M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
596
irsinin müqayis əli tədqiqi nöqteyi-nəzərindən, həm də ümumən mühacirət ədəbiyyatının çərçivəsini, özəlliklərini, spesifikasını dəyərləndirmək baxımından diqq ət çəkir. 1900-1945-ci illərdə “Alman və Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatının s əciyyəvi xüsusiyyətləri”, “Alman və Azərbaycan mühacir ədəbiyyatında tipoloji c əhətlər” adlı iki fəsildən, “Nəticə” və istifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısından ibar ət elmi-tədqiqat işinin “Giriş”ində dissertant mövzunun aktuallığını kifayət q ədərtutarlı dəlillərlə əsaslandırmışdır, müəllifin təbirincə desək, problemə müraci ətin “dövrün özünün diqtəsindən ictimai-siyasi durumundan irəli gəldiyini vurğulamış, mövzunun tədqiqi tarixinə qısaca nəzər salmış, tədqiqatın obyekti, m əqsədi və vəzifəsini izah etmiş, əsərin elmi yeniliyini göstərmiş, nəzəri-təcrübi əhəmiyyətindən söz açmış, işin aprobasiyası və dissertasiyanın strukturu barəsində m əlumat vermişdir. Dissertasiyanın “1900-1945-ci illərdə “Alman və Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatının səciyyəvi xüsusiyyətləri” adlı birinci fəslində müəllif yeni dövr alman mühacir ət ədəbiyyatının formalaşmasından, alman mühacirət ədəbiyyatında fa şizmin iflasından və Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatının təşəkkülündən bəhs edir. Yeni dövr alman mühacir ət ədəbiyyatının yaranmasına səbəb olan tarixi t əbədüllatları, ölkədəki ağır ictimai-siyasi mühiti və digər amilləri sadalayan t ədqiqatçı bu ədəbi irsin ideyasını, başlıca amalını, konkret nümunələrə istinad ed ərək çatdırmağa çalışır və istəyinə nail olur. Alman mühacir yazıçı, şair və publisistl ərin yaradıcılığına xas xüsusiyyətlərin – mülahizələrin, mövcud rejimə və ideologiyaya – faşizm kabusuna, onun antibəşəri və irticaçı mahiyyətinə qarşı barışmazlığın alman mühacir ədəbiyyatının səciyyəvi göstəricisi kimi təqdim edən araşdırmaçı bu qənaətə gəlir ki, mühacir yazıçılarəsərləri ilə “insanların diqqətini ölüm v ə qan qoxuyan rejimlərə qarşı yönəldir, həyəcan təbili çalırdı”. Faşist ideologiyası, Hitler rejimi alman mühacirət ədəbiyyatının yaranmasına əsas oldu. Sovet rejimi, kommunist ideologiyası Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatının 597
t əşəkkülünə zəmin yaratdı. Tədqiqatçı formaca fərqli, lakin mahiyyət etibarilə eyni olan rejim v ə ideologiyalara qarşı barışmaz mövqedə dayanan alman və Az ərbaycan mühacirət ədəbi nümunələri arasında paralellər aparır və bu nəticəyə g əlir ki, hər iki xalqa mənsub mühacir yazıçıların “əsas məqsədi dünyanı faşizm və bolşevizm taunundan xilas etmək olmuşdur”. T əqdirəlayiqdir ki, O.Müslümova mühacirət ədəbi nümunələrini birləşdirən ümumi c əhətlərlə yanaşı, onları fərqləndirən xüsusiyyətləri də ayırd etmiş və ümumi düşməni faşizm olan müxtəlif təmayüllərə mənsub yazıçıların fəlsəfi, siyasi, ideoloji, estetik baxışlarını nəzərə alaraq əsərlərini təhlil etmiş və d əyərləndirmişdir. Alman mühacir ət ədəbiyyatının coğrafiyası çox genişdir: Fələstindən Meksikaya, Fransadan ABŞ-a, Hollandiyadan Rusiyaya, Avstryadan İngiltərəyə, Polşadan İsveçrəyə qədər səpələnmiş alman mühacir