəli şəkildə yararlanmağa çalışırdılar. Digər tərəfdən, bu mövzudan «ilhamlanan» qələm sahibləri, o cümlədən «Molla Nəsrəddin» mollalara «hücumu» genişləndirirdi. Avropadan gələn səyyahlar, tacirlər, jurnalistlər isə İslama bu ikili münasibətə «mat» qalır, öz məqsəd və düşüncə ölçüləri ilə İslama qiymət verirdilər. Məhz belə bir dövrdə C.Hacıbəylinin məhərrəmlikdən bəhs edən yazılarla mətbuatda çıxış etməsi çox əhəmiyyətli idi. «Məhərrəmlik yaxınlaşır» məqaləsində müəllif onun
84
tarixini oxuculara təqdim edir, azadlıq və qəhrəmanlıq simvolu olan imam Hüseynin və onun 72 qohum və silahdaşlarının xatirəsinin anılmasını təqdir edir. Lakin Ceyhun bəy bu zaman ifrata varılmasının, özünə işgəncə verərək Qurana zidd hərəkətlərin edilməsinin qatı əleyhdarı kimi çıxış edir. O, yazır ki, dindarlarımız və ziyalılar bu cür adətlərə qarşı amansız, barışmaz mövqe tutmağı, özünə işgəncə verənlərə və onları şirnikləşdirənlərə bu zərərli, ziyanlı ənənəyə son qoymağın vaxtı çatdığını başa salmalıdırlar. C.Hacıbəyli qeyd edir ki, ictimaiyyət mərsiyəxanlara, onların bəzən əks- təsirə, əks-təbliğata çevrilən mərsiyələrinin məzmununa da fikir verməlidir. Qoy mərsiyəxanlar əsl həqiqətdən, Kərbəla hadisəsinin mahiyyət və məzmunundan bəhs etsinlər. Bu faciənin qəsdən şişirdilməsinə ehtiyac yoxdur, faktların sadalanması kifayətdir. Əgər mərsiyəxan «gün 74 saat davam etdi», «Fərat öz başlanğıcını göylərdən götürdü», yaxud «70.000 qanadı, başı olan əlli mələk» deyirsə, bütün bunlar inandırıcı deyil və kiminsə qəlbinə şübhə toxumu səpir. Məqalə müəllifinin fikrincə, mərsiyəxan çox böyük məsuliyyət götürüb, «günahkar adam belə imamın xatirəsinə gözündən bir gilə yaş tökərsə, onun bütün pis əməlləri bağışlanar» deyirsə, bunun nəticəsi çox zərərli ola bilər. «Məhərrəmlik günlərində» məqaləsində müəllif aşuradan sonra davam edən mərasim və adətlər haqqında bəhs edir. Göstərir ki, həmin günlər toy, sünnət və digər təntənəli mərasimlərin keçirilməsinə qəti yol verilmir. Məqalədə müəllifin maraqlı, təklifləri, fikirləri də var. O, qeyd edir ki, indiki vəziyyətdə uzun müddətə mədəni həyatın dondurulması məqsədəuyğun deyil və yaxşı olar ki, ikiaylıq məhərrəmlik mərasimi xeyli azaldılsın, daha münasib müddətdə tələblərə riayət olunsun. C.Hacıbəyli məqalədə əvvəlki illərə nisbətən mərsiyəxanların reallıqlarla nisbətən barışdıqları, öz mərsiyələrində fantastik, tamamilə yersiz və artıq, əsassız hay- küyə az yer verdiklərini qeyd edir və yazır ki, hər il 70 min qanadlı mələkdən, div və cindən bəhs edən mərsiyəxanlar bu il maarifdən, peyğəmbərimizin təhsillə bağlı dediklərindən, bəzi müftəxor, tüfeyli dərviş və seyidlərin ikrah doğuran Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|