M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
614
şəraitə, beynəlxalq münasibətlərin mövcud durumuna uyğun olaraq gündəmə g ətirilməsi – aktuallaşması, yaxud gündəlikdən müvəqqəti çıxarılması, passivl əşməsi səbəblərini şərh, təhlil edir. Təqdirəlayiqdir ki, müəllif irəli sürdüyü fikir v ə müddəaları əsaslandırmaq üçün dövrün məxəzlərinə, tarixi sənədlərə, m ətbuat nümunələrinə, memuar, xatirə, məktublara, müxtəlif yazışmalara müraciət edir. Dissertasiyanın II fəslində diqqətimizi çəkən və fikrimizcə, elmi-tədqiqat işində vacib məqamlardan biri də odur ki, müəllif son 200 il ərzində regionun siyasi x əritəsindəki dəyişikliklər, təbədüllatlar, iğtişaşlar, inqilablar, dövlət quruluşlarının, ictimai formasiyaların bir-birini əvəz etməsi fonunda «erməni m əsələsi»nin dünəni ilə bu günü arasındakı əlaqəni, bağlılığı, formanın dəyişsə də, mahiyy ətin, məzmunun eyni ilə qaldığını tutarlı dəlillərlə diqqətə çatdırmışdır. «N əticə»də dissertant araşdırmanı yekunlaşdırır, elmi-nəzəri nəticələri ümumil əşdirir, eyni zamanda tədqiqat zamanı formalaşan fikirlərini, təkliflərini ir əli sürür. O, əminliklə bildirir ki, «günümüzdə «erməni məsələsi» yeni formada, yeni cildd ə ortaya çıxmışdır», odur ki, son dərəcə «diqqətli siyasət aparmaq», qondarma «erm əni soyqırımı»nın bir erməni yalanı olduğu barədə dünya ictimaiyy ətində düzgün rəy formalaşdırmaq, tarixi cinayətlərə, soyqırıma görə Erm ənistanın Beynəlxalq tribunala verilməsinə nail olmaq lazımdır. Fikrimizc ə, dissertant erməni qəddarlığına, vəhşiliyinə, soyqırımına dair əsəri, elmi-nəzəri qənaətləri ilə bu problemlə bağlı sahənin daha da z ənginləşməsinə, eyni zamanda, məsələnin yeni istiqamətdə tədqiqi – mövzunun m ətbuatda işıqlandırılmasının araşdırılması kimi çoxşaxəli, həm də mürəkkəb və m əsul bir işə öz layiqli töhfəsini vermişdir. Ümid etmək olar ki, dissertasiya bundan sonra daha d ərin və fundamental əsərlərin ərsəyə gəlməsinə rəvac ver əcəkdir. Elmi-t ədqiqat işinin qeyd olunan müsbət cəhətləri ilə yanaşı bir sıra nöqsanları da var ki, həmin məqamlara da diqqət yetirməyi vacib hesab edirik:
615
1. Əsərin adına rəğmən dissertasiyada doğru olaraq nəinki Cənubi Qafqazda, el əcə də Osmanlı imperiyası ərazisində, o cümlədən Anadoluda türk- müs əlman əhalisinin soyqırımından bəhs olunur.”Cənubi Qafqaz” yazmaqla, başqa sözl ə desək, törədilən qırğınları müəyyən çərçivəyə salmaqla, digər tərəfdən isə bu soyqırımı daşnak-bolşevik aksiyası adlandırmaqla əslində «erməni məsələsi»nin, el əcə də erməni vəhşiliyinin tarixini, mahiyyətini, məzmununu məhdudlaşdırmış oluruq. Doğrudur, söhbət 1914-1920-ci illərdən gedir. Lakin soyqırımı bir-iki par
tiyanın, yaxud onların ideyalarının adı ilə bağlamaq fikrimizcə, qüsurludur. Soyqırımı Rusiya və Qərb dövlətlərinin himayəsində erməni siyasi və terror t əşkilatlarının, quldur dəstələrinin, nizami ordusunun vasitəsi ilə türk-müsəlman əhalisinə qarşı həyata keçirilən siyasətin nəticəsidir. Əslində, müəllif də problemə bu rakursdan yanaşmışdır, lakin əsərin adı, fikrimcə, məzmunu özündə tam əks etdirmir. 2. Dissertasiyada n əşri materiallardan – dövri mətbuat nümunələrindən, memuar, m əktub, xatirələrdən gen-bol istifadə olunmuşdur və bu, təqdirəlayiqdir. Lakin, z