ədəbiyyatının nümayəndələri alman ədəbiyyatı xəzinəsinə böyük töhfələr vermişlər. Yeni dövr Az ərbaycan mühacirət ədəbiyyatının təşəkkülündən bəhs edən O.Müslümova bu irsin yaranması mərhələsinə nəzər salır, mühacirət ədəbiyyatının tanınmış simalarının – Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Əli bəy Hüseynzadə, Mirzə Bala M əhəmmədzadə, Fuad Əmircan, Nağı Şeyxzamanlı, Abay Dağlı, Yusif Vəzir Ç əmənzəminli, Ceyhun Hacıbəyli, Almas İldırım və başqa qələm sahiblərinin əsərlərini təhlil edir, bədii-estetik ideya-siyasi baxımdan dəyərləndirir. Alman mühacir
ət ədəbiyyatı nümunələri ilə Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı arasında müqayis
ələr aparan tədqiqatçı haqlı olaraq bu qənaətə gəlir ki, hər iki ədəbiyyatın əsas mövzusu Vətən və onun istiqlalıdır. Dissertasiyanın “Alman və Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatında tipoloji c əhətlər” adlı II fəslində tədqiqatçı Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı nümay əndələrinin, xüsusilə legion ədəbiyyatı yaradıcılarının əsərlərinə istinad ed ərək mühacirət ədəbi nümunələrini həm ideya, məzmun, həm sənətkarlıq 598
baxımından araşdırır, dəyərləndirir. Dissertasiyanın əvvəlki fəslində olduğu kimi O.Müslümova Alman v ə Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatına xas olan ümumi c əhətləri konkret nümunələrlə diqqətə çatdırır, eyni zamanda onları fərqləndirən m əziyyətləri də vurğulayır. Bir sıra alman mühacir ədiblər faşizmi lənətləsələr də, bolşevik ideyalarına heyran olduqlarının gizlətmir və ona Moskvanın ulduzlu m əddahlarına qoşularaq onu tərənnüm edirdilər. T ədqiqatçının gəldiyi nəticə isə doğru və qənaətbəxşdir: “Bütün uğurlu və uğursuz cəhətləri, yalnışlıqları ilə yanaşı, alman mühacir ədəbiyyatının nümay
əndələri alman xalqına, bütövlükdə isə bəşəriyyətə dərin sevgi hissi ilə yazıb-yaratmış, öz xalqlarının vicdanı olmaq hissiyyatını həyata keçirməyə çalışmışdılar... alman mühacir ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələri uzun on illər boyu faşizm dairələri üçün demokratiya və azadlığın qatı, dönməz eyni zamanda qorxunc mücahidl əri xalq üçün isə gizli bir iftixar mənbəyi idi”.
Dissertasiyanın “Nəticə” hissəsində araşdırmaçı O.Müslümova elmi işini yekunlaşdırır, elmi-nəzəri qənaətlərini ümumiləşdirir, eyni zamanda tədqiqat prosesinin m əhsulu kimi formalaşan mülahizələrini irəli sürür. Dissertasiyanı uğurlu elmi-tədqiqat işi hesab etsək də, əsərdə bir sıra islah, vacib v ə mümkün olan nöqsanlar var ki, onları diqqətə çatdırmağı məqsədəuyğun hesab edirik: 1.İstər alman, istər Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatının sənətkarlıq probleml ərinin sistemli ardıcıl və sistemli araşdırmaq məqsədi ilə ədəbiyyatın inkişaf mərhələlərinin təsnifatının verilməsi və bu prinsipə uyğun ədəbi irsin təhlil edilm
əsi, dəyərləndirilməsi daha effektli olardı. Yaxud müəllif Azərbaycan mühacir
ət ədəbiyyatının ilk mərhələsi kimi 1909-1910-cu illər göstərir (səh. 100). 2.Elmi-t
ədqiqat işində Azərbaycan mühacirətşünaslığı və mövcud vəziyyəti il ə bağlı dissertantın irəli sürdüyü mülahizələr bir sıra hallarda mübahisə doğurur. Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|