M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
76
kataloqda mətbuat tarixində adı çəkilən bütün qəzet və jurnallar əksini tapaydı. Bu, həqiqətən mükəmməl və ensiklopedik mənbə olardı. Təəssüf doğuran başqa bir cəhət isə dövrün rusdilli qəzetlərinin təhlili, dəyərləndirilməsi zamanı indiki tələblər baxımından deyil, ənənəvi sovet metodundan, köhnə yanaşma tərzi üçün xarakterik üsuldan istifadə edilir. Nəşrin, yaxud mühərririn ünvanına «burjua», yaxud «mürtəce» söylənilir, lakin mahiyyət açılmır, müəllifin bununla nə demək istədiyi qaranlıq, müəmmalı qalır… XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəlləri rusdilli Azərbaycan qəzetlərinin, hətta, o cümlədən ermənipərəst, erməni təmayüllü «Baku» kimi qəzeti təhlil etməyin, dəyərləndirməyin vaxtı çoxdan çatmışdır. Faktın inadkarlığı barədə deyilən fikirlə razılaşmamaq mümkünsüzdür, eyni zamanda düşməni məhv etməyin ilk mühüm şərti də onun dilinin öyrənilməsinin vacibliyi inkaredilməzdir. Bu problemlə – haqqında söhbət etdiyimiz dövrün rusdilli mətbu orqanlarının tədqiqatı ilə bağlı fikir və mülahizələrimizi yekunlaşdırarkən xüsusi ilə vurğulamaq istərdim ki, o zamankı «Kaspi»nin fəaliyyəti ilə bağlı bugünkü «Kaspi»nin təşəbbüsü yüksək diqqətə və təqdirəlayiqdir. Ümid etmək istərdik ki, Azərbaycan mətbuat tarixində on illər boyu dondurulmuş mövzu üzərində iş canlanacaq, arxivlərdə saxlanan sənədlər nəhayət ki, tədqiqat müstəvisinə cəlb olunacaqdır. Bir çox cəhətlərinə görə (fasiləsiz və uzun müddət – 38 il nəşr edilmişdir; tirajı 400-dən 3 min ədədə qədər yüksəlmişdir; əvvəllər ayda 4 dəfə, sonradan gündəlik çıxmışdır; nəşr olunduğu müddətdə qəzetin 10 min 65 nömrəsi çapdan çıxmışdır; qəzetlə XX əsrin əvvəllərində yaşayıb-yaratmış əksər böyük xalq xadimləri əməkdaşlıq etmişdir və s.) Azərbaycan mətbuat tarixində silinməz iz buraxmış gündəlik ictimai-ədəbi və siyasi qəzet olan «Kaspi» ilə 10 ilə yaxın bir müddətdə əməkdaşlıq etmiş Ceyhun Hacıbəyli yaradıcılığında həmin dövrü bir mərhələ adlandırsaq, yanılmarıq. Təkcə 1912-1917 illər ərzində C.Hacıbəylinin «Kaspi»də dərc olunmuş 230 (!!) müxtəlif problemlərə həsr edilmiş məqalənin, hekayə və novellaların siyahısı tərəfimizdən tərtib edilmişdir.
77
Ceyhun Hacıbəylinin «Kaspi» qəzetindəki imzaları, bu barədə dövrü nəşrlərdə gedən yanlışlıqlar haqqında geniş bəhs etməyəcəyik. Həmin problemlərə bu sətirlərin müəllifi tərəfindən mətbuatdakı yazılarla kifayət qədər aydınlıq gətirilmişdir. Onu deməklə kifayətlənəcəyik ki, Ceyhun Hacıbəyli «Kaspi»də «D», «Dj», «Dj.D», «D.- ni», «Dj.Dağıstani», «C.Dağıstani», «Cey Dağıstani» imzaları ilə çıxış etmişdir. Ceyhun Hacıbəyli qəzetin 1917-ci il 8 sentyabr tarixli nömrəsində dərc etdirdiyi və «Kaspi»nin redaktoruna ünvanlanan məktub belə imzalanmışdır: «Ceyhun Hacıbəyli (D.Dağıstani)». Həmin məktubda Ceyhun bəy «Kaspi» vasitəsi ilə oxucularına Bakı Müsəlman Cəmiyyətləri Komitəsinin «Xəbərlər»ində fəaliyyətini dayandırdığını və bu barədə Komitə rəhbərliyinə də müvafiq məlumat verdiyini bəyan edir. C.Hacıbəyli çox sonralar 1950-ci illərdə qələmə aldığı «İlk Azərbaycan operası necə yarandı» adlı xatirəsində vaxtı ilə «Kaspi» qəzetində «Dağıstani» imzası ilə məqalələr yazdığını xüsusi vurğulayır (ətraflı bax: S.Mümtaz adına ARƏİMDA, 643 nömrəli fond). Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, C.Hacıbəyli həmin imzalarla o dövrün «Baku», «Proqress», «İttihad» və başqa qəzetlərində də məqalələrlə çıxış etmişdir. Ceyhun Hacıbəylinin «Kaspi»də dərc etdirdiyi və əksəriyyətinin bu gün də aktuallığını itirməyən məqalələrinin mövzusu geniş, rəngarəng, maraqlıdır. Hər halda «Kaspi» vasitəsi ilə Azərbaycan ziyalıları cəmiyyətin problemlərini kəskin şəkildə ortaya qoyur, onun həlli uğrunda mücadilə aparırdılar. Bir misal çəkəcəyəm. «Mətbuatımızın piri» H.Zərdabi «Kaspi»nin 1883-cü il tarixli 42-ci nömrəsində dərc etdirdiyi «Zərdabda məktəb olacaqdırmı?» adlı məqaləsində az qala fəryad qoparırdı: «Məni məzəmmət edib deyə bilərlər ki, kənd icması məktəb açılması əleyhinə çıxdığı halda, mən nə üçün bu qədər əlləşirəm. Güman edirəm ki, heç bir ağıllı ana uşağını çimizdirərkən onun qışqırtısına məhəl qoymaz. Uşaq ağlayıb dəcəllik edir və çimizdirilməyin faydasını başa düşmür, lakin bu heç də o demək deyildir ki, onu çirkab içərisində saxlamalı və üzərində heç bir zorakılıq edilməməlidir. Bizim yerli camaatımız da bu cür uşaqlıq vəziyyətindədir, maarifin faydasını onun özünün başa düşüb qiymətləndirə biləcəyini güman etmək çox 78
dardüşüncəlilik olardı». Yaxud, H.Zərdabinin «Kaspi»yə redaktorluq etdiyi dövrdə «Kaspi» «Daşnaksutyun» partiyasının əsl simasını açmış, onun platforma və proqramını ifşa etmişdir. Biz belə qəzeti burjua mənafeyini qoruyan mürtəce fikirli nəşr adlandırmaqdan çəkinməmişik?! Mövzusuna görə Ceyhun Hacıbəylinin «Kaspi»də dərc olunan publisistik n ümunələrini aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: - məktəb, təhsil problemləri (Müəllimlərin təqdimatı. № 109, 1912; Yaralı yerimiz haqqında. № 240, 24 oktyabr 1912; Vacib məsələ. № 249, 3 noyabr 1912; Şəhər ibtidai müəllimləri haqqında. № 290, 23 dekabr 1912; Tələbələrimiz barədə. № 89, 23 aprel 1913; Bir etirazla bağlı. № 101, 7 may 1913; Qafqaz müsəlmanlarının maarifi. № 89, 22 aprel 1914; Müəllim seminariyası haqqında. № 73, 4 aprel 1915; Sabunçu seminariyası haqqında. № 238, 25 oktyabr 1915; Dil və məktəb. № 11, 1917 və s.); - dini dəyərlərin təbliği, cəhalət və fanatizmin tənqidi («Quran»ın tərcüməsinə dair. № 82, 12 aprel 1912; Şeyxülislam haqqında. № 46, 27 fevral 1913; Müsəlman ruhanilərinin səlahiyyəti haqqında. № 117, 26 may 1913; Avropalılar islam haqqında. № 29, 12 iyun 1913; Ramazan başladı. № 165, 24 iyul 1913; Ruhani seminariyası haqqında. № 189, 23 avqust 1913; Bir daha ruhani seminariyası haqqında. № 193, 28 avqust 1913; Ruhani idarəsində islahatlar haqqında. № 258, 15 noyabr 1913; Ruhani idarəsinin islahatı. № 32, 8 fevral 1914; İslamın biliciləri. № 48, 28 fevral, № 49, 1 mart 1914; Müfti haqqında məsələ ətrafında. № 96, 17 may 1914; Qurban bayramı. № 231, 16 oktyabr 1914; Qarşıdakı bayram haqqında. № 50, 4 mart 1915; Bayram haqqında. № 54, 8 mart 1915; Bir bayramın fitrəsi. № 170, 31 iyul 1915; Məhərrəmlik yaxınlaşır. № 223, 20 oktyabr 1915; Aşura. № 247, 5 noyabr 1915; İslam və xristianlıq. № 248, 6 noyabr 1915; Məhərrəmlik günlərində. № 252, 12 noyabr 1915; Ruhanilərin ehtiyacı haqqında. № 267, 270, 274, 29 noyabr, 3, 8 dekabr 1915; Bayram naminə. № 54, 8 mart 1916 və s.); Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|