ənnimizcə, daha aydın, daha sanballı elmi qənaətlər üçün əvvəlcə soyqırımla bağlı dövri mətbuatı mənsubiyyətinə, məzmununa, ideya-istiqamətinə, proqramına, dilinə görə qruplaşdırmaq (məs.: Osmanlı türk, erməni mətbuatı, Rus m ətbuatı, ingilis mətbuatı, fransız mətbuatı, Azərbaycan mətbuatı, Azərbaycanda n əşr olunan erməni, yaxud ermənipərəst rusdilli mətbuat və s.), daha sonra həmin t əsnifata uyğun hərəkət etmək lazım idi. 3. Dissertant b əzən fikirlərini, fakt və rəqəmləri təkrar edir, yaxud s əhihliyinə diqqət etmir, bəzən də irəli sürdüyü müddəaları özü təkzib edir. O, Osmanlı dövləti hüdudlarında heç bir millətin dilinə, dininə, adət-ənənəsinə toxunulmadığını, əksinə, bu millətlərin inkişafına dövlət səviyyəsində yardım edildiyini d əfələrlə vurğulasa da, yazır: «Ermənilər də digər xalqlar kimi türklərin iç ərisində əriyib gedə, itə bilərdilər» (səh.12, aşağıdan V sətir). 616
«Giriş»də mənbə, məxəz göstərilmədən «erməni məsələsi” ilə bağlı 26 mind ən çox ədəbiyyatın, 132-ci səhifədə ermənilərin türklərlə «mübarizəsi» tarixin ə dair isə 27 min əsərin yazıldığı qeyd olunur. Fakt və rəqəmlərin bu cür t əqdimi ortaya çox ciddi suallar çıxarır və elmi əsərə kölgə salır. Əsərlərin kim t ərəfindən, nə vaxt, hansı məqsədlə, hansı dildə yazıldığı, harada, neçənci ildə nəşr edildiyi, yaxud bu siyahının, biblioqrafik göstəricinin kimin, necə hazırladığı m əlum deyil. Əsər, ədəbiyyat- bu bir kiçik məqalə, yoxsa irihəcmli fundamental n əşrdir, yaxud publisistika nümunələridir? Bunlar da məlum deyil. Ayrı-ayrı Azərbaycan bölgələrində qətlə yetirilən azərbaycanlıların sayı haqqında dissertasiyada qaranlıq, dolaşıq bir mənzərə yaradılmışdır (səh.94). Yaxşı olardı ki, bu barədə yazarkən Milli Arxiv İdarəsi ilə Türkiyə Dövlət Arxivləri İdarəsinin birgə nəşr etdiyi fundamental sənədlər məcmuəsinə, Azərbaycan Milli T əhlükəsizlik Nazirliyinin himayəsi ilə Solmaz Rüstəmova-Tohidinin nəşr etdiyi s ənədlər toplusuna istinad ediləydi. Ədəbiyyat siyahısında da adına rast g əlmədiyimiz sahə mütəxəssisləri A.Paşayev, V.Abbasov, Ə.Abdullayev, C.H əsənov, A.İsgəndərov, L.Məmmədova, S.Rüstəmova, İ.Musayev və s. kimi aliml ərin də soyqırımla bağlı dəyərli əsərlərinə müraciət etmək məqsədəuygun olardı. Erməni soyqırımı ilə bağlı həmin mənbələrdə dövrün mətbuatı ilə də bağlı materiallar az deyil. 86- cı səhifədə Bakıda ermənilər tərəfindən öldürülən azərbaycanlıların sayının 15 min olduğu qeyd edilir, 6 sətir sonra yenə oxuyuruq: «Həmin günlərdə t əkcə Bakı şəhərində 15 min nəfər şəhid verildi». Fikrimizcə, 1918-ci il erməni qırğınının coğrafiyasını göstərmək üçün gah «Bakı, Şamaxı, Quba, Kürdəmir və dig
ər bölgələrdə» (səh.83), gah «Bakı, Şamaxı, Göyçay, Quba, Qusar, Salyan istiqam
ətində» (səh.84), gah da «Quba, Şamaxı, Salyan, Göyçay bölgələrində» (s əh.86) yazmaqdansa, tarixçilərin bu mövzu ilə bağlı formalaşmış fikrini əsas götürm ək, 1918-ci il qırgınlarını dolğun, əhatəli və tam əks etdirmək lazım idi. Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|