M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
602
t ədqiqatçının da problemə bu kontekstdən yanaşması təbiidir, təqdirəlayiqdir və azadlıq aşiqlərini birləşdirən ortaq dəyərlərin üzə çıxarılmasına, d əyərləndirilməsinə məharətlə xidmət edir. Adı çəkilən fəsildə M.B.Məmmədzadənin bugün də aktuallığını və əhəmiyyətini zərrəcə itirməyən İslam Ensiklopediyasında dərc olunmuş məqalələri, el əcə də mətbuat tarixi və xadimləri haqqında materiallarının araşdırılması ayrıca qeyd olunmalıdır. Mətbuat tariximizin az qala 50 illik salnaməsini yazmış M.B.M
əmmədzadənin xidməti dissertasiyada yüksək qiymətləndirilir, onun ayrı- ayrı mətbu orqanların nəşri, naşirləri, mühərrirləri, proqramları, ideyası, istiqaməti bar ədə mülahizələri nəzərdən keçirilir, təhlil olunur. T.Aslanova qeyd edir ki, Mirz ə Bala 22-23 yaşlarında yazdığı bu əsəri ilə özünü artıq milli düşüncə sahibi, tarixi- ədəbi prosesləri məfkurəçi kimi təhlil etməyi bacaran bir tədqiqatçı kimi t əsdiq edir. Tədqiqatçının M.B.Məmmədzadənin İslam Ensiklopediyasında dərc olunmuş məqalələri barədə bu qənaəti ilə razılaşmamaq mümkün deyil: «…sanbalına və elmi əhəmiyyətinə görə alimin ümumtürk folkloru, etimologiyası v ə etnoqrafiyası ilə bağlı əsərləri son dərəcə böyük əhəmiyyət daşıyır və milliyy ətçilik xəzinəmizin incilərindəndir». «Mirz ə Bala Məmmədzadənin bədii yaradıcılığı» adlı III fəsildə ədibin dram yaradıcılığından və hekayələrindən bəhs olunur. Tədqiqatçı T.Aslanova bu q ənaətində haqlıdır ki, M.B.Məmmədzadə bədii yaradıcılığa mühacirətəqədərki dövrd ə daha çox meyl göstərmiş, mühacirət dövründə isə qələmini publisistikada daha çox işlətmişdir. Bu, əlbəttə, anlaşılandır və Mirzə Balanın istiqlal uğrunda ideoloji mücahid kimi f əaliyyəti ilə əlaqədardır. M.B.M
əmmədzadənin Ədirnə uğrunda Türkiyə-Bolqarıstan savaşından bəhs ed ən «Ənvər bəy və yaxud Kamil paşa kabinəsi» dramının və «Bakı uğrunda müharib ə» pyesinin mətni əldə olmadığından müəyyən mənbələrdə olan m əlumatlara əsasən tədqiqatçı haqlı olaraq ehtiyatlı mülahizələr irəli sürməklə kifay ətlənir. 603
Ədibin ilk mətbu bədii əsəri olan «Əksinqilabçılar»ı, eləcə də «Vətən qaldı», «On d əfə öldürülən», «32-lərin dastanı» hekayələrini təhlil etməzdən əvvəl t ədqiqatçı bu nümunələrin janrı barədə qısa polemikaya yer ayırır, bədii əsərlə publisistikanın sərhədlərinə dair fikir və mülahizələrini bölüşür. Hər halda, T.Aslanovun sonda g əldiyi bu qənaət mübahisə doğurmur: «Bunların hamısının əsasında milli istiqlal hərəkatının, Demokratik Respublikanın xadimlərinin, milli ordu zabitl ərinin və döyüşçülərinin taleyi durur». T.Aslanova haqlı olaraq Mirzə Balanı «Milli hərəkat tarixinin salnaməsiçisi», onun əsərlərini «istiqlal ədəbiyyatının inciləri» adlandırır və bu qənaətlərini onun qələmindən çıxan «Otuz bir mart», «Muğanın qurtuluşu», «Çingiz övladları», «Kommunistlər və istila», «İstiqlal zəfərinin dastanı» adlı bədii oçerkləri təhlil etməklə, dəyərləndirməklə əsaslandırır. Mirz
ə Balanın döyüşkən publisistikasında məqalələr mühüm yer tutur. «F ətəli xan Xoyski», «Doktor Həsən bəy», «Azərbaycanın misaqi millisi», «Bolşeviklərin cəza və həbs üsulları» məqalələri ilə o istiqlal mücahidlərinin taleyini yazmaqla, portretini işləməklə yanaşı, həm də əzab, işgəncə və m əşəqqətlərlə dolu milli qurtuluş yolunun tarixini yaddaşlara əbədi olaraq həkk etm əyə çalışmışdır. Tədqiqatçının uğuru ondadır ki, M.B.Məmmədzadə yaradıcılığının nüvəsini, mayasını təşkil edən bu ideyanı konkret nümunələrə istinad ed ərək tamamilə aça bilmişdir. Dissertasiyanın «Nəticə» hissəsində araşdırmalar zamanı əldə olunmuş q ənaətlər ümumiləşdirilmiş, tədqiqat prosesinin məhsulu kimi formalaşan elmi n əticələr təqdim olunmuşdur. Başlıca nəticə isə son cümlədə əksini tapmışdır: «M.B.M əmmədzadənin ictimai-siyasi, publisistik, ədəbi-bədii irsi xalqımızın milli şüurunun zənginləşməsinə, tarixi varisliyin əlaqəsinə və inkişafına layiqli nümun
ələr vermiş dəyərli bir örnək, parlaq bir yaradıcılıq nümunəsidir». Elmi-t
ədqiqat işinin qeyd olunan müsbət cəhətləri ilə yanaşı bir sıra nöqsanları da var ki, həmin məqamlara diqqət yetirməyi vacib hesab edirik. 604
1. Dissertasiyada mühacir ət irsinə, o cümlədən M.B.Məmmədzadə yaradıcılığına müstəqillik illərində müxtəlif müəlliflər tərəfindən bu və ya digər şəkildə müraciət edildiyi vurğulanır. Fikrimizcə, bu işə dövlət səviyyəsində, xüsusi il ə son illər göstərilən diqqət və qayğıdan da bəhs edilsəydi, yerinə düşərdi. M.Ə.Rəsulzadənin, Əli bəy Hüseynzadənin yubileylərinin qeyd olunması ilə bağlı Prezident S ərəncamları heç şübhəsiz ki, mühacirət irsinin toplanılması, tədqiqi və t əbliğinə yeni təkan verəcəkdir. AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda Az ərbaycan mühacirət ədəbiyyatı şöbəsi yaradılmış, AMEA Rəyasət heyətinin q ərarı ilə «Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı kitabxanasının» yaradılması nəzərdə tutulmuşdur. 2. T
ədqiqat M.B.Məmmədzadənin ədəbi-bədii yaradıcılığına həsr olunmuşdur. Bizə elə gəlir ki, müəllifin istər bədii, istər publisistik yaradıcılığında s ənətkarlıq problemləri pərakəndə halda yox, bir bölmə, yaxud bir fəsildə d əyərləndirilərdisə, əsər daha sanballı və dolğun təsir bağışlayardı. 3. Elmi-t ədqiqat işində M.B.Məmmədzadənin imzaları və soyadının yazılışı il ə bağlı elmi dövriyyədə olan bütün mülahizələrə, mübahisəli məqamlara aydınlıq g ətirilməli, son nöqtə qoyulmalı idi. Bu bir yana, imzalarla bağlı qənaətbəxş araşdırmalar aparılmamış, Mirzə Balanın soyadı gah «Məmmədzadə», gah «M əhəmmədzadə» kimi verilmişdir. 4.Elmi-t ədqiqat işində mövzunun öyrənilməsi tarixi və araşdırıcıları ilə bağlı mülahiz ələrdə müəyyən qeyri-dəqiqliyə yol verilmişdir: - mövcud t əqdiqat materialları səf-nəzər edilərkən mövzu ilə bağlı informativ xarakterli yazılarla sahə mütəxəssislərinin elmi-nəzəri məqalələri arasında fərq qoyulmur, onlar eyni rakusdan, eyni krtiteriya ilə dəyərləndirilir; - t əqdiqat tarixinin təqdimində xronologiya və ardıcıllıq prinsipi pozulur. Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